با فرا رسیدن فصل گرما، همواره نگرانی‌هایی در خصوص افزایش شیوع برخی بیماری‌ها، به ویژه بیماری‌های عفونی و گوارشی، مطرح می‌شود. در سال جاری، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور با صدور هشداری جدی، بر شیوع ویروس گوارشی در ایران تاکید کرده است. این هشدار که نشان دهنده یک چالش بهداشتی رو به رشد است، لزوم توجه ویژه شهروندان به رعایت اصول بهداشتی و آمادگی دستگاه‌های اجرایی را بیش از پیش نمایان می‌سازد.
افزایش شیوع در فصول گرم: چرا تابستان، چرا گوارش؟
دکتر قباد مرادی، رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، صراحتاً اعلام کرده است که با گرم شدن هوا، شرایط برای تکثیر و انتشار عوامل بیماری زا نظیر باکتری‌ها و ویروس‌ها فراهم‌تر می‌شود. این عوامل بیماری زا، به ویژه آن‌هایی که از طریق آب و غذای آلوده منتقل می‌شوند، در دماهای بالا رشد سریعتری دارند.
سیستم گوارشی انسان، که مسئول هضم و جذب مواد غذایی است، در صورت ورود میکروب‌ها و سموم به آن، به سرعت دچار اختلال می‌شود. این اختلالات می‌توانند شامل عفونت‌های باکتریایی (مانند سالمونلا، شیگلا، ای کولای)، عفونت‌های ویروسی (مانند نوروویروس، روتاویروس) و حتی انگل‌ها باشند.
علل عمده این افزایش شیوع را می‌توان در چندین عامل جستجو کرد:
آلودگی منابع آب: در برخی مناطق، با کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و افزایش دما، احتمال آلودگی منابع آب شهری و روستایی افزایش می‌یابد.
فساد سریع تر مواد غذایی: مواد غذایی، به خصوص آن‌هایی که در معرض هوا قرار می‌گیرند، در فصول گرم بسیار سریع‌تر فاسد می‌شوند و محیطی ایده آل برای رشد باکتری‌ها فراهم می‌کنند.
کاهش رعایت بهداشت فردی و عمومی: متاسفانه در برخی مواقع، به دلیل سفرها، پیک نیک‌ها و عدم دسترسی به امکانات بهداشتی کافی، رعایت بهداشت فردی و عمومی کاهش می‌یابد.
مصرف آب و یخ غیر بهداشتی: در گرمای تابستان، تمایل به مصرف آب خنک و یخ افزایش می‌یابد. استفاده از آب‌های نامطمئن و یخ‌های غیر بهداشتی که از منابع آلوده تهیه شده‌اند، یکی از راه‌های اصلی انتقال بیماری‌های گوارشی است.
مصرف غذاهای خیابانی و رستوران‌ها با سطح بهداشت پایین: اگرچه بسیاری از این مراکز دارای استانداردهای بهداشتی هستند، اما در برخی موارد، عدم رعایت اصول اولیه بهداشتی در تهیه و نگهداری مواد غذایی می‌تواند منجر به مسمومیت‌های غذایی گسترده شود.
علائم هشداردهنده و ضرورت تشخیص زودهنگام
بیماری‌های گوارشی طیف وسیعی از علائم را در بر می‌گیرند، اما شایع‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- تب: به عنوان یک واکنش عمومی بدن به عفونت.
- اسهال: افزایش دفعات و کاهش قوام مدفوع که می‌تواند منجر به از دست دادن شدید آب و الکترولیت‌ها شود.
- درد شکمی: دردهای کرامپی یا مداوم در ناحیه شکم.
- حالت تهوع و استفراغ: از دیگر علائم رایج که می‌تواند به کم آبی بدن منجر شود.
- ضعف و بی‌حالی: ناشی از از دست دادن مایعات و انرژی بدن.
وزارت بهداشت تاکید دارد که تشخیص زودهنگام و درمان مناسب این بیماری‌ها از اهمیت حیاتی برخوردار است. در صورت عدم درمان به موقع، به خصوص در کودکان، سالمندان و افراد دارای نقص سیستم ایمنی، بیماری می‌تواند به سرعت وخیم شده و منجر به عوارض جدی نظیر کم آبی شدید، اختلالات الکترولیتی و حتی در موارد حاد، مرگ شود.
مراجعه سریع به پزشک در صورت بروز علائم، می‌تواند از پیشرفت بیماری و بروز عوارض ناخواسته جلوگیری کند.
وبا: خطر پنهان و آماده باش همگانی
یکی از نقاط حساس و قابل تأمل در هشدار وزارت بهداشت، اشاره به بیماری وبا است. وبا یک بیماری عفونی بسیار خطرناک و مسری است که توسط باکتری “ویبریو کلرا” ایجاد می‌شود. این باکتری از طریق آب و غذای آلوده منتقل شده و می‌تواند در عرض چند ساعت، با ایجاد اسهال آبکی شدید و استفراغ، منجر به کم آبی شدید بدن و شوک شده و در صورت عدم درمان فوری، کشنده باشد.
با توجه به شیوع وبا در برخی کشورهای همسایه از جمله سودان، لزوم نظارت دقیق و آمادگی کامل در ایران دوچندان می‌شود. این موضوع، نه تنها یک نگرانی ملی بلکه یک دغدغه منطقه‌ای و بین المللی است.
وزارت بهداشت بر اهمیت “نظارت دقیق” بر موارد مشکوک و “آمادگی برای مقابله” با هرگونه شیوع احتمالی تاکید می‌کند. این آمادگی شامل تقویت سیستم مراقبت بیماری‌ها، آموزش کادر درمانی، تامین دارو و تجهیزات لازم و اطلاع رسانی گسترده به مردم است.
پیشگیری، اولویت اول: از آشپزخانه تا اجتماع
همانطور که همواره گفته می‌شود، پیشگیری بهتر از درمان است. در مورد بیماری‌های گوارشی نیز این اصل کاملاً صادق است. با رعایت چند نکته ساده بهداشتی می‌توان تا حد زیادی از ابتلا به این بیماری‌ها جلوگیری کرد:
- شستشوی مکرر دست‌ها: به خصوص قبل از غذا خوردن، پس از استفاده از توالت و پس از تماس با حیوانات. استفاده از صابون و آب جاری به مدت حداقل ۲۰ ثانیه توصیه می‌شود.
- مصرف آب سالم و بهداشتی: از آب لوله کشی تصفیه شده یا آب معدنی بطری شده استفاده کنید. در صورت عدم اطمینان از سلامت آب، آن را به مدت حداقل یک دقیقه بجوشانید.
- بهداشت مواد غذایی: میوه‌ها و سبزیجات را قبل از مصرف با آب و مواد ضدعفونی کننده مناسب (مانند پرکلرین یا مایع ظرفشویی رقیق) به خوبی شستشو دهید.
- پخت کامل مواد غذایی: گوشت، مرغ و ماهی را به طور کامل بپزید.
- قرار دادن غذاها در دمای مناسب: غذای پخته شده را در دمای مناسب (زیر ۵ درجه سانتی‌گراد یا بالای ۶۰ درجه سانتی‌گراد) نگهداری کنید و از قرار دادن آن‌ها در دمای اتاق به مدت طولانی خودداری کنید.
- از مصرف شیر و فرآورده‌های لبنی غیرپاستوریزه خودداری کنید.
- از مصرف غذاهای خیابانی و آبمیوه های غیربهداشتی خودداری کنید، مگر اینکه از بهداشت آن‌ها اطمینان کامل داشته باشید.
- دفع صحیح فاضلاب: اطمینان از دفع بهداشتی فاضلاب و زباله نقش مهمی در کنترل شیوع بیماری‌های عفونی دارد.
- عدم شنا در آب‌های آلوده: رودخانه‌ها، استخرها و آب‌هایی که از نظر بهداشتی نامطمئن هستند، می‌توانند منبع انتقال بیماری باشند.
نقش سازمان‌ها و نهادها
کنترل و مهار شیوع بیماری‌های گوارشی، به ویژه در مقیاس ملی، نیازمند یک تلاش همه جانبه و هماهنگ بین تمام ارگان‌ها و نهادهای ذیربط است. وزارت بهداشت بر “همکاری و هماهنگی” میان سازمان‌های دولتی، بخش خصوصی و “سازمان‌های مردم نهاد” (NGOs) تاکید کرده است. این همکاری می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
آموزش و اطلاع رسانی عمومی: تهیه و انتشار بروشورها، پوسترهای آموزشی، برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی و کمپین‌های آگاهی بخش برای افزایش سطح دانش عمومی در خصوص بهداشت فردی و غذایی.
نظارت بر کیفیت آب و غذا: تقویت سیستم‌های نظارتی بر رستوران‌ها، مراکز تهیه و توزیع مواد غذایی، منابع آب و مراکز تصفیه فاضلاب.
تقویت زیرساخت‌های بهداشتی: سرمایه گذاری در توسعه سیستم‌های آب و فاضلاب مدرن و بهداشتی در سراسر کشور.
آمادگی درمانی: تجهیز بیمارستان‌ها و مراکز درمانی به امکانات لازم برای تشخیص و درمان سریع و موثر بیماران.
تحقیقات و پایش: انجام مطالعات اپیدمیولوژیک برای شناسایی مناطق پرخطر و الگوهای شیوع بیماری‌ها.
سلامتی در گرو آگاهی و مسئولیت پذیری جمعی
موج ویروس گوارشی در ایران، زنگ خطری جدی است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. این وضعیت نشان می‌دهد که سلامت جامعه، نه تنها به عملکرد سیستم درمانی، بلکه به آگاهی، مسئولیت پذیری فردی و همکاری جمعی بستگی دارد. هر شهروند با رعایت اصول ساده بهداشتی در زندگی روزمره خود، می‌تواند نقشی کلیدی در کنترل این وضعیت ایفا کند.
از سوی دیگر، نهادهای دولتی و غیردولتی نیز با تقویت زیرساخت‌ها، افزایش نظارت‌ها و گسترش آموزش‌های عمومی، باید تمام توان خود را برای مقابله با این چالش به کار گیرند. با همت و همکاری همگانی، می‌توانیم تابستان پیش رو را با کمترین نگرانی های بهداشتی سپری کنیم و سلامت جامعه را تضمین نماییم.
دیدگاه شما