زردچوبه در شیردهی، انتخابی مناسب است یا خیر؟ در دوران حساس پس از زایمان، بسیاری از مادران این سؤال برایشان پیش می‌آید و نگران مصرف برخی از ادویه جات و گیاهان دارویی برای سلامت جنین هستند. مصرف ادویه جات، به خصوص زردچوبه از دیرباز به عنوان ادویه‌ای با خواص ضد التهابی، آنتی اکسیدانی و تقویت کننده سیستم ایمنی شناخته می‌شود و ترکیب فعال آن، یعنی کورکومین، نقش مهمی در بهبود عملکرد بدن ایفا می‌کند.
با این حال، در دوران شیردهی شرایط فیزیولوژیکی بدن مادر متفاوت است و تأثیر هر ماده غذایی می‌تواند مستقیماً بر کیفیت و ترکیب شیر مادر و در نتیجه بر سلامت نوزاد اثر بگذارد.در مقاله امروز، با نگاهی مبتنی بر شواهد علمی، به بررسی تأثیرات زردچوبه بر بدن مادر شیرده می‌پردازیم و مقدار مجاز مصرف و نکات کاربردی برای استفاده ایمن از آن را بررسی خواهیم کرد:
آیا مصرف زردچوبه در شیردهی مجازه؟
زردچوبه در شیردهی موضوعی است که به‌دلیل اثرات احتمالی آن بر تولید شیر مادر و سلامت نوزاد نیازمند بررسی دقیق است. به طور کلی، مطالعات علمی نشان می‌دهند که مصرف زردچوبه در حد معمولِ غذایی (به عنوان ادویه در پخت‌و‌پز) برای مادران شیرده ایمن محسوب می‌شود. اما استفاده از مکمل‌های زردچوبه یا کورکومین با دوزهای بالا ممکن است خطراتی به همراه داشته باشد.
بر اساس داده‌های پایگاه علمی و چندین مطالعه سیستماتیک، تاکنون گزارشی از بروز عارضه در اثر مصرف زردچوبه در مقادیر غذایی وجود ندارد؛ اما مصرف مکمل‌ها می‌تواند بر هورمون‌ها و مسیرهای سلولی مرتبط با تولید شیر اثر بگذارد.
به همین دلیل توصیه می‌شود مادران شیرده زردچوبه را تنها در قالب ادویه طبیعی و با میزان متعادل مصرف کنند و از مصرف مکمل‌های قوی کورکومین و گرفتن رژیم های غذایی نامتعادل و توصیه شده توسط دیگران و بدون نظر پزشک متخصص خودداری نمایند!
فواید زردچوبه در شیردهی
در ادامه به مهمترین فواید احتمالی زردچوبه در شیردهی بر اساس شواهد علمی می‌پردازیم:
نقش ضدالتهابی و تسریع ریکاوری پس از زایمان
در دوران پس از زایمان، بدن مادر درگیر فرآیند ترمیم و بازسازی بافت‌ها است. از این رو، مصرف متعادل زردچوبه در شیردهی می‌تواند به واسطه وجود ترکیب کورکومین، التهاب‌های داخلی بدن را کاهش داده و روند بهبود زخم‌ها و بافت‌ها را تسریع نماید.
درواقع، کورکومین با مهار مسیرهای التهابی نظیر NF-κB و کاهش تولید سیتوکین‌های التهابی، باعث بهبود پاسخ‌های ایمنی و کاهش دردهای عضلانی پس از زایمان می‌شود.
مطالعات منتشرشده از محققان آمریکایی نشان داده‌اند که مصرف مقادیر غذایی زردچوبه در مادران می‌تواند به کاهش التهاب عمومی بدن کمک کند، بدون آنکه اثری منفی بر کیفیت شیر مادر داشته باشد.
این ویژگی به ویژه برای مادرانی که پس از زایمان با دردهای رحمی، ورم یا التهاب پستان (ماستیت) مواجه هستند، می‌تواند مفید واقع شود.
زردچوبه و تقویت سیستم ایمنی مادر
یکی از چالش‌های دوران شیردهی، تضعیف نسبی سیستم ایمنی بدن به‌دلیل تغییرات هورمونی و متابولیکی پس از بارداری است. زردچوبه به عنوان منبعی غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها می‌تواند در کاهش استرس اکسیداتیو و تقویت عملکرد سیستم ایمنی مادر نقش موثری ایفا کند.
تحقیقات نشان داده‌اند که کورکومین با افزایش فعالیت سلول‌های ایمنی مانند ماکروفاژها و تنظیم ترشح سایتوکین‌ها، به بدن در مقابله با عفونت‌های ویروسی و باکتریایی کمک می‌کند. این ویژگی، به‌ویژه برای مادرانی که نگران انتقال بیماری از طریق تماس مستقیم با نوزاد هستند، اهمیت زیادی دارد.
علاوه بر این، برخی مطالعات بالینی ترکیب گیاهانی همچون زردچوبه، زنجبیل و شنبلیله را بررسی کرده‌اند و نشان داده‌اند که مصرف متعادل این ترکیبات می‌تواند با بهبود تغذیه و افزایش سطح انرژی مادر، در افزایش حجم شیر نیز نقش حمایتی داشته باشد.
تأثیر احتمالی زردچوبه بر خلق و خو و علائم پس از زایمان
نوسانات خلقی، اضطراب و افسردگی پس از زایمان از مشکلات شایع در میان مادران تازه‌زایمان‌کرده است. پژوهش‌های اخیر نشان داده‌اند که کورکومین موجود در زردچوبه می‌تواند با اثرگذاری بر مسیرهای عصبی و کاهش التهاب‌های عصبی در مغز، در بهبود خلق‌وخو نقش مثبتی ایفا کند.
از سوی دیگر، جالب است بدانید که مصرف منظم و کنترل‌شده کورکومین در زنان پس از زایمان باعث کاهش علائم افسردگی و اضطراب می‌شود. این اثر احتمالاً به تنظیم ترشح سروتونین و تعدیل محور هیپوتالاموس–هیپوفیز–آدرنال (HPA) مرتبط است.
اگرچه شواهد موجود هنوز کافی نیستند تا بتوان زردچوبه را درمانی قطعی برای افسردگی پس از زایمان دانست، اما مصرف متعادل آن در رژیم غذایی مادران می‌تواند به ایجاد حس آرامش و بهبود خلق عمومی آن‌ها کمک می‌کند.
مقدار مجاز مصرف زردچوبه در شیردهی
تعیین مقدار مناسب و ایمن مصرف زردچوبه در شیردهی از مهمترین موضوعاتی است که باید مورد توجه مادران قرار گیرد. هرچند زردچوبه در بسیاری از فرهنگ‌ها جزئی از رژیم غذایی روزانه محسوب می‌شود، اما همان طور که پیش‌تر اشاره شد، در دوران شیردهی وضعیت فیزیولوژیکی بدن مادر متفاوت است و حساسیت نسبت به ترکیبات فعال گیاهان بیشتر می‌شود:
- به صورت کلی، براساس مطالعات انجام شده از سوی محققان آمریکایی، مصرف زردچوبه در مقادیر معمول غذایی (مثلاً به‌عنوان ادویه در غذا) بی‌خطر است، اما استفاده از مکمل‌های حاوی کورکومین در دوزهای بالا، به دلیل اثرگذاری احتمالی بر مسیرهای هورمونی مرتبط با تولید شیر، باید با احتیاط صورت گیرد.
- بر اساس شواهد موجود، مقدار مجاز مصرف زردچوبه برای مادران شیرده، حدود ۱ تا ۳ گرم پودر زردچوبه در روز (معادل نیم تا یک قاشق چای‌خوری) در قالب غذا یا نوشیدنی است. این میزان می‌تواند اثرات مفید کورکومین را تأمین کند بدون آن که غلظت ترکیب فعال در خون به حدی برسد که موجب تغییر در تولید شیر یا عملکرد هورمون پرولاکتین شود.
- به علاوه، مصرف زردچوبه در دوزهای غذایی تا چند ماه بی خطر است، اما مصرف مکمل‌های با دوز بالا (بیش از ۵۰۰ میلی‌گرم کورکومین در روز) ممکن است منجر به عوارض گوارشی یا کاهش تولید شیر شود.
نحوه مصرف زردچوبه در شیردهی
نحوه مصرف صحیح زردچوبه در شیردهی نقشی تعیین کننده در میزان جذب، ایمنی و اثربخشی آن دارد. بسیاری از فواید این ادویه زمانی بروز پیدا می‌کند که به شکل طبیعی و در حد متعادل در برنامه غذایی روزانه گنجانده شود، نه به صورت مکمل یا دوزهای متمرکز. در ادامه، بهترین و ایمن‌ترین شیوه‌های استفاده از زردچوبه برای مادران شیرده معرفی شده است.
استفاده در وعده‌های غذایی روزانه
ایمن‌ترین و مؤثرترین راه مصرف زردچوبه در شیردهی، افزودن آن به غذاهای پخته است. پخت ملایم باعث آزاد شدن ترکیبات فعال زردچوبه و افزایش قابلیت جذب کورکومین می‌شود. مادران می‌توانند از زردچوبه در تهیه برنج، سوپ، خورشت‌ها یا حتی املت استفاده کنند. این روش نه‌تنها طعم دلپذیری ایجاد می‌کند، بلکه از خطر تجمع ترکیبات فعال در خون (که ممکن است روی هورمون‌های شیردهی اثر بگذارد) جلوگیری می‌کند.
ترکیب با چربی‌های طبیعی برای افزایش جذب
کورکومین موجود در زردچوبه، محلول در چربی است؛ بنابراین مصرف آن همراه با روغن‌های گیاهی سالم مانند روغن زیتون، نارگیل یا کنجد باعث افزایش جذب می‌شود. برای مثال، می‌توان در وعده ناهار یا شام از غذاهایی استفاده کرد که در روغن زیتون پخته شده و در پایان کمی زردچوبه به آن افزوده شود.
در دوران شیردهی، استفاده از چربی‌های سالم نه تنها به جذب بهتر مواد مغذی کمک می‌کند، بلکه باعث بهبود کیفیت شیر مادر نیز می‌شود.
مصرف به شکل نوشیدنی‌های گرم ملایم
تهیه «شیر زردچوبه» یا همان Golden Milk یکی از روش‌های سنتی استفاده از این ادویه است. مادران شیرده می‌توانند مقدار کمی زردچوبه (حدود یک چهارم قاشق چای‌خوری) را با یک لیوان شیر گرم ترکیب کرده و شب‌ها قبل از خواب مصرف کنند.
این نوشیدنی خاصیت آرام‌بخش دارد و می‌تواند در کاهش التهاب و بهبود خواب مادر مؤثر باشد، اما باید از افزودن فلفل سیاه یا مکمل‌های غلیظ پرهیز شود تا نوزاد دچار بی‌قراری یا مشکلات گوارشی نگردد.
آیا مصرف زردچوبه با عوارضی نیز همراه است؟
با وجود آنکه زردچوبه در شیردهی به‌طور کلی ایمن تلقی می‌شود، اما مصرف بی‌رویه یا نادرست آن می‌تواند با عوارضی همراه باشد. توجه به این نکته ضروری است که هر ترکیب طبیعی در صورت استفاده بیش از حد یا در شرایط خاص بدنی، می‌تواند اثرات نامطلوبی ایجاد کند. بررسی‌ها نشان داده‌اند که میزان و نحوه مصرف زردچوبه نقش تعیین‌کننده‌ای در بروز یا پیشگیری از عوارض دارد.
تأثیر احتمالی بر تولید شیر
مطالعات آزمایشگاهی نشان داده‌اند که ترکیب کورکومین ممکن است در دوزهای بالا بر مسیرهای تنظیمی تولید شیر تأثیر بگذارد. در واقع، پژوهش‌هایی بر روی سلول‌های غده پستانی نشان داده‌اند که کورکومین می‌تواند با مهار مسیرهای STAT5 و گیرنده‌های گلوکوکورتیکوئیدی (GR)، تولید شیر را در سطح سلولی کاهش دهد.
البته این نتایج در محیط آزمایشگاهی به‌دست آمده و هنوز شواهد کافی در انسان وجود ندارد؛ با این حال، توصیه می‌شود مادران شیرده از مصرف مکمل‌های حاوی عصاره غلیظ کورکومین پرهیز کنند تا از هرگونه تأثیر احتمالی بر میزان شیر مادر جلوگیری شود.
مشکلات گوارشی در صورت مصرف زیاد
مصرف بیش از حد زردچوبه ممکن است باعث بروز علائم گوارشی نظیر نفخ، تهوع، سوزش معده یا اسهال شود. این اثر معمولاً زمانی دیده می‌شود که فرد از زردچوبه به‌صورت خام یا در دوزهای زیاد (بیش از ۴ گرم در روز) استفاده کند.
از آنجا که دستگاه گوارش مادر در دوران شیردهی حساس‌تر است، بروز این علائم می‌تواند موجب کاهش اشتها و در نتیجه کاهش دریافت مواد مغذی مورد نیاز برای تولید شیر شود.
احتمال تأثیر بر نوزاد از طریق شیر مادر
اگرچه تاکنون شواهد قطعی مبنی بر انتقال مستقیم کورکومین از شیر مادر به نوزاد وجود ندارد، اما از آنجا که این ترکیب محلول در چربی است، احتمال عبور مقادیر اندکی از آن از طریق شیر وجود دارد.
در صورت مشاهده بی‌قراری، تغییر در خواب یا مشکلات گوارشی در نوزاد پس از مصرف زیاد زردچوبه توسط مادر، بهتر است مصرف برای مدتی متوقف شود تا ارتباط احتمالی مشخص گردد.
تداخل با داروها
زردچوبه در شیردهی ممکن است با برخی داروها تداخل ایجاد کند. به‌ویژه داروهای رقیق‌کننده خون (مانند وارفارین و آسپرین)، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی و داروهای کنترل قند خون. کورکومین با خاصیت رقیق‌کنندگی خون، می‌تواند خطر کبودی یا خون‌ریزی را در افرادی که از این داروها استفاده می‌کنند افزایش دهد.
از این رو، مادرانی که داروی خاصی مصرف می‌کنند، باید پیش از افزودن زردچوبه یا مکمل‌های گیاهی به رژیم خود، با پزشک مشورت کنند.
اثرات احتمالی بر کبد و کلیه
هرچند مصرف متعادل زردچوبه در رژیم غذایی ایمن است، اما گزارش‌هایی از آسیب کبدی ناشی از مکمل‌های کورکومین با دوز بالا وجود دارد. این موارد اغلب در افرادی دیده شده‌اند که از فرآورده‌های صنعتی با جذب بالا استفاده کرده‌اند.
در دوران شیردهی، کبد نقش مهمی در متابولیسم داروها و هورمون‌ها دارد؛ بنابراین فشار اضافی بر این اندام می‌تواند تعادل متابولیکی بدن را مختل کند. مصرف زردچوبه طبیعی در حد ادویه چنین خطری ندارد، اما مکمل‌های غلیظ باید با دقت فراوان و تحت نظر پزشک مصرف شوند.
واکنش‌های آلرژیک و حساسیت پوستی
در موارد نادر، تماس مستقیم یا مصرف زردچوبه ممکن است در افراد حساس باعث بروز علائم آلرژیک مانند خارش، قرمزی پوست، تورم یا بثورات شود. افرادی که سابقه آلرژی به گیاهان خانواده زنجبیلیان دارند، ممکن است نسبت به زردچوبه نیز واکنش نشان دهند. در صورت بروز علائم پوستی یا تغییر در تنفس، مصرف باید بلافاصله قطع و با پزشک مشورت شود.
کلام آخر:
به طور کلی، شواهد علمی نشان می‌دهد که زردچوبه در شیردهی در مقادیر معمول غذایی بی‌خطر و حتی سودمند است. با این حال، مصرف بیش از اندازه یا استفاده از مکمل‌های غلیظ زردچوبه ممکن است بر تولید شیر و تعادل هورمونی تأثیر منفی بگذارد.
بنابراین توصیه می‌شود مادران تنها از زردچوبه طبیعی در غذاهای روزانه استفاده کرده و از مصرف مکمل‌های صنعتی خودداری نمایند.
در نهایت، رعایت تعادل، گوش دادن به واکنش بدن و مشورت با پزشک بهترین راه برای بهره‌مندی ایمن از خواص زردچوبه در دوران شیردهی است.
سؤالات متداول درباره زردچوبه در شیردهی:
۱-آیا مصرف زردچوبه در دوران شیردهی ایمن است؟
بله، در مقادیر معمول غذایی، زردچوبه در شیردهی ایمن تلقی می‌شود. اما مصرف مکمل‌های غلیظ یا دوزهای بالا از فرآورده‌های حاوی کورکومین باید با احتیاط و تحت نظر پزشک انجام گیرد.
۲-آیا زردچوبه می‌تواند باعث افزایش یا کاهش شیر مادر شود؟
شواهد علمی قطعی وجود ندارد، اما برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند که دوزهای بالای کورکومین ممکن است مسیرهای هورمونی مؤثر بر تولید شیر را مهار کند. در مقابل، مصرف متعادل آن در قالب غذا تأثیر منفی بر شیردهی ندارد.
۳-بهترین روش مصرف زردچوبه برای مادران شیرده چیست؟
افزودن حدود یک قاشق چای‌خوری به غذاهای روزانه یا تهیه نوشیدنی‌های ملایم مانند شیر زردچوبه، ایمن‌ترین روش مصرف است. از استفاده از مکمل‌ها یا ترکیبات صنعتی باید پرهیز شود.
منابع:
دیدگاه شما