درمان اسهال شدید یکی از دغدغه‌های اصلی افرادی است که به طور ناگهانی با این مشکل ناراحت‌کننده و ناتوان‌کننده مواجه می‌شوند. این اختلال گوارشی نه‌تنها باعث دفع مکرر و آبکی می‌شود؛ بلکه در صورت تداوم، می‌تواند منجر به کم‌آبی شدید، ضعف عمومی بدن و کاهش عملکرد روزانه فرد گردد.
عوامل مختلفی از جمله عفونت‌های میکروبی، آلرژی‌های غذایی، استرس یا حتی مصرف برخی داروها ممکن است باعث بروز این حالت شوند. شناخت علت اصلی و اقدام سریع برای درمان، کلید جلوگیری از تشدید علائم است. در این مطلب از مجله دکتر کرمانی، مجموعه‌ای از بهترین و مؤثرترین روش‌های درمان اسهال شدید را بررسی می‌کنیم؛ از درمان‌های خانگی گرفته تا مداخلات دارویی و تغذیه‌ای که می‌توانند به بازگشت سریع سلامت کمک کنند.
علائم اسهال را جدی بگیرید؛ نشانه‌هایی که نیاز به درمان فوری دارند!
اسهال، تنها به دفع مدفوع شل یا آبکی محدود نمی‌شود. این اختلال گوارشی می‌تواند با علائم دیگری همراه باشد که در برخی موارد، نشانه‌ای از شدت بیماری و نیاز به درمان اسهال شدید هستند. شناسایی این نشانه‌ها به شما کمک می‌کند تا در زمان مناسب برای درمان اقدام نمایید و از بروز عوارض جدی‌تر جلوگیری کنید.
بر اساس مطالعات بالینی و گزارش‌های تجربی، علائم رایج اسهال عبارت‌اند از:
- گرفتگی یا درد شکم (Cramps)
- نفخ و احساس سنگینی در معده
- حالت تهوع و در مواردی استفراغ
- مدفوع خونی یا سیاه‌رنگ
- نیاز فوری و غیرقابل‌کنترل به دفع
- وجود مخاط در مدفوع
- تب و لرز
در صورت مشاهده هم‌زمان چند مورد از این علائم، به‌ویژه همراه با نشانه‌های کم‌آبی یا بی‌حالی، توصیه می‌شود فوراً با پزشک مشورت کرده و روند درمان اسهال شدید را آغاز کنید.
اسهال شدید و کاهش وزن؛ چرا بدن شما لاغر می‌شود؟
اسهال شدید می‌تواند باعث کاهش وزن سریع و شدید در فرد شود. این کاهش وزن به دلیل دفع مقدار زیادی آب از بدن است که در طول بیماری رخ می‌دهد. بدن برای دفع این آب به کربوهیدرات‌ها نیاز دارد و این کربوهیدرات‌ها از سلول‌ها و بافت‌ها تأمین می‌شود. دفع این کربوهیدرات‌ها به نوبه خود منجر به کاهش وزن موقت می‌شود.
با این حال، باید توجه داشت که دفع زیاد آب می‌تواند به کم‌آبی شدید بدن منجر شود که بسیار خطرناک است. کم‌آبی شدید می‌تواند باعث سرگیجه، بی‌حالی و حتی غش شود.
به همین دلیل، درمان اسهال شدید با رژیم غذایی مناسب و حتی در مواردی با دارو و جلوگیری از کم‌آبی بسیار مهم است. مصرف مایعات کافی و توجه به نشانه‌های کم‌آبی می‌تواند از بروز این مشکلات پیشگیری کند.
برای درمان سریع اسهال و علائم آن چه کارهایی انجام دهیم؟
درمان اسهال بستگی به شدت و علت آن دارد. برای اسهال‌های خفیف، معمولاً نیاز به درمان خاصی نیست و ممکن است به طور خودبه‌خود بهبود یابد. اما در اسهال‌های مداوم یا مزمن، مراجعه به پزشک ضروری است. در درمان اسهال شدید، اولین قدم جبران کم‌آبی بدن است، چرا که اسهال می‌تواند منجر به از دست رفتن آب و الکترولیت‌های ضروری شود. در ادامه با روش‌های مختلف درمان اسهال آشنا می‌شوید.
دارو برای درمان اسهال
برای درمان اسهال شدید، داروهای مختلفی وجود دارند که می‌توانند علائم را کاهش دهند و به بهبود وضعیت کمک کنند:
- لوپرامید: این دارو به کاهش دفعات اجابت مزاج و بهبود اسهال کمک می‌کند و باید تحت نظر پزشک مصرف شود.
- بیسموت ساب سالیسیلات: این دارو به کنترل اسهال و کاهش درد شکم کمک می‌کند.
- ایمودیوم: یک داروی ضد تحرک است که به کاهش سرعت دفع مدفوع کمک می‌کند و از بروز اسهال مکرر جلوگیری می‌نماید.
- پپتو بیسمول: این دارو معمولاً برای درمان اسهال در مسافران مفید است. به کاهش اسهال در کودکان و بزرگسالان کمک می‌کند.
- آنتی‌بیوتیک‌ها: در صورتی که اسهال شدید ناشی از عفونت باکتریایی باشد، پزشک ممکن است آنتی‌بیوتیک‌هایی را تجویز کند که به درمان عفونت و کاهش علائم کمک می‌کنند.
- مکمل زینک: مطالعاتی که اثر مکمل زینک را بر بیماری‌های اسهالی ارزیابی می‌کنند، تأثیر پیشگیرانه و طولانی‌مدتی دارند. این‌ها نشان دادند که ۱۰ تا ۲۰ میلی گرم زینک در روز ، به مدت ۱۰ تا ۱۴ روز ، تعداد دفعات اسهال را در ۲ تا ۳ ماه پس از مصرف مکمل کاهش می‌دهد. مکمل‌های زینک روزانه، به مدت ۱۰ تا ۱۴ روز، برای کودکان مبتلا به اسهال حاد، و ۱۰ میلی‌گرم در روز برای نوزادان زیر شش ماه، برای کاهش شدت دوره و جلوگیری از بروز بیشتر در ۲ تا ۳ ماه آینده.
هشدار:
استفاده از این داروها باید تحت نظر پزشک انجام شود تا از هرگونه عارضه جانبی جلوگیری شود و روند درمان سریع‌تر پیش رود.
ریحان
ریحان، یکی از گیاهان شگفت‌انگیز است که می‌تواند به درمان اسهال شدید کمک کند. این گیاه با خاصیت‌های شگفت‌انگیز خود می‌تواند به تسهیل حرکت روده‌ها و تقویت معده کمک کند. استفاده از ریحان در درمان اسهال به‌خصوص در مراحل ابتدایی بیماری بسیار مؤثر است.
برای تهیه دمنوش ریحان، کافی است چند برگ تازه آن را در قوری بریزید و به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه دم کنید. پس از صاف کردن دمنوش، می‌توانید از طعم دلپذیر و خاصیت‌های درمانی آن بهره‌مند شوید. این نوشیدنی طبیعی نه‌تنها به تسکین اسهال کمک می‌کند، بلکه به سلامت دستگاه گوارش شما نیز کمک خواهد کرد.
دارچین
اگر به دارچین حساسیت ندارید، می‌توانید از این ادویه خوش‌طعم و مفید برای درمان اسهال شدید بهره ببرید. دارچین با طبع گرمی که دارد، به تسکین اسپاسم‌های روده و معده کمک کرده و جریان خون در این نواحی را بهبود می‌بخشد. این کار باعث افزایش تحرکات روده و تسریع در بهبودی شما می‌شود.
برای بهره‌مندی از خواص دارچین، کافی است ۳ تا ۵ گرم از آن را در طول روز به صورت دمنوش دم کرده و مصرف کنید. این دمنوش خوشمزه و ساده می‌تواند تأثیرات شگفت‌انگیزی در درمان اسهال داشته باشد.
زنجبیل
زنجبیل، یکی از بهترین ادویه‌های طبیعی برای تقویت گوارش است. این گیاه با خواص ضدمیکروبی و ضدباکتریایی خود، سیستم گوارشی را پاکسازی کرده و به رفع مشکلات روده‌ای کمک می‌کند. طبع گرم زنجبیل باعث افزایش جریان خون در معده و روده‌ها می‌شود و به جلوگیری از اسپاسم روده کمک می‌کند.
برای بهره‌برداری از این خاصیت، کافی است روزانه ۲ تا ۴ قطعه زنجبیل تازه را به صورت دمنوش مصرف کنید. اگر دوست دارید طعم دمنوش شما ملایم‌تر شود، می‌توانید کمی عسل به آن اضافه کنید. این نوشیدنی نه تنها به بهبود وضعیت گوارش کمک می‌کند، بلکه احساس راحتی و تسکین به شما می‌بخشد.
استفاده از این گیاهان دارویی علاوه بر درمان اسهال، می‌تواند به پیشگیری از آن نیز کمک کند. با این حال، افراد حساس باید از مصرف این گیاهان با احتیاط استفاده کنند. همچنین در صورت داشتن داروهای خاص یا آلرژی، بهتر است پیش از مصرف این گیاهان با پزشک مشورت کنید.
رژیم غذایی مناسب برای تسکین سریع اسهال
برای کمک به درمان اسهال شدید و کاهش علائم آن، مصرف برخی غذاها می‌تواند مؤثر واقع شود. این غذاها به تسکین دستگاه گوارش و بازگرداندن تعادل مایعات بدن کمک می‌کنند. در ادامه به غذاهایی که در درمان اسهال مفید هستند اشاره می‌کنیم:
- برنج سفید، سیب و آب سیب تازه، نان تست و بلغور جو دوسر: این خوراکی‌ها در روزهای ابتدایی بیماری اسهال بسیار مفید هستند. توصیه می‌شود این مواد غذایی را در وعده‌های کوچک و به تدریج مصرف کنید تا فشار زیادی به دستگاه گوارش وارد نشود.
- غذاهای پروبیوتیک: مانند ماست و دوغ که به بازسازی فلور میکروبی روده و بهبود هضم غذا کمک می‌کنند. همچنین منابع غیر لبنی پروبیوتیک مثل شیر سویا و سبزیجات تخمیر شده نیز مفید هستند.
- مایعات فراوان: نوشیدن آب، سوپ، آبگوشت و نوشیدنی‌های ورزشی برای جبران مایعات از دست رفته بدن ضروری است. این مایعات همچنین به دفع سموم کمک می‌کنند.
- غذاهای غنی از پتاسیم: مانند موز، سیب‌زمینی آب‌پز و آب‌میوه‌های رقیق شده که به حفظ تعادل الکترولیت‌ها در بدن کمک می‌کنند.
- آب نارگیل: یک منبع طبیعی از الکترولیت‌هاست که به تسکین اسهال کمک می‌کند.
از سوی دیگر، مصرف برخی غذاها می‌تواند اسهال را بدتر کند، بنابراین باید از آن‌ها اجتناب کنید. این غذاها شامل:
- غذاهای تند و سرخ کردنی
- آدامس بدون قند، نوشیدنی‌های کافئین‌دار و آب‌میوه‌های مصنوعی
- شیر و لبنیات (بخصوص اگر لاکتوز حساسیت‌زا باشد)
- حبوبات و سبزیجات خام (که می‌توانند گاز روده تولید کنند)
همچنین، این نکته را به خاطر داشته باشید که پس از هر بار اجابت مزاج و مدفوع شل، مایعات از دست رفته بدن خود را با خوردن حداقل یک فنجان آب یا مایعات جبران نمایید:
- نوشیدن مایعات فراوان مانند نوشیدنی‌های الکترولیتی (مخلوط شکر، نمک و آب)، آب و آب‌میوه‌های بدون شکر
- خوردن نوشیدنی و مایعات فراوان در بین وعده‌های غذایی نه همراه با غذا
- خوردن عرق نعناع و آب جوش به همراه نبات
علت‌های شایع اسهال چیست؟
اسهال می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود که به طور کلی شامل ویروس‌ها، باکتری‌ها، شرایط گوارشی خاص و مصرف برخی مواد است. در ادامه، به بررسی علل اصلی آن پرداخته‌ایم:
- ویروس‌ها و عفونت‌ها: ویروس‌هایی مانند نورواک، آدنوویروس، روتاویروس و آستروویروس می‌توانند باعث التهاب گوارشی و اسهال شوند.
- باکتری‌ها و انگل‌ها: باکتری‌هایی مثل سالمونلا، اشریشیا کلی و مصرف آب و غذای آلوده به انگل‌ها نیز از شایع‌ترین علل مسمومیت و اسهال هستند.
- عدم تحمل لاکتوز و فروکتوز: عدم توانایی در هضم لاکتوز و فروکتوز در برخی افراد می‌تواند منجر به اسهال بعد از مصرف محصولات لبنی یا میوه‌ها شود.
- شیرین‌کننده‌های مصنوعی: مواد شیرین‌کننده مانند سوربیتول و مانیتول که به برخی مواد غذایی اضافه می‌شوند، ممکن است باعث اسهال در افراد حساس شوند.
انواع اسهال
در علم پزشکی، اسهال تنها یک واکنش ساده گوارشی محسوب نمی‌شود. بسته به علت زمینه‌ای، اسهال می‌تواند به انواع مختلفی تقسیم شود که شناخت آن‌ها نقش مهمی در انتخاب روش مناسب برای درمان اسهال شدید دارد. پزشکان این بیماری را به چهار گروه اصلی طبقه‌بندی می‌کنند:
اسهال اسمزی
این نوع از اسهال زمانی اتفاق می‌افتد که ماده‌ای خاص در روده حضور داشته باشد و با جذب آب از اطراف، باعث افزایش آب درون روده شود. این اتفاق معمولاً در دو حالت رخ می‌دهد:
- ورود مواد جذب نشده به روده: موادی مانند سوربیتول یا مانیتول که در آدامس‌های بدون قند یا آب‌نبات‌های رژیمی یافت می‌شوند؛ ممکن است بدون جذب در روده باقی بمانند و منجر به اسهال شوند.
- سوء جذب لاکتوز یا کربوهیدرات‌ها: زمانی که بدن قادر به جذب این ترکیبات نباشد، آن‌ها در روده باقی می‌مانند، آب را در خود نگه می‌دارند و باعث تولید گاز و در نتیجه بروز اسهال می‌شوند.
اسهال اسمزی یکی از شایع‌ترین انواع اسهال‌های غیرعفونی است. در میان افرادی که دچار سوء جذب لاکتوز دارند بسیار دیده می‌شود.
اسهال ترشحی
در نوع ترشحی اسهال، روده کوچک به طور غیرطبیعی مقادیر زیادی آب ترشح می‌کند که به‌جای جذب شدن، به مدفوع افزوده شده و باعث شل یا آبکی شدن آن می‌شود. این وضعیت حتی بدون مصرف غذا هم ادامه می‌یابد و یکی از اشکال جدی اسهال محسوب می‌شود.
علل رایج اسهال ترشحی شامل موارد زیر است:
- بیماری وبا: یک عفونت باکتریایی خطرناک که از آب آلوده منتقل می‌شود.
- مصرف برخی ملین‌ها: به‌ویژه آن‌هایی که باعث تحریک مستقیم روده می‌شوند.
- سموم و داروها: موادی مانند آرسنیک، کافئین، قارچ سمی یا آفت‌کش‌ها می‌توانند با اختلال در عملکرد روده، منجر به اسهال شدید شوند.
اسهال التهابی
در اسهال التهابی، آسیب به دیواره‌ی داخلی روده و التهاب آن منجر به نشت مایعات به درون روده می‌شود. این نوع اسهال معمولاً با علائم شدیدی همراه است، مانند تب، درد شکمی و در برخی موارد، مدفوع خونی. علل شایع اسهال التهابی عبارت‌اند از:
- عفونت‌های باکتریایی، ویروسی یا انگلی: این عوامل بیماری‌زا باعث آسیب به اپی‌تلیوم روده شده و منجر به نشت مایعات و اسهال می‌شوند.
- بیماری‌های التهابی روده: شرایطی مانند کرون و کولیت اولسراتیو که می‌توانند باعث التهاب طولانی مدت و اسهال شوند.
اسهال مربوط به تحرک
اسهال مرتبط با تحرک زمانی رخ می‌دهد که روده به‌صورت غیرطبیعی بیش از حد سریع یا بسیار کند عمل کند. در نتیجه باعث می‌شود که مواد غذایی و آب زمان کافی برای جذب در روده نداشته باشند. این مشکل معمولاً در نتیجه اختلالات در حرکت روده ایجاد می‌شود.
علل شایع این نوع اسهال عبارت‌اند از:
- اختلالات در حرکت روده: در شرایطی مانند پرکاری تیروئید یا بیماری‌های عصبی، روده‌ها به سرعت مواد غذایی و مایعات را از خود عبور می‌دهند که مانع جذب کامل مواد می‌شود و در نتیجه اسهال ایجاد می‌شود.
- مشکلات عصبی یا هورمونی: بیماری‌هایی مانند سندروم روده تحریک‌پذیر (IBS) که منجر به مشکلات حرکتی روده می‌شوند.
اسهال مزمن
اسهال مزمن به اسهالی گفته می‌شود که بیش از چهار هفته طول می‌کشد و فرد را به طور مداوم درگیر می‌کند. این نوع اسهال می‌تواند نشانه‌ای از بیماری‌های جدی روده‌ای مانند کولیت اولسراتیو، بیماری کرون یا سندروم روده تحریک‌پذیر باشد. به همین دلیل، در صورت بروز اسهال مزمن، حتماً باید به پزشک مراجعه کرده و از درمان‌های خانگی خودسرانه خودداری کنید تا از تشدید مشکلات سلامتی جلوگیری شود.
زمان مراجعه به پزشک برای درمان اسهال شدید؛ نشانه‌های هشداردهنده
در مواقعی که اسهال شدید شما بهبود نمی‌یابد یا علائم شدیدی را تجربه می‌کنید، باید سریعاً به پزشک مراجعه کنید. از جمله علائمی که نیاز به توجه فوری دارند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اگر اسهال شما بعد از دو روز بهتر یا قطع نمی‌شود.
- در صورت تجربه کم‌آبی شدید بدن که شامل خشکی دهان، کاهش میزان ادرار یا احساس سرگیجه است.
- اگر درد شدید و غیرقابل‌تحمل در ناحیه شکم یا مقعد دارید.
- مشاهده مدفوع خونی یا سیاه که می‌تواند نشانه خونریزی داخلی یا وجود انگل باشد.
- تب بالا که پس از مدتی قطع نمی‌شود.
این علائم می‌توانند نشانه‌ای از مشکلات جدی‌تر باشند که نیاز به درمان اسهال شدید توسط پزشک دارند. به ویژه در کودکان که اسهال می‌تواند به سرعت باعث کم‌آبی شود، مراجعه به پزشک اهمیت زیادی دارد. اگر کودک شما علائمی مانند کم‌آبی، بی‌قراری یا استفراغ مداوم دارد، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
کلام آخر
خوشبختانه برای درمان اسهال با شناخت علل زمینه‌ای و انتخاب روش‌های درمانی مؤثر، می‌توان در مدت زمان کوتاهی این مشکل را کنترل و درمان کرد. استفاده از راهکارهای خانگی مانند مصرف مایعات کافی، رعایت رژیم غذایی مناسب و بهره‌گیری از دمنوش‌ها، در کنار درمان‌های دارویی و مشاوره پزشکی، به روند بهبود سرعت می‌بخشد. آنچه در درمان اسهال شدید اهمیت دارد، اقدام به‌موقع و برخورد آگاهانه با علائم بیماری است.
در نهایت، پیشگیری از بروز مجدد اسهال با اصلاح سبک زندگی و رعایت بهداشت فردی، از اهمیت زیادی برخوردار است. با انتخاب صحیح و آگاهانه، می‌توان به راحتی از این مشکل عبور کرد و سلامتی گوارش را بازیافت.
سوالات متداول درباره درمان اسهال:
۱-آیا مصرف داروهای ضد اسهال برای درمان اسهال شدید ضروری است؟
در بسیاری از موارد، استفاده از داروهای ضد اسهال می‌تواند به تسکین علائم کمک کند؛ اما تصمیم برای مصرف این داروها باید تحت نظر پزشک باشد تا از بروز عوارض جانبی جلوگیری شود.
۲-آیا اسهال شدید می‌تواند نشان‌دهنده یک بیماری جدی باشد؟
اسهال شدید می‌تواند نشانه‌ای از بیماری‌های التهابی روده، عفونت‌های باکتریایی، ویروسی یا انگلی باشد که نیاز به درمان سریع دارند.
۳-چگونه می‌توان از اسهال شدید پیشگیری کرد؟
رعایت بهداشت فردی، شستشوی دست‌ها، مصرف آب و غذای سالم و رعایت رژیم غذایی متعادل می‌تواند به پیشگیری از اسهال شدید کمک کند.
۴-اسهال شدید در دوران بارداری خطرناک است؟
اسهال شدید در دوران بارداری می‌تواند منجر به کم‌آبی بدن و آسیب به جنین شود. در این صورت، بهتر است تحت نظر پزشک قرار گیرید.
منابع:
مقاه شما دکتر محترم خوانده شده سپاس بر شما
بی نهایت تشکر
ممنون از همراهی و توجه شما عزیزم
به خدا دکتر خوبی هستی همیشه دعا گو هستم
درود برشما عزیزم
مقاله واقعا مفید و مثمر ثمریست. خدا شما را همیشه سلامت و پایدار نگهدارد .
با تشکر و سپاس از جناب دکتر کرمانی که به حق پزشک حاذقی هستند.
ممنون از همراهی وحسن نظرشماعزیزم
سلام من چون یبوست دارم از عطاری یک چیزژ گرفتم که میگه سرشار اژ فیبره بعد از خوردنش معمولا اسهال میشم و وزنم کم شده . البته یبوست رو برطرف کرده ولی خب وزنمم کم شده . میخواستم بدونم این میتونه دلیل لاغری باشه؟ چون من غذا هم خوب میخورم ولی باز وزنم کم میشه
سلام با مصرفش اگر احتمال سیری زیادی دارین سبوس هست که سیرتون نگه میداره یبوست هم رفع شده ولی ادامه داشت قطع کنید تا بررسی بشه
با سلام من یبوست دارم برای رفع آن به طریق سنتی عمل میکنم مثلا اب آلو و انجیر و …. میخورم ولی متاسفانه دچار اسهال میشوم . از اینکه محبت میفرمایید وبه یک پیر ۸۶ ساله جواب میدهید سپاسگزارم .
سلام عزیزجان به میزان متعادلتری مصرف کنید
انجیر الو روغن زیتون سالاد وسبزیجات ماساژ شکم با روغن زیتون پیاده روی سبک نوشیدن اب به شما کمک میکنه
سلام الان نزدیک دوهفته که اسهال هستم وتمایل خوبی برای خوردن دارم ولی بعد از غذا یک دل پیچه میگیره بعد ول میکنه ممنون میشم که جواب بدید
سلام عزیزم وقتی طولانی شده بهتره مراجعه کرده احتمال میکروبی شدن معده هست
عالی بود
سپاس از توجهتون عزیزم