رژیم شوک چیست

در طول کاهش وزن اتفاقات مختلفی را تجربه می‌کنید و یکی از آنها ممکن است آهسته شدن سرعت کاهش وزن یا توقف آن باشد. برخی برای مقابله با استپ وزنی از راه حلی استفاده می‌کنند که با نام رژیم شوک شناخته می‌شود. اما آیا چنین رژیمی می‌تواند معادلات را تغییر دهد؟ مزایا یا عوارض آن چیست؟

اگر واقعیت را بخواهید بدانید باید به شما بگویم اصلا اصول و رژیم مشخصی به نام رژیم شوک وجود ندارد و ممکن است هر نوع رژیمی را با عنوان رژیم شوک به شما معرفی کنند. با گذاشتن تمام نظریه ها کنار هم می‌شود گفت دو مدل رژیم شوک داریم یکی سالم و دیگری نا سالم. در این مقاله می‌خواهیم به بررسی رژیم شوک بپردازیم.

رژیم شوک چیست و انواع آن کدامند؟

وقتی رژیم می‌گیرید یک مسیر را شروع کرده اید که در طول آن پستی و بلندی های زیادی را تجربه می‌کنید در این مسیر به جایی خواهید رسید که به اصطلاح آن را فلات کاهش وزن می‌نامند یعنی هرچه پیش می‌روید تغییر چندانی روی ترازو مشاهده نمی‌کنید. اینجاست که ممکن است نام رژیم شوک به گوشتان بخورد.

ابتدا با رژیم شوک سالم آشنا شوید: در این رژیم که باید زیر نظر یک مشاور تغذیه انجام شود معمولا چیزی حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ کالری از میزان کالری دریافتی در برنامه اصلی کم می‌شود و در ادامه توصیه می‌شود نوع غذاها تغییر کند.

معمولا غذاهای پروتئینی بیشتری اضافه خواهد شد تا از خواص پروتئین برای کاهش وزن استفاده شود و از سوی دیگر روی مصرف غذاهایی که روی سرعت سوخت و ساز و کاهش التهاب تاثیر می‌گذارند تاکید می‌‍شود. برخی از این غذاها عبارتند از چای سبز، فلفل، سبزیجات بدون نشاسته و چاشنی هایی مانند دارچین و زنجبیل. این نمونه ای از یک رژیم شوک سالم است.

اما رژیم های شوک معمولا اینقدر سالم نیستند. در بیشتر آنها میزان کالری دریافتی به صورت ناگهانی کاهش می‌یابد و سپس در بعضی از روزها به حالت عادی و یا حتی بیشتر از قبل افزایش پیدا می‌کند.

در این نمونه از رژیم شوک سعی بر این است که متابولیسم بدن گیج شود و با سرعت بیشتری کار کند. حتی به آن رژیم سردرگمی متابولیک هم گفته می‌شود. در بعضی دیگر نیز به صورت کلی یک گروه غذایی (معمولا کربوهیدرات ها) حذف می‌شود.

مزایای احتمالی رژیم شوک

از اصلی ترین اهداف رژیم شوک خارج کردن بدن از حالت استپ وزنی است اما از آنجایی که اصول و قواعد خاصی ندارد نمی‌توان گفت رژیمی که تحت عنوان شوک دریافت کرده اید چنین مزایایی دارد یا خیر.

به صورت کلی ایجاد شوک در رژیم غذایی ممکن است مزایایی داشته باشد از جمله:

کاهش وزن فوری

در صورتی که شوک وارده به برنامه تغییر میزان کالری دریافتی و پایین آوردن شدید آن باشد، ممکن است کاهش وزن زیادی را شاهد باشد. اما در بسیاری موارد این یک مزیت نیست چون علاوه بر وزنی که کم کرده اید بافت عضلانی نیز از دست داده اید. کاهش وزن فوری یک مزیت نیست این فرآیند باید آهسته و پیوسته پیش برود تا بدن فرصت داشته باشد با تغییرات کنار بیاید.

خروج از استپ وزنی

همانطور که گفته شد هدف اصلی رژیم شوک همین مورد است اما آیا تنها خارج شدن از استپ وزنی می‌تواند یک مزیت باشد؟ مسلما خیر.

اگر بر اساس دستورات مشاور تغذیه و با تغییر در نوع غذاها، میزان کالری و تلاش برای کاهش التهاب بدن از استپ وزنی خارج شده اید این یک موفقیت است اما وقتی به بدن فشار بیاورید و کالری دریافتی خود را به شدت محدود کنید مسلما نتیجه پایداری بدست نیاورده اید.

کاربرد در شرایط خاص پزشکی

گاهی پای یک عمل جراحی در میان است و فرد به توصیه پزشک جراح باید وزن خود را تا محدوده ای تعیین شده پایین بیاورد. در این شرایط رژیم شوک به کاهش وزن سریع فرد کمک می‌کند. برای مدت زمان بسیار کوتاه کالری دریافتی به صورت چشمگیری کاهش می‌یابد و ممکن است در کنار آن کربوهیدرات ها نیز حذف شوند.

خطرات و عوارض جدی رژیم شوک

در صورتی که همه چیز زیر نظر مشاور تغذیه و اصولی پیش برود عوارض رژیم شوک تا حدود زیادی کم می‌شود. اما اگر رژیم شوک را غیر اصولی و بی برنامه پیش ببرید مسلما خطرات و عوارض جدی برای بدنتان در پی خواهد داشت از جمله:

از دست دادن توده عضلانی

در بسیاری از رژیم های شوک غیر اصولی کالری محدود شاید باعث ایجاد تغییر روی ترازو شود اما در واقع علاوه بر وزن کم شده توده عضلانی نیز از دست داده اید.

وقتی مقدار غذای خود را به شدت کاهش می‌دهید بدن مجبور می‌شود برای جبران کمبود انرژی خیلی سریع اقدام کند و در این بین علاوه بر بافت چربی از بافت عضلانی نیز استفاده خواهد کرد.

از دست دادن توده عضلانی بدن نه تنها موجب کاهش سرعت سوخت و ساز می‌شود بلکه بدن را نیز ضعیف می‌کند. همه ما به توده عضلانی نیاز داریم مخصوصا با بالا رفتن سن اهمیت آن برای سلامت بیشتر هم می‌شود.

کند شدن متابولیسم و rebound effect

همانطور که در قسمت قبل توضیح داده شد محدود کردن بیش از حد کالری دریافتی و یا حتی حذف یک گروه غذایی باعث می‌شود بافت عضلانی از دست بدهید. سلول های عضله نسبت به سلول های چربی انرژی بیشتری مصرف می‌کنند بنابراین هرچه توده عضلانی بیشتری داشته باشید سرعت متابولیسم نیز بالاتر است.

وقتی در ازای کاهش وزن بدن را مجبور به سوزاندن بافت عضلانی می‌کنید شاید در ظاهر به نتیجه (کاهش وزن) رسیده باشید اما در واقع ضرر کرده اید و تاثیر منفی آن را خیلی زود متوجه خواهید شد به چنین شرایطی به اصطلاح rebound effect یا اثر بازگشتی می‌گویند.

وقتی وزن کم می‌کنید، یکی از سخت‌ترین کارها حفظ آن است. در یک مطالعه درباره رژیم‌های بسیار کم کالری (VLCD)، چهل درصد از شرکت‌ کنندگان حتی بیشتر از وزن از دست داده خود را دوباره به دست آوردند.

زمانی که کالری دریافتی خود را به شدت کاهش می‌دهید، حتی اگر نیاز به کاهش وزن داشته باشید، بدن شما تصور می‌کند در حال گرسنگی کشیدن هستید. به عنوان یک مکانیسم دفاعی، بدن شما متابولیسم خود را کند می‌کند؛ اما این مسئله ادامه کاهش وزن را دشوارتر می‌سازد. همچنین، این به آن معناست که وقتی مصرف کالری خود را افزایش می‌دهید، ممکن است به سرعت وزن از دست رفته را دوباره به دست آورید. بسیاری از افراد پس از چنین رژیم‌های شدیدی، متوجه می‌شوند که وزن اضافه شده را سریع‌تر از وزن کم شده، به دست آورده‌اند.

www.obesityaction.org

خطرات قلبی، الکترولیتی، ایجاد سنگ صفرا

کیسه صفرا اندام کوچکی است که درست زیر کبد قرار دارد. این عضو ماده‌ای مایع به نام صفرا را ذخیره می‌کند که کمک می‌کند هنگام خوردن چربی آن را تجزیه کنید.

سنگ‌های صفراوی زمانی تشکیل می‌شوند که مواد موجود در صفرا کریستالیزه می‌شوند و کریستال ها به هم می‌پیوندند. گاهی اوقات آنها بسیار کوچک هستند (مانند شن) اما می‌توانند بسیار بزرگ شوند (مانند توپ‌های گلف). سنگ‌های بزرگ می‌توانند باعث درد و بیماری شدید شوند.

کاهش سریع وزن می‌تواند خطر تشکیل سنگ کیسه صفرا را به میزان قابل توجهی افزایش دهد. ۲۵ درصد از افرادی که از رژیم های غذایی بسیار کم کالری (۸۰۰ کالری یا کمتر) استفاده می‌کنند دچار سنگ کیسه صفرا می‌شوند. کارشناسان معتقدند که این امر به دلیل تغییرات در متابولیسم چربی است که با کاهش وزن بسیار سریع اتفاق می‌افتد. کاهش و افزایش مکرر وزن نیز خطر بروز کیسه صفرا را افزایش می‌دهد.

کاهش سریع وزن با تاثیر روی الکترولیت ها و بر هم زدن تعادل آنها می‌تواند منجر به آریتمی هایی نظیر فیبریلاسیون دهلیزی و به طور بالقوه آسیب به عضلات قلب شود. نوسانات ناگهانی وزن چه افزایش چه کاهش می‌تواند نشانه نارسایی قلبی یا بدتر شدن وضعیت بیماری قلبی باشد.

کمبود مواد مغذی و پیامدهای بلند مدت

ما مواد مغذی مورد نیاز خود را (پروتئین، چربی‌ها، ویتامین‌ها، مواد معدنی و غیره) از غذایی که می‌خوریم دریافت می‌کنیم. برای اینکه سلامت بدن را در سطح خوبی نگه داریم باید روزانه حداقل مقدار ممکن از این مواد مغذی را دریافت کنیم. وقتی در مواردی مانند رژیم شوک مقدار کالری دریافتی خود را به شدت محدود می‌کنیم برآورده کردن نیازهای تغذیه ای می‌تواند بسیار دشوار باشد.

علاوه بر این برخی رژیم های غذایی ممکن است گروه های غذایی مورد استفاده را نیز محدود کنند (بدون کربوهیدرات، بدون چربی، بدون لبنیات و غیره) در نتیجه دریافت مواد مغذی مورد نیاز چالش برانگیزتر می‌شود.

در حالی که اکثر ما ذخایر کافی مواد مغذی داریم تا بتوانیم دوره‌های بسیار کوتاهی را بدون تمام مواد مغذی ضروری خود بگذرانیم اما نمی‌توانیم این کار را برای مدت طولانی انجام دهیم. کمبود مواد مغذی می‌تواند باعث مشکلات سلامتی کوتاه مدت و بلند مدت شود که برخی از آنها بسیار جدی هستند.

در چه مواردی رژیم شوک مجاز است؟

در صورتی که تحت نظر یک برنامه غذایی سالم بخواهید رژیم شوک را تجربه کنید مسلما پشتیبان یا مشاور تغذیه ای که همراهی تان می‌کند در صورت لزوم، مدت زمان را تعیین می‌کند.

در غیر این صورت رژیم شوک را توصیه نمی‌کنیم چون آثار منفی آن بر سلامت بیشتر و ماندگارتر از نتایج مثبتش است. در صورتی که مجبور بودید (شرایط پزشکی) در مدت زمانی کوتاه وزن خود را کم کنید حتما باید زیر نظر یک متخصص پیش بروید تا از خطرات و عوارض جدی جلوگیری شود.

کلام پایانی:

رژیم شوک مانند رژیم کتوژنیک، فستینگ و … یک برنامه مستقل و دارای چهارچوب نیست بنابراین نمی‌توانید هر چیزی را به عنوان رژیم شوک قبول کنید. بسیاری از برنامه های غذایی تحت عنوان شوک به سلامت بدن آسیب می‌زنند و چه بسا کاهش وزن را هم در آینده دشوارتر خواهند کرد. برای اینکه مسیری امن برای رژیم شوک تجربه کنید حتما باید از یک برنامه سالم استفاده کنید.

سوالات متداول مقاله رژیم شوک: