ترکیبات شیمیایی بسیاری وجود دارند مانند داروهای حساس به نور که در صورت قرار گرفتن در معرض برخی طیف‌های نوری دچار تخریب می‌شوند. این تخریب نه تنها می‌تواند منجر به کاهش اثربخشی محصول شود، بلکه باعث تشکیل ناخالصی‌هایی در محصول نهایی خواهد شد که ممکن است منجر به عدم انطباق با استانداردهای کیفی شود. مهم تر از آن، این ناخالصی‌ها می‌توانند اثرات منفی بر سلامت بیماران داشته باشند.
درک اهمیت نور و تأثیرات آن بر فرمولاسیون، تولید، نگهداری و توزیع این داروها از اولویت‌های اساسی برای دست اندرکاران حوزه سلامت، تولیدکنندگان دارو و متخصصان کنترل کیفیت محسوب می‌شود. به همین دلیل آگاهی از نحوه نگهداری داروهای حساس به نور بسیار اهمیت دارد. در این مقاله به معرفی این داروها و روش نگهداری‌شان می‌پردازیم:
داروهای حساس به نور کدامند؟
بسیاری از محصولات دارویی به نور حساس هستند؛ بنابراین محافظت آنها از نور خورشید مستقیم و برخی طیف‌های نور مصنوعی بسیار حائز اهمیت است.
بنابراین مواد مؤثره دارویی و سایر محصولات حساس به نور باید همواره از نور مستقیم خورشید و نور مصنوعی شدید دور نگه داشته شوند، از جمله در طول فرایند توزیع. نور علاوه بر تجزیه مولکول‌ها، می‌تواند به عنوان کاتالیزور برای واکنش بین ترکیبات مختلف موجود در محصول عمل کرده و منجر به تشکیل ترکیبات جدید و ناخالصی‌ها شود.
این امر به این دلیل است که نور دارای انرژی است و نور آبی مرئی و نور فرابنفش نامرئی نسبت به نور قرمز انرژی بیشتری دارند. بیشترین موارد فتوتخریب در محدوده طول موج ۳۰۰ تا ۵۰۰ نانومتر رخ می‌دهد. نمونه‌ای از این پدیده در زندگی روزمره، تغییر رنگ پلاستیک‌هایی است که برای مدت طولانی در معرض آفتاب قرار گرفته‌اند.
توجه داشته باشید برای اثربخشی این داروها علاوه بر نور باید به برنامه غذایی خود نیز دقت کنید زیرا بسیاری از داروها باید در زمان مناسب مصرف شوند به عنوان مثال همراه با غذا یا قبل یا بعد از وعده غذایی یا با معده خالی.
لیست داروهای حساس به نور
این داروها جزو مهمترین و پرکاربردترین محصولات دارویی حساس به نور خورشید و همچنین نور مصنوعی هستند و نور می‌تواند اثربخشی آنها را کاهش دهد:
| نام دارو | کاربرد دارو |
| Aminophylline | برای تسکین برونکواسپاسم در آسم، بیماری‌های مزمن انسدادی ریه (COPD) و شرایطی با انسدادی برگشت پذیر راه‌های هوایی |
| Menadiol Sodium Diphosphate | به عنوان یک فرم ویتامین K1) ) برای پیشگیری یا درمان کمبود ویتامین K و جلوگیری از خونریزی ناشی از کمبود آن |
| Amphotericin B | ضد قارچ سیستمیک (برای عفونت‌های قارچی جدی) |
| Methadone | مدیریت درد مزمن شدید و در درمان جایگزینی برای ترک مواد مخدر (افزایش ترک اپیوئید) |
| Chlorpheniramine Maleate | آنتی‌هیستامین برای کنترل علائم حساسیت مانند عطسه، آبریزش بینی، خارش |
| Morphine Sulphate | تسکین درد شدید، مخصوصاً درد مزمن یا درد سرطان |
| Chlorpromazine HCl | ضد جنون (روان پریشی)، کنترل تهوع و استفراغ، کنترل شیزوفرنی |
| Multiple Vitamins | مکمل عمومی ویتامین‌ها برای پیشگیری یا درمان کمبودهای تغذیه‌ای |
| Cisplatin | داروی ضد سرطان (شیمی درمانی) |
| Naloxone | آنتاگونیست اپیوئید برای بازگرداندن تنفس در موارد مسمومیت با مواد مخدر |
| Dacarbazine | داروی شیمی درمانی برای برخی سرطان‌ها |
| Neostigmine Methylsulfate | تحریک کننده عصبی – عضلانی، برای درمان نارسایی عضلانی یا برای معکوس کردن اثرات برخی داروهای بی‌حسی |
| Diazepam | آرام‌بخش و ضد اضطراب، کنترل تشنج، عضلانی شل کن |
| Nitroglycerin | گشادکننده عروق، برای درمان درد قفسه سینه (آنژین) |
| Diazoxide | بالا بردن قند خون (در هیپوگلیسمی) و درمان پرفشاری خون |
| Nitroprusside Solution | کاهش فشار خون شدید (ضد فشار خون خوراکی یا تزریقی) |
| Digoxin | تقویت عملکرد قلب در نارسایی قلبی و کنترل ریتم قلب (سفت شدن دهلیزها) |
| Norepinephrine | جهت افزایش فشار خون در شوک، به عنوان وازوپرسور |
| Diphenhydramine | آنتی هیستامین برای حساسیت، آلرژی و خواب‌آور |
| Phenylephrine HCl | محرک عروقی برای افزایش فشار خون و کاهش احتقان بینی |
| Dopamine HCl | در شوک، برای حمایت از فشار خون و عملکرد قلب |
| Phytonadione (Vitamin K1) | برای تولید عوامل انعقادی خون، درمان یا پیشگیری کمبود ویتامین K |
| Doxorubicin HCl | داروی شیمی درمانی برای بسیاری از سرطان‌ها |
| Prochlorperazine Edisylate | برای کنترل تهوع و استفراغ، درمان اختلالات روانی |
| Doxycycline Hyclate | آنتی بیوتیک طیف وسیع (برای عفونت‌های باکتریایی) |
| Promethazine | آنتی هیستامین / ضد تهوع و آرام بخش |
| Droperidol | ضد تهوع و آرام بخش (خصوصاً در محیط بیمارستان) |
| Propranolol HCl | بتابلوکر برای فشار خون بالا، آریتمی، میگرن و برخی بیماری‌های قلبی |
| Epinephrine HCl | برای واکنش‌های آنافیلاکتیک، برونکواسپاسم، شوک و توقف قلبی |
| Streptomycin Sulphate | آنتی‌بیوتیک (برای درمان سل و برخی عفونت‌های شدید) |
| Fluorouracil | داروی شیمی درمانی برای سرطان‌های مختلف |
| Sulfisoxazole Diolamine | آنتی بیوتیک برای عفونت‌های باکتریایی |
| Folic Acid | مکمل برای پیشگیری از نقص‌های عصبی جنینی، درمان کم خونی مگالوبلاستیک |
| Terbutaline | برونکودیلاتور برای آسم، برونشیت و گاهی زایمان زودرس |
| Furosemide | مدر (ادرارآور) برای کاهش احتباس مایعات در احتشاء، نارسایی قلب |
| Testosterone Cypionate | هورمون جایگزین تستوسترون برای کمبود آن |
| Haloperidol | ضد روان پریشی برای بیماری‌های روانی شدید |
| Triflupromazine HCl | ضد روان‌پریشی / ضد تهوع |
| Hydrocortisone | کورتیکواستروئید برای التهاب، پاسخ ایمنی، اختلالات غدد فوق کلیوی |
| Vinblastine | داروی شیمی درمانی |
| Isoproterenol | برونکودیلاتور و افزایش دهنده ضربان قلب |
| Vincristine Sulphate | داروی شیمی درمانی |
| Levarterenol Bitartrate | افزایش دهنده فشار خون و فعالیت قلبی |
| Vitamin B Complex | مکمل برای درمان یا پیشگیری کمبود ویتامین‌های گروه B |
این داروها را باید دور از نور مستقیم خورشید و نور لامپ و…نگهداری نمایید.
محافظت از داروهای حساس به نور چگونه انجام می‌شود؟
مراقبت از داروهای حساس به نور طبیعی یا مصنوعی باید در تمامی مراحل تولید، بسته بندی و نگهداری رعایت شود:
- در تمام مراحل تولید، داروهای حساس به نور باید محافظت شوند. در بخش‌هایی مانند دانه بندی، فشرده سازی و بسته بندی، استفاده از نور با طول موج بالا (بیش از ۵۰۰ نانومتر) توصیه می‌شود.
- بهترین گزینه برای این منظور نور قهوه‌ای رنگ است که در بازه طول موج ۵۰۰ تا ۸۰۰ نانومتر قرار دارد. به همین دلیل یکی از روش‌های مؤثر برای انجام این کار، استفاده از نور قهوه‌ای رنگ، به ویژه در طول فرایند تولید است.
- در مرحله بسته بندی داروها محافظت با شیشه کهربایی (Amber glass) پرهزینه است و استفاده از لفاف‌های فویلی نیز دست و پاگیر و زمان بر می‌باشد. کیسه‌های کهربایی (Amber Bags) راه حلی سریع و مقرون به صرفه ارائه می‌دهند. این کیسه‌ها به طور مؤثری ۹۶.۷٪ از پرتوهای موجود در طیف فرابنفش را فیلتر می‌کنند و ایمنی مورد نیاز را فراهم می‌نمایند.
- قرص‌هایی که از طریق فشرده سازی مستقیم تهیه می‌شوند و حاوی داروهای حساس به نور هستند، باید با لایه‌ای رنگی پوشانده شوند تا از نور محافظت شده و از تخریب آنها جلوگیری شود. معمولاً این قرص‌ها با بسته بندی‌های آلو-آلو (Alu-Alu) یا بسته بندی‌های کهربایی رنگ محافظت می‌شوند.
- هنگام آنالیز داروهای حساس به نور، باید در انتخاب نور استفاده‌شده نیز دقت شود؛ چرا که نور می‌تواند بر نتایج آزمایش تأثیر گذاشته و آنها را دچار انحراف کند. آماده سازی چنین نمونه‌هایی باید در ظروف کهربایی رنگ و پوشیده با فویل آلومینیومی انجام شود تا از ورود نور جلوگیری شود. همچنین، استفاده از نور قهوه‌ای یا تیره در تمام مراحل آنالیز توصیه می‌شود تا از تخریب نوری دارو جلوگیری شود.
- برای نگهداری داروهای حساس به نور در منزل، حتماً آنها را در بسته بندی اصلی که معمولاً دارای پوشش کهربایی یا محافظ نور است، نگه دارید و از خارج کردن دارو از این بسته بندی خودداری کنید. داروها را در مکانی خشک، خنک و دور از نور مستقیم خورشید قرار دهید؛ بهترین محل، کمد یا کشوی تاریک و دور از پنجره است. همچنین از قرار دادن داروها در حمام یا مکان‌های مرطوب خودداری کنید تا احتمال تخریب دارو کاهش یابد و اثربخشی آن حفظ شود.
کلام آخر:
داروهای حساس به نور به‌عنوان گروهی از فرآورده‌های دارویی که نیازمند توجه ویژه در طول چرخه عمر خود هستند، نیاز به راهکارهای مدیریتی دقیق در سطوح مختلف تولید، بسته بندی، ذخیره سازی و مصرف دارند.
رعایت الزامات نوری در مراحل تولید و مصرف نه تنها تضمین کننده اثربخشی داروها است، بلکه نقش تعیین کننده‌ای در ارتقای ایمنی بیمار و پایداری دارویی ایفا می‌کند. آگاهی، آموزش و نظارت مستمر همچنان مهمترین ابزار برای اطمینان از کیفیت و کارایی داروهای حساس به نور محسوب می‌شوند.
سوالات متداول مقاله داروهای حساس به نور:
۱-داروهای حساس به نور کدامند و چرا باید رعایت شوند؟
داروهای حساس به نور شامل آنتی بیوتیک‌ها، ضد قارچ‌ها، NSAIDها و برخی داروهای قلبی هستند و چون نور می‌تواند باعث تخریب ساختاری آنها شود، محافظت نوری ضروری است.
۲-آیا بسته بندی کهربایی برای داروهای حساس به نور مفید است؟
بله، بسته بندی کهربایی می‌تواند تا حد زیادی پرتوهای مخرب را فیلتر کند و از تخریب نوری دارو جلوگیری نماید.
۳-آیا هنگام مصرف داروهای حساس به نور باید از آفتاب دوری کنم؟
بله، باید از قرار گرفتن در نور مستقیم خورشید خودداری کرده و از ضد آفتاب، لباس پوشیده و سایه استفاده نمایید.
منابع:
سلام من به طور شدیدی به نور خورشید حساسیت دارم بر اثر مصرف تتراسایکلین دکتر هم رفتم ولی هیچ فایده ای نداشت حتی اگه آفتاب هم نباشه ولی گرم باشه صورتم قرمز میشه دیگه نمیدونم چیکار کنم. خواهش میکنم کمکم کنین.