آجیل بوداده یا خام، کدام بهتر است؟

از کودکی با آجیل‌‌ها همراه بوده‌ایم؛ از نخودچی و کشمش که جایزه پدربزرگ‌‌ها و مادر بزرگ‌‌ها بود تا آجیل مشکل گشا و آجیل عید نوروز که هنوز هم بدون این آجیل عید، عید نمي‌‌شود.
آجیل مي‌‌تواند ترکیبات مختلفی داشته باشد. مثلاً آجیل شور که از پسته، تخمه کدو، تخمه ژاپنی، مغز بادام، مغز فندق و بادام هندی تشکیل شده است. البته بعضی‌ها بادام منقا را هم به این ترکیب اضافه می‌کنند. آجیل شیرین که مغز گردو، کشمش، توت خشک، مغز فندق، مغز پسته، مغز بادام و بادام هندی را شامل مي‌‌شود، نوع دیگری از آجیل است. سومین نوع آجیل، آجیل چهار مغز است که از مغز بادام، مغز پسته، مغز فندق و بادام هندی تشکیل مي‌‌شود. چهارمین نوع آجیل هم آجیلی است که امیدواریم برای ما خوش شانسی بیاورد؛ یعنی آجیل مشکل‌گشا که ترکیبی از مغز فندق، مغز پسته، مغز بادام، توت خشک، کشمش، نخودچی و نقل است.

ترکیب آجیل هرچه باشد، مجموعه‌‌اي از مغزها است که همگی فواید تغذیه‌‌اي بسیار زیادی داشته و سرشار از مواد مغذی هستند. چربی موجود در انواع آجیل از نوع اشباع‌ نشده است که کلسترول خون را پایین آورده و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی را کاهش مي‌‌دهد. چربی اغلب مغزها تا ۹۰ درصد از اسیدهای چرب اشباع‌ نشده تشکیل شده است.
آجیل‌‌ها سرشار از پروتئین، انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی مختلف هستند. ویتامین E و اسید آمینه آرژنین موجود در آجیل به حفظ سلامت رگ‌های خونی، کاهش فشار خون و پیشگیری از حملات قلبی کمک می‌کند. خوردن غذاهای حاوی ویتامین E ، از جمله آجیل، باعث کم شدن خطر ابتلا به سرطان می‌شود.
آنتی اکسیدان‌های موجود در آجیل‌‌ها از اکسید‌شدن و تخریب سلول‌ها و بروز بیماری‌هایی مانند دیابت هم جلوگیری می‌کنند. آجیل‌‌ها سرشار از فیبر هستند که این فیبرهای غذایی، هم به رفع یبوست کمک می‌کنند و هم با ایجاد احساس سیری، مانع از پرخوری می‌شوند. این فیبرهای غذایی در پیشگیری از سرطان روده بزرگ هم بسیار مفیدند. مطالعات نشان مي‌‌دهند که مغزهای گردو، فندق، بادام، پسته، بادام‌زمینی و انواع تخمه، دستگاه دفاعی بدن را در مقابله با عوامل خارجی تقویت می‌کنند. پیشگیری از پوکی استخوان و بیماری‌های دوران پیری نیز از دیگر خواص آجیل‌ها است.

آجیل هر ترکیبی داشته باشد همه ما انواع بوداده و طعم‌دار آن را به علت خوشمزه بودن ترجیح مي‌‌دهیم. اما بو دادن در حقیقت چییست و چطور انجام مي‌‌گیرد؟ بو دادن فرآیندی است که طی آن با استفاده از حرارت مستقیم و بدون استفاده از روغن و آب به عنوان انتقال دهندگان حرارت، مواد غذایی خشک و پخته مي‌‌شوند.
بر خلاف دیگر روش‌های حرارت دهی و پختن خشک، بو دادن به منظور خشکاندن و پختن دانه‌ها (مثل گندم، ذرت و شاهدانه) و مغز دانه‌ها (مثل پسته و تخمه) استفاده مي‌‌شود. در حین بو دادن دانه‌ها را کاملا مخلوط مي‌‌کنند تا حرارت به صورت یکنواخت پخش شود. عمل بو دادن را در ماهی تابه‌های گود و دستگاه‌های مخصوص برشته‌سازی مثل آون توستر و مایکروويو انجام مي‌‌دهند. فرآیند بو دادن در حقیقت یک عملیات شیمیایی است که ترکیب پروتئین‌های مواد غذایی را تغییر مي‌‌دهد، این عمل باعث تغییر طعم و مزه دانه‌ها و مغزدانه‌ها مي‌‌شود. همچنین برای خوشمزه‌تر شدن و طعم دادن به مغزها در حین بو دادن از آبلیمو، سرکه، نمک، شکر و زعفران استفاده مي‌‌شود.
اما حرارت و اضافه کردن مواد طعم‌دار مختلف بر خواص مواد مغذی آجیل‌‌ها و قابلیت جذب این مواد مغذی تاثیر مي‌‌گذارد.

در طي برشته نمودن دانه‌‌هاي آجيلي تغييرات حاصله در رنگ، طعم، بافت و ظاهر آنها ناشي از واکنش قهوه‌‌اي شدن غير آنزيمي است. این فرآیند باعث از دست رفتن خواص آنتی‌اکسیدانی آجیل‌‌ها و کاهش قابليت هضم پروتئين و از دست رفتن اسيدهاي آمينه ضروري شده، و در نهایت منجر به کاهش ارزش تغذيه‌اي مغزها مي‌‌گردد. همچنین بو دادن به واسطه همین واکنش قهوه‌‌اي شدن غير آنزيمي، سبب افزايش رنگ دانه‌‌ها شده در نتيجه منجر به افزايش دلپذيري کلي فراورده مي‌‌گردد اما به خاطر داشته باشید که همین عمل باعث تولید ترکیبات سرطانزا در مغزها مي‌‌شود. به طور کلی مي‌‌توان گفت بو دادن بر همه مواد مغذی مغزها، از چربی، قند و پروتئین گرفته تا ویتامین‌‌ها تاثیر منفی مي‌‌گذارد.

برشته کردن باعث کاهش پايداري روغن مغزها و اکسید شدن این چربی‌‌ها مي‌‌شود. در حقیقت در طی بو دادن از میزان غیر اشباع بودن چربی مغزها کاسته مي‌‌شود در نتیجه این ترکیبات خاصیت ضد سرطانی، ضد پیری و محافظت کنندگی در برابر بیماری دیابت و سایر بیماری‌های مزمن را از دست مي‌‌دهند. بودادن بسیاری از ویتامین‌های حساس به حرارت مانند ویتامین B2 و ویتامین C و ویتامین E موجود در مغزها را تا حد بسیار زیادی از بین مي‌‌برد.

حرارتی که ضمن بو دادن مغزها به این مواد غذایی مي‌‌رسد باعث از دست رفتن تعدادی از اسیدهای آمینه مفید شده و یا این اسیدآمینه‌‌ها را با یکدیگر ترکیب مي‌‌کند، در نتیجه از قابلیت جذب آنها در بدن به شدت کاسته مي‌‌شود؛ بنابراین مي‌‌توان گفت بو دادن از ارزش پروتئینی مغزها مي‌‌کاهد.
همچنین نمک که در ضمن بودادن برای طعم دار کردن مغزها به کار مي‌‌رود، اثر مخربی بر بسیاری از اسید آمینه‌‌ها دارد به طوری که سيستئين، هيستيدين، آرژينين، متيونين و تيروزين، پس از برشته کردن و نمک زني تقريبا به طور کامل از بين مي‌‌روند. نکته دیگر اینکه آکریل آمید ترکیب سرطان‌زایی است که طی حرارت دادن از اسید آمینه آسپارژین تولید مي‌‌شود.

بو دادن بر ترکیبات قندی مغزها هم موثر است؛ اگرچه بو دادن باعث کاهش محتوای قندهای ساده و مقدار کل قند در مغزها مي‌‌شود و از این رو مصرف آجیل بو داده برای افراد دیابتی بهتر از مصرف آجیل خام است چون به این ترتیب قند خون را به آرامی افزایش مي‌‌دهد اما در فرآیند بودادن مغزها، از مالتو دکسترین به عنوان ماده نگهدارنده استفاده مي‌‌شود، این ترکیب قند بالایی داشته و قند خون افراد دیابتی را به آسانی بالا مي‌‌برد در حالی‌که این افراد خود از علت بالا رفتن قند خون‌شان آگاه نیستند.

همچنین اگر به پرفشاری خون مبتلا هستید به محتوای نمک آجیل های بوداده توجه داشته باشید چون به راحتی مي‌‌توانند فشار خون شما را بالا ببرند. صرف نظر از افراد دیابتی یا دچار پرفشاری خون، با توجه به توضیحات بالا و اثر منفی بودادن بر خواص مغزها و کاهش ارزش غذایی این مواد غذایی مفید، برای همه افراد بهتر است که آجیل خام را جایگزین آجیل بوداده کنند؛ همچنین به علت محتوای بالای انرژی مغزها، برای پیشگیری از اضافه وزن و چاقی در مصرف مغزها میانه‌روی پیشه کنید.