عدم تحمل لاکتوز چیست و چه مشکلاتی ایجاد می‌کند؟

سیستم گوارشی میلیون‌ها انسان در سراسر دنیا نمی‌تواند قند خاصی به نام لاکتوز را در شیر و فرآورده‌های لبنی هضم کند. پس اگر شما یکی از این افراد هستید، یعنی به عدم تحمل لاکتوز مبتلا می‌باشید، بهتر است این مقاله را مطالعه کنید. البته این وضعیت چندان هم مضر نیست، اما می‌تواند ناراحت‌کننده باشد.

هیچ درمانی برای عدم تحمل لاکتوز وجود ندارد، اما شما می‌توانید با کنترل مقدار شیری که می‌نوشید یا محصولات لبنی که می‌خورید، آن را مدیریت نمایید. همچنین باید یادآور شویم این مشکل با حساسیت به شیر یکسان نیست. در این مطلب هر آنچه لازم است درمورد این مشکل گوارشی و نکات تغذیه‌ای مربوط به آن بدانید، برایتان شرح خواهیم داد. پس با ما همراه باشید.

 عدم تحمل لاکتوز چیست؟

افراد مبتلابه این بیماری قادر به هضم کامل قند (لاکتوز) موجود در شیر نیستند. درنتیجه بعد از خوردن یا نوشیدن لبنیات دچار اسهال، گاز معده و نفخ می‌شوند. این بیماری که سوء جذب لاکتوز نیز نامیده می‌شود، معمولاً ‌بی‌ضرر است، اما علائم آن می‌تواند ناراحت‌کننده باشد.

تولید مقدار کم آنزیمی به نام لاکتاز در روده کوچک، علت عدم تحمل لاکتوز است. البته شما می‌توانید سطوح پایین لاکتوز داشته باشید و همچنان بتوانید محصولات شیر را هضم کنید. اما اگر سطوح این آنزیم بسیار پایین باشد، دچار این مشکل می‌شوید که بعد از خوردن یا نوشیدن لبنیات منجربه بروز علائم می‌شود. اکثر افراد مبتلابه این بیماری می‌توانند این بیماری را بدون حذف‌کردن تمام غذاهای لبنی کنترل کنند.

عدم تحمل لاکتوز مانند حساسیت به شیر یا لبنیات نیست.حساسیت به شیر، ناشی از واکنش سیستم ایمنی بدن شما به نوع خاصی از غذاست که باعث ایجاد علائمی مانند بثورات پوستی، خس‌خس سینه و خارش می‌شود. اگر به چیزی حساسیت دارید، حتی یک ذره از آن می‌تواند برای تحریک واکنش بدنتان کافی باشد، درحالی‌که اکثر افراد مبتلابه این بیماری می‌توانند مقادیر کمی لاکتوز را بدون هیچ مشکلی مصرف کنند؛ گرچه این میزان از فردی به فرد دیگر متفاوت است.

 انواع عدم تحمل لاکتوز

این بیماری به 4 گروه تقسیم می‌شود:

اولیه

نوع اولیه که شایع‌ترین نوع این بیماری است، به دلیل کاهش تولید لاکتاز با افزایش سن ایجاد می‌شود. به‌این‌ترتیب، به مرور زمان بدن شما توانایی جذب لاکتوز را از دست می‌دهد.

این شکل از عدم تحمل لاکتوز ممکن است تا حدی ژنتیکی باشد، زیرا در برخی از کشورها و نژادها نسبت به سایرین شایع‌تر است. مطالعات تخمین می‌زنند این عارضه کمتر از 10 درصد از مردم اروپای شمالی، حدود 50 درصد از مردم لاتین و خاورمیانه و 80 تا 99 درصد از مردم آفریقا و آسیا را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.

ثانویه

این بیماری درنتیجه‌ی بروز یک بیماری دیگر که روده کوچک (جایی که لاکتاز تولید می‌شود) را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، ایجاد می‌شود؛ یعنی وجود یک بیماری که باعث التهاب در دیواره روده شما شود، ممکن است منجربه کاهش موقت تولید لاکتاز گردد. علل احتمالی عدم تحمل لاکتوز ثانویه عبارتند از: بیماری کرون، بیماری سلیاک، شیمی درمانی، کولیت اولسراتیو و افزایش سن.

افراد مبتلابه عدم تحمل لاکتوز قادر به هضم کامل قند (لاکتوز) موجود در شیر نیستند.

 مادرزادی

عدم تحمل لاکتوز مادرزادی در نوزادان وجود دارد و یک نوع نادر و ارثی از این بیماری است که در آن، هر دو والدین باید دارای جهش ژنی خاص برای سوء جذب لاکتوز باشند تا نوزاد با آن متولد شود.

نوزادان مبتلابه این مشکل مادرزادی به دلیل محتوای بالای لاکتوز موجود در شیر مادر، قادر به تحمل شیر او نیستند و این وضعیت در صورت عدم تشخیص سریع ممکن است کشنده باشد. عوارض جانبی ممکن است شامل اسهال شدید و سطوح بالای کلسیم در نوزاد باشد. ضمنا این بیماری مادام‌العمر است.

رشدی

عدم تحمل لاکتوز رشدی در نوزادان نیز رخ می‌دهد. این بیماری معمولاً فقط در نوزادان نارس دیده می‌شود که قبل از رشد کامل سیستم گوارشی به دنیا می‌آیند و باعث علائمی مانند ناراحتی گوارشی می‌شود. این وضعیت معمولاً با رشد کودک خودبه‌خود برطرف می‌شود، اما در این زمان، ممکن است نوزاد شما به جای شیر مادر به شیر خشک بدون لاکتوز نیاز داشته باشد.

 موادغذایی مجاز برای عدم تحمل لاکتوز

تخمین زده می‌شود تقریباً 65٪ از جمعیت جهان تا حدی به سوء جذب لاکتوز مبتلا هستند، یعنی آنها قادر به هضم لاکتوز نیستند. برای این افراد، مصرف محصولات حاوی لاکتوز می‌تواند عوارض جانبی نامطلو‌بی‌ مانند درد معده، نفخ، و اسهال ایجاد کند. خوشبختانه، پیروی از یک رژیم غذایی بدون لاکتوز می‌تواند علائم را برای مبتلایان به این بیماری به حداقل برساند. بسیاری از غذاها را می‌توان به‌عنوان بخشی از یک رژیم غذایی سالم و بدون لاکتوز مصرف کرد، از جمله:

• میوه‌ها: سیب، پرتقال، توت، هلو، آلو، انگور، آناناس، انبه
• سبزیجات: پیاز، سیر، کلم بروکلی، کلم پیچ، اسفناج، روکولا، سبزی کولارد، کدو سبز، هویج
• گوشت: گوشت گاو، بره، خوک، گوساله
• طیور: مرغ، بوقلمون، غاز، اردک
• غذاهای دریایی: ماهی تن، ماهی خال مخالی، ماهی قزل‌آلا، آنچوی، خرچنگ، ساردین، صدف
• تخم‌مرغ: زرده و سفیده تخم‌مرغ
• محصولات سویا: توفو، تمپه، ناتو، میسو
• حبوبات: لوبیا‌سیاه، لوبیا‌چشم بلبلی، عدس، لوبیا‌چیتی، نخود
• غلات کامل: جو، گندم سیاه، کینوا، گندم، فارو
• آجیل: بادام، گردو، پسته، بادام هندی، آجیل برزیلی، فندق
• دانه‌ها: دانه چیا، دانه کتان، تخمه آفتابگردان، تخم کدو
• جایگزین‌های شیر: شیر بدون لاکتوز، شیر برنج، شیر بادام، شیر جو دوسر، شیر نارگیل، شیر بادام هندی، شیر شاهدانه
• ماست‌های بدون لاکتوز: ماست نارگیل، ماست شیر بادام، ماست سویا، ماست بادام هندی
• چربی‌های سالم: آووکادو، روغن زیتون، روغن کنجد، روغن نارگیل
• گیاهان و ادویه‌جات: زردچوبه، پونه کوهی، رزماری، ریحان، شوید، نعناع
• نوشیدنی‌ها: آب، چای، قهوه دم‌کرده، آب نارگیل، آب میوه

به‌خاطر داشته باشید محصولات بدون لاکتوز ساخته شده از شیر باید توسط افرادی که به لبنیات حساسیت دارند، اجتناب شوند، زیرا ممکن است حاوی پروتئین‌های شیر مانند کازئین یا آب پنیر باشند.

پیروی از یک رژیم غذایی بدون لاکتوز می‌تواند علائم را برای مبتلایان به این بیماری به حداقل برساند.

موادغذایی غیر مجاز برای عدم تحمل لاکتوز

لاکتوز عمدتاً در محصولات لبنی، از جمله ماست، پنیر و کره یافت می‌شود. بااین‌حال، در انواع غذاهای آماده دیگر نیز می‌توان لاکتوز یافت.

محصولات لبنی

برخی از محصولات لبنی حاوی مقادیر کمی لاکتوز هستند و برای بسیاری از افراد مبتلابه این مشکل قابل تحمل می‌باشند؛ به‌عنوان مثال، کره فقط حاوی مقادیر کمی لاکتوز است و بعید است علائمی برای افراد مبتلابه این بیماری ایجاد کند، مگر اینکه در مقادیر بسیار بالایی مصرف شود.

قابل ذکر است، کره تصفیه شده تقریباً هیچ لاکتوزی ندارد. در همین حال، انواع خاصی از ماست حاوی باکتری‌های مفیدی هستند که می‌توانند به هضم لاکتوز کمک کنند. سایر محصولات لبنی که اغلب حاوی مقادیر کم لاکتوز هستند، عبارتند از: کفیر، اسکایر (ماست ایسلندی)، پنیرهای کهنه یا سفت و خامه غلیظ.

اگرچه ممکن است این غذاها توسط افرادی که این بیماری را به میزان خفیف دارند به خو‌بی‌تحمل شوند، اما افرادی که به شیر حساسیت دارند یا کسانی که به دلایل دیگر از لاکتوز اجتناب می‌کنند، شاید همچنان بخواهند این مواد را از رژیم غذایی خود حذف نمایند. در اینجا برخی از محصولات لبنی که به‌عنوان بخشی از رژیم غذایی بدون لاکتوز باید از آنها اجتناب کنید را می‌بینید:

• شیر: همه انواع شیر گاو، بز و گاومیش
• پنیر: به‌خصوص پنیرهای نرم، مانند پنیر خامه‌ای، پنیر دلمه، موزارلا و ریکوتا
• کره
• ماست
• بستنی، ماست یخ‌زده و شربت لبنیاتی
• دوغ
• خامه ترش

برخی از محصولات لبنی، برای بسیاری از افراد مبتلابه عدم تحمل لاکتوز قابل تحمل می‌باشند.

غذاهای آماده

لاکتوز علاوه‌بر اینکه در محصولات لبنی وجود دارد، در بسیاری از محصولات غذایی آماده دیگر نیز یافت می‌شود. بررسی برچسب ماده غذایی برای تشخیص اینکه آیا یک محصول حاوی لاکتوز است یا خیر ضروری می‌باشد. در اینجا چند غذای حاوی لاکتوز آورده شده است:

• فست‌فودها
• سس‌ها، سوپ‌ها و سس‌های خامه‌ای یا پنیری
• نان، تورتیلا، کراکر و بیسکویت
• محصولات بیک شده و دسر
• سبزیجات خامه‌ای
• آب‌نبات، از جمله شکلات و شیرینی
• مخلوط وافل، پنکیک، مافین و کیک
• غلات صبحانه
• گوشت‌های فراوری‌شده، از جمله‌ هات داگ، بیکن، سوسیس و ژامبون
• قهوه فوری
• سس سالاد
• چیپس سیب‌زمینی طعم‌دار

 علل عدم تحمل لاکتوز

هم کودکان و هم بزرگسالان ممکن است به سوء جذب لاکتوز مبتلا شوند. در اینجا به برخی از علل شایع این وضعیت اشاره می‌شود:

• این مشکل اغلب در خانواده‌ها دیده می‌شود (یعنی ارثی است). در این موارد، با گذشت زمان بدن فرد ممکن است آنزیم لاکتاز را کمتر بسازد. علائم ممکن است در دوران نوجوانی یا بزرگسالی شروع شود.
• در برخی موارد، روده کوچک پس از آسیب یا پس از یک بیماری یا عفونت، ساخت لاکتاز را متوقف می‌کند.
• برخی از نوزادانی که خیلی زود به دنیا می‌آیند (نوزادان نارس) ممکن است قادر به تولید لاکتاز کافی نباشند. این اغلب یک مشکل کوتاه مدت است که درطول زمان از بین می‌رود.
• در موارد بسیار نادر، افراد با ناتوانی در ساخت لاکتاز به دنیا می‌آیند.

 علائم عدم تحمل لاکتوز

علائم این بیماری شامل حالت تهوع، گرفتگی عضلات، گاز معده، نفخ یا اسهال عرض 30 دقیقه تا 2 ساعت پس از مصرف شیر یا محصولات لبنی می‌باشد. علائم به این دلیل رخ می‌دهد که لاکتاز کافی برای هضم لاکتوز مصرف شده توسط بدن تولید نمی‌شود.

شدت علائم بسته به میزان لاکتوزی که فرد می‌تواند تحمل کند متفاوت است. برخی از افراد ممکن است به مقادیر بسیار کمی به غذاهای حاوی لاکتوز حساس باشند، درحالی‌که برخی دیگر می‌توانند قبل از اینکه متوجه علائم شوند، مقادیر بیشتری از این غذاها بخورند.

شدت علائم عدم تحمل لاکتوز، بسته به میزان لاکتوزی که فرد می‌تواند تحمل کند متفاوت است.

 موادغذایی حاوی لاکتوز

لاکتوز تقریباً در تمام محصولات لبنی و همچنین غذاهای حاوی لبنیات یافت می‌شود. محصولات لبنی زیر حاوی لاکتوز هستند:

• شیر گاو (همه انواع)
• شیر بز
• پنیر (شامل پنیرهای سفت و نرم)
• بستنی
• ماست
• خامه
• کره

برخی از غذاهای فوق حاوی لاکتوز بیشتری نسبت به سایرین هستند؛ به‌عنوان مثال، محتوای لاکتوز پنیر بسته به نوع آن به‌طور قابل توجهی متفاوت است. پنیرهای نرم معمولا لاکتوز بالایی دارند، درحالی‌که پنیرهای سفت مانند پارمزان حاوی مقادیر کمی از لاکتوز می‌باشند.

غذاهایی که گاهی حاوی لاکتوز هستند

غذاهایی که شامل نوعی از لبنیات می‌شوند نیز ممکن است حاوی لاکتوز باشند، از جمله:

• غذاهایی که با سس خامه‌ای درست می‌شوند، مانند پاستا آلفردو
• بیسکویت و کلوچه
• شکلات و غذاهای بسته‌بندی شده مانند برخی شیرینی‌ها و آب‌نبات
• نان و نظایر آن
• کیک‌ها
• غلات صبحانه
• سوپ‌ها و سس‌های فوری
• گوشت‌های فراوری‌شده، مانند ژامبون و سوسیس
• غذاهای آماده
• انواع سس پاستا
• چیپس سیب‌زمینی، آجیل و تورتیلاهای طعم‌دار
• دسر و کاستارد

بعضی از غذا‌ها حاوی لاکتوز کمی هستند، مثل انواع سس پاستا

به‌این‌ترتیب اگر به این مشکل مبتلا هستید، بهتر است فهرست موجود روی موادغذایی بسته‌بندی شده را به دقت بررسی کنید. با مطالعه لیست مواد تشکیل‌دهنده می‌توانید بررسی کنید که آیا یک محصول حاوی لبنیات است یا نه. شیر یا فرآورده‌های لبنی افزوده ممکن است به صورت زیر برچسب‌گذاری شوند:

• شیر
• پودر شیر
• کشک
• پروتئین آب پنیر
• کازئین شیر
• سرشیر
• شکر شیر
• دوغ
• پنیر
• شیر مالت
• جامدات شیر خشک
• خامه ترش
• کنسانتره پروتئین آب پنیر
• محصولات جانبی شیر

پس اگر هر کدام از اسامی بالا در فهرست مواد تشکیل‌دهنده‌ی یک غذای بسته‌بندی شده بود، یعنی آن محصول دارای لاکتوز است.

 تشخیص عدم تحمل لاکتوز

برای تشخیص این مشکل، پزشک با شما درمورد سلامتی و سابقه خانوادگی گذشته صحبت خواهد کرد. سپس او شما را معاینه فیزیکی می‌کند. ممکن است از شما خواسته شود برای مدت کوتاهی شیر یا فرآورده‌های لبنی نخورید تا ببینید آیا علائم شما بهتر می‌شود یا خیر. برخی از آزمایش‌ها می‌توانند به پزشک شما کمک کنند تا عدم تحمل لاکتوز را بررسی کند. این آزمایش‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• تست تحمل لاکتوز: این آزمایش نحوه جذب لاکتوز توسط دستگاه گوارش شما را بررسی می‌کند. از شما خواسته می‌شود تا حدود 8 ساعت قبل از آزمایش چیزی نخورید یا ننوشید که اغلب به معنای نخوردن غذا بعد از نیمه شب است. برای آزمایش، مایعی می‌نوشید که حاوی لاکتوز است. تعدادی نمونه خون در یک دوره 2 ساعته از شما گرفته می‌شود. این نمونه‌ها سطح قند خون (گلوکز خون) شما را بررسی می‌کنند. اگر سطح قند خون شما بالا نرود، ممکن است به این بیماری مبتلا باشید.
• تست تنفس هیدروژن: شما مایعی می‌نوشید که حاوی مقدار زیادی لاکتوز است و سپس نفس شما چندین بار بررسی می‌شود. سطوح بالای هیدروژن در بازدم ممکن است به معنای عدم تحمل لاکتوز باشد.
• تست اسیدیته مدفوع: از این تست برای نوزادان و کودکان خردسال استفاده می‌شود و در آن، پزشک میزان اسید در مدفوع را بررسی می‌کند. اگر بدن فردی لاکتوز را هضم نکند، مدفوع او دارای اسید لاکتیک، گلوکز و سایر اسیدهای چرب خواهد بود.

رژیم دکتر کرمانی تنها رژیمیه که حسرت هیچ غذایی رو به دلت نمی‌ذاره کافیـه همیـن الان تصمیم بگیری که می‌خـوای وزنت رو کم کنی و به اون اندامی که همیشه آرزوش رو داشتی برسی! از همین لحظه ما کنارتیم تا باهم به هدفت برسیم.

ثبت نام و دریافت رژیم مشاوره خرید رژیم

 عوارض بلند مدت عدم تحمل لاکتوز

شیر و سایر محصولات لبنی، حاوی کلسیم، پروتئین و ویتامین‌هایی مانند A، B12 و D هستند. لاکتوز همچنین به بدن شما کمک می‌کند تا تعدادی از موادمعدنی دیگر مانند منیزیم و روی را جذب کند.

این ویتامین‌ها و موادمعدنی برای رشد استخوان‌های قوی و سالم مهم هستند. اگر عدم تحمل لاکتوز دارید، دریافت مقدار مناسب ویتامین‌ها و موادمعدنی ضروری می‌تواند برایتان دشوار باشد. این امر ممکن است منجربه کاهش وزن شما به صورت ناسالم شود و شما را درمعرض خطر ابتلابه شرایط زیر قرار دهد:

• استئوپنی: که در آن تراکم استخوانی بسیار پایینی دارید. اگر درمان نشود، می‌تواند به پوکی استخوان تبدیل شود.
• پوکی استخوان: زمانی که استخوان‌های شما نازک و ضعیف می‌شوند و خطر شکستگی استخوان در شما بسیار افزایش می‌یابد.
• سوء‌تغذیه: زمانی است که غذایی که می‌خورید، مواد‌مغذی ضروری برای عملکرد سالم بدن را به شما نمی‌دهد. از عوارض سوء تغذیه می‌توان به بهبود دیرهنگام زخم‌های ساده و احساس خستگی یا افسردگی اشاره کرد.

اگر نگران این هستید که محدودیت‌های غذایی ناشی از این عدم تحمل شما را درمعرض خطر عوارض قرار دهند، توصیه می‌شود با یک متخصص تغذیه مشورت کنید. آنها می‌توانند درمورد یک رژیم غذایی مناسب برای وضعیت فعلی شما و اینکه آیا به مکمل‌های غذایی نیاز دارید یا نه، به شما کمک کنند.

 محصولات جایگزین لبنیات

خوشبختانه تقریبا برای اکثر غذاهای حاوی لاکتوز، جایگزین‌های بدون لاکتوز هم وجود دارد. برخی از محصولات لبنی را می‌توان با حذف لاکتوز (که معمولاً طی تولید به گلوکز و گالاکتوز تجزیه می‌شود)، به‌صورت بدون لاکتوز ساخت.

این قندهای ساده به خودی خود به‌طور طبیعی شیرین‌تر از لاکتوز هستند و به شیرهای بدون لاکتوز طعم شیرین‌تر و بهتری نسبت به نمونه‌های معمولی می‌دهند. اکثر محصولات لبنی بدون لاکتوز به‌طور برجسته برچسب “بدون لاکتوز” دارند. محصولات لبنی گیاهی مانند شیر بادام، ماست نارگیل، بستنی سویا و پنیر بادام هندی نیز به‌طور طبیعی فاقد لاکتوز هستند.

کلام آخر

این بیماری مجموعه‌ای از علائم ناشی از کمبود آنزیم لاکتاز در بدن را در برمی‌گیرد. اگر این بیماری را دارید، علائم پس از مصرف لاکتوز که در محصولات لبنی مانند شیر، ماست و پنیر وجود دارد، بروز می‌کنند. این علائم که ممکن است مدت کوتاهی پس از خوردن غذا ایجاد شوند، شامل درد شکم و اسهال هستند.

بسیاری از افراد، مبتلابه عدم تحمل لاکتوز می‌باشند و خوشبختانه راه‌های زیادی برای تنظیم رژیم غذایی برای جلوگیری یا محدود‌کردن مصرف لاکتوز برای آنها وجود دارد. مراجعه به یک متخصص تغذیه برای دریافت بهترین رژیم غذایی که هم مصرف لاکتوز را برای شما محدود کند و هم مواد‌مغذی مورد نیاز بدنتان را به اندازه کافی تامین نماید، بهترین راهکار مقابله با این بیماری است.

منبع: ++++++

مریم اصیلی

از سال 95 با ورود به مجموعه دکتر کرمانی وارد حوزه‌ی محتوا و به طور تخصصی محتوای تغذیه و سلامتی شدم. ابتدا کار رو با ترجمه شروع کردم و بعد از اون بخش سرپرستی و نظارت بر محتوا رو به عهده گرفتم. به شدت عاشق تولید محتوا هستم و به معجزه‌ی کلمات باور دارم.