هورمون اشتها ، مقصر اصلی افزایش وزن در افراد چاق

دلیل شکست در افرادی که با کاهش و تثبیت وزن مشکل دارند چیزی فراتر از به اندازه تلاش نکردن است. با نگاه به تعداد افرادی که امروزه درگیر اضافه وزن هستند متوجه می شویم چنین شرایطی پیچیده تر از یک بی ارادگی ساده است. یکی از دلایل این پیچیدگی تاثیر هورمون های اشتها است. پژوهشگران هورمون های بسیاری را شناسایی کردند که روی کنترل اشتها اثر می گذارند. در افراد درگیر با اضافه وزن مقاومت به برخی هورمون های سیری ممکن است گسترش پیدا کند. بنابراین این افراد از نظر روانی گرسنگی بیشتری را تجربه می کنند. چنین افرادی با شنیدن تاثیر هورمون احساس بهتری پیدا می کنند و متوجه می شوند گرسنگی شان فقط به دلیل بی ارادگی یا عشق کور کورانه به غذا نیست. همچنین پزشکانی که اثر هورمونههای مغز در روده و مغز را می دانند بهتر مراجعین خود را کمک می کنند.

لپتین: هورمون سیری

اولین هورمون کنترل کننده اشتها، لپتین است. پس از آن هورمون های دیگر که روی گرسنگی، اشتها، هوس غذایی و وزن تاثیر داشتند، کشف شدند.

نقش هورمون های اصلی مغز و روده در تنظیم اشتها

لپتین هورمونی است که توسط سلول های چربی تولید می شود و عملکرد آن سرکوب اشتها در مغز است. ما قبلا فکر می کردیم سلول چربی تنها انبار ذخیره چربی های اضافی است و کار دیگری ندارد اما حالا می دانیم چربی جزئی از غدد درون ریز است، غده ای که هورمون تولید می کند. لپتین تنها از هورمون هایی است که توسط سلول های چربی تولید می شود. مقدار لپتین موجود در بدن یک فرد با مقدار چربی او متناسب است و نشان می دهد یک شخص چه مقدار انرژی ذخیره شده دارد.

بسیاری از افراد دچار اضافه وزن و چاقی این سوال را می پرسند که چرا با وجود چربی و لپتین زیاد همیشه احساس سیری نمی کنند؟ وقتی فردی چاق می شود سلول های بدن در برابر لپتین مقاوم می شوند این یعنی گیرنده های لپتین بدن نمی توانند به خوبی پیام سیری را دریافت کنند. در نتیجه این مقاومت نه تنها احساس گرسنگی تشدید می شود بلکه سرعت سوخت و ساز بدن نیز کند خواهد شد. التهاب از عوامل اصلی این پدیده است.

مقاومت به لپتین ( درست مانند مقاومت به انسولین ) به دلیل سلول های چربی به ویژه چربی های احشایی و چربی های شکمی اتفاق می افتد. خوردن غذاهای سالم از جمله آنهایی که سرشار از آنتی اکسیدان های ضد التهابی و چربی های امگا 3 هستند به بهبود مقاومت به لپتین کمک می کند. تحقیقات در سال 2015 نشان دادند هضم گلوتن گندم ممکن است اتصال لپتین به گیرنده های لپتین را مهار کند اما برای اثبات این موضوع همچنان به تحقیقات گسترده تری نیاز است.

گرلین: هورمون اشتها (گرسنگی)

گرلین اصلی ترین و قوی ترین هورمون تحریک گرسنگی است. این هورمون در اصل از دیواره معده ترشح می شود و توسط جریان خون به مغز می آید تا به مغز زمان غذا خوردن را اطلاع دهد. گرلین در سال 1999 کشف شد.  گرلین روی یک چرخه کار می کندیعنی قبل از خوردن وعده غذایی بالا می رود و بعد از آن وعده نیز پایین می آید. این چرخه به صورتی طبیعی تقریبا هر 4 ساعت یک بار اتفاق می افتد. غذا خوردن در فواصل منظم (صبحانه، نهار، میان وعده بعد از ظهر و شام ) با این چرخه هماهنگ است اما در هنگام خواب سطح گرلین افزایش پیدا می کند. قبل از خوردن وعده غذایی سطح گرلین تقریبا دو برابر بالا می رود و حدود یک ساعت بعد از آن وعده به پایین ترین سطح خود می رسد.

به افراد دارای اضافه وزن و یا حتی افراد سالم توصیه می شود حتی اگر یک ساعت تا شام مانده و واقعا احساس گرسنگی می کنند حتما چیزی بخورند چون گرلین هورمونی با عملکرد کوتاه است یعنی به صورت دقیقه به دقیقه و ساعت به ساعت کار می کند. این هورمون دائما ساخته و ساخته و ساخته می شود تا زمانی که چیزی بخوریم. علاوه بر این، چیزی که دیروز خوردید روی این هورمون تاثیری ندارد.

شاید بعضی فکر کنند هورمون گرلین در بدن افراد چاق بیشتر است و به دلیل همین گرسنگی بیشتری را تجربه می کنند اما در واقع برعکس است. پژوهش ها روی انسان ها نشان دادند سطح گرلین در افراد چاق کمتر است اما آنها نسبت به تاثیر تحریک کننده اشتهای آن حساس تر هستند. در افراد دارای اختلال ژنتیکی که  اضافه وزن دارند (سندرم پرادر ویلی ) گردش سطح گرلین بسیار بالا است به همین دلیل گرسنگی بیشتر و پرخوری های شدید را تجربه می کنند.

دوپامین: هورمون پاداش دهی

هورمون های انتقال دهنده عصبی از جمله دوپامین با هورمون های سیری پیوستگی دارند. دوپامین مستقیما مرکز پاداش دهی و لذت مغز را فعال می کند که می تواند خلق و خو و مقدار غذا خوردن را تحت تاثیر قرار دهد. افرادی که دچار چاقی هستند معمولا مسیر دوپامین مبهمی دارند و دلیلش هم قرار گرفتن شدید در معرض غذاهای خوش طعم است. تصور می شود این پاسخ مبهم در افزایش رفتار پاداش خواهانه نقش داشته باشد که شامل پرخوری نیز می شود.

غذا خوردن دوپامین را افزایش می دهد و پژوهشگران دریافتند خوردن غذاهای پر چرب سبب افزایش دوپامین می شود. سطح دوپامین با دریافت قند نیز افزایش می یابد. به هر حال غذاهای پر چرب و شیرین هر دو منجر به افزایش اشتها، پرخوری و افزایش وزن در طولانی مدت می شوند.

در پژوهشی که روی میزان سیر کنندگی صبحانه پر پروتئین، پروتئین معمولی و حذف صبحانه انجام شد، پژوهشگران به نتیجه رسیدند صبحانه ای با پروتئین بالا به بهترین شکل مانع از گرسنگی قبل از وعده بعدی می شود و سطح دوپامین را افزایش می دهد. پروتئین از مواد اصلی برای ساخت دوپامین است. بنابراین افزایش مصرف پروتئین موجب افزایش تولید دوپامین می شود. همچنین دریافت به اندازه آمینو اسید تیروسین از کاهش سرعت سنتز دوپامین پیشگیری می کند. بهترین منابع تیروسین عبارتند از گوشت، گوشت مرغ، تخم مرغ، ماهی، پنیر، دانه های سویا و بادام زمینی. رسیدن به 35 گرم پروتئین ( صبحانه ای با پروتئین بالا ) به برنامه ریزی نیاز دارد. صبحانه با تخم مرغ کامل، گوشت کم چرب و لبنیات 35 گرم پروتئین با کیفیت به بدن می رساند. این مزایا تنها شامل افراد مبتلا به اضافه وزن و چاقی نیست و صبحانه ای با پروتئین بالا به افزایش میزان سیری و کاهش اشتها در افرادی با وزن مناسب نیز کمک می کند.

دخالت ژنتیکی

ژنتیک، روی نحوه عملکرد دوپامین و دیگر هورمون های مغز تاثیر میگذارد. اگر نوع A1 از ژن گیرنده های دوپامین DRD2 را داشته باشید که سنتز گیرنده های دوپامین D2 را کنترل می کند، 30 تا 40 درصد گیرنده های دوپامین کمتری دارید و با خطراعتیاد به مواردی چون غذا، الکل یا مواد مخدر در ارتباط خواهید بود. پژوهشگران دریافتند افراد بسیاری نوع DRD2 را دارند که با آمار بالای چاقی و اضافه وزن ارتباط دارد.

در این حالت پاسخ مغز به غذا ( و دیگر انواع لذت ) محدود می شود. بنابراین فرد احساس نارضایتی دارد و به سمت پرخوری می رود. در نتیجه دچار اضافه وزن می شود. نوع ژن با خوردن زیاد کربوهیدرات از جمله قندها در ارتباط است. ژن نوع  DRD2 A1 تعداد سلول های چربی را نیز افزایش می دهد. همچنین جهش گیرنده دوپامین D2 نیز نقش چشمگیری در چاقی دارد. البته این تنها یکی از انواع ژنتیکی ممکن است و افراد به دلایل دیگری نیز دچار افزایش وزن می شوند. ژنتیک در افراد بسیاری روی ترشح دوپامین اثر دارد.

ژن دیگری که تولید سلول های چربی را افزایش می دهد و روی اشتها اثر می گذارد ژن FTO است. پژوهش ها نشان دادند کسانی که این نوع ژن را دارند پس از یک شب غذا نخوردن در مقایسه با کسانی که این نوع ژن را ندارند دچار افزایش چشمگیری در سطح گرلین ( هورمون اشتها) و کاهش سطح لپتین ( هورمون ایجاد سیری ) می شوند. بنابراین در اینجا نیز ژن سبب می شود فرد بیشتر در معرض گرسنگی و غذا خوردن قرار بگیرد. با این حال نگران نباشید، اگر از نظر ژنتیکی شرایط به نفعتان نیست با خود نگویید دیگر کاری انجام نمی دهم بلکه با تغییر در عادات غذایی و ورزش کردن به سادگی جلوی تاثیر ژن هایی مانند FTO را می گیرید.