کولیت روده

درمان قطعی کولیت روده یکی از دغدغه‌های اصلی افرادی است که با مشکلات گوارشی و التهاب مزمن روده دست و پنجه نرم می‌کنند. این بیماری نه ‌تنها کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه می‌تواند بر تغذیه، فعالیت‌های روزمره و حتی آرامش روانی بیمار نیز اثرگذار باشد.

بیماران مبتلا به کولیت روده معمولاً به دنبال راهکارهایی هستند که بتواند علائم بیماری را کاهش دهد و کنترل طولانی‌مدت بر آن ایجاد کند؛ راهکارهایی که می‌تواند شامل درمان‌های دارویی، روش‌های طبیعی، تغییرات سبک زندگی و برنامه‌های تغذیه‌ای مناسب باشد تا مسیر بهبودی پایدار و مدیریت مؤثر بیماری فراهم شود.

در مقاله امروز، با رویکردی علمی و مبتنی بر منابع معتبر، جدیدترین روش‌های کنترل و درمان قطعی کولیت روده و غذاهای مفید برای کولیت روده را بررسی خواهیم کرد و همچنین به تأثیر تغذیه در کاهش التهاب و بهبود علائم این بیماری می‌پردازیم. پس تا انتهای مقاله با ما همراه باشید:

کولیت روده چیست؟

کولیت روده یا کولیت اولسراتیو (Ulcerative Colitis) یکی از شایع‌ ترین بیماری‌های التهابی روده است که بخش داخلی روده بزرگ را درگیر می‌کند. در این بیماری، لایه‌ی مخاطی روده دچار التهاب مزمن می‌شود و ممکن است زخم‌های سطحی یا خونریزی در دیواره روده ایجاد گردد. نتیجه‌ این التهاب، بروز علائمی مانند دل‌ درد، نفخ، اسهال مزمن، خون در مدفوع و کاهش انرژی است.

برخلاف بیماری‌های گوارشی ساده، کولیت اولسراتیو یک بیماری بلند مدت است که دوره‌های فعال و خاموش دارد. اما شدت و مدت هر فاز در افراد مختلف متفاوت است و به نوع تغذیه، وضعیت سیستم ایمنی و سطح استرس بستگی دارد. برخی افراد، کولیت روده عصبی را با کولیت اولسراتیو اشتباه می‌گیرند. در حالی ‌که کولیت عصبی معمولاً نوعی واکنش روده به استرس یا اضطراب است و با التهاب واقعی بافت همراه نیست.

 اما کولیت روده نوعی بیماری خود ایمنی محسوب می‌شود؛ یعنی سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های سالم دیواره روده حمله کرده و موجب التهاب می‌شود. علت دقیق کولیت روده هنوز به‌طور کامل مشخص نیست، اما ترکیبی از عوامل ژنتیکی، ایمنی، تغذیه‌ای و محیطی در آن نقش دارند. وجود سابقه خانوادگی بیماری، عدم داشتن رژیم غذایی سالم و استاندارد، مصرف زیاد غذاهای فرآوری‌شده و حتی استرس‌های شدید می‌توانند احتمال ابتلا یا عود بیماری را افزایش دهند.

علائم کولیت روده چیست؟

دیدن خون در مدفوع، هیچ وقت عادی نیست و باید سریع برای شناسایی علت آن، به پزشک مراجعه شود. بسته به سابقه و معاینه فیزیکی، شاید فرد مجبور باشد برای شناسایی علت کولیت آزمایش بدهد. این آزمایش شامل آزمایش خون، ادرار و نمونه مدفوع، کولونوسکوپی و آنم باریم خواهد بود. اگر مبتلا به کولیت روده باشید، بدنتان علائم زیر را نشان خواهد داد:

• تب؛
• لرز؛
• خستگی؛
• کم‌آبی بدن؛
• التهاب چشم؛
• ورم کردن مفاصل؛
• زخم کانکر (زخم‌های کوچک مخصوصا در دهان)؛
• التهاب پوست؛
• درد روده؛
• ایجاد حساسیت در قسمت شکم؛
• افسردگی؛
• کاهش وزن پیوسته؛
• احساس درد و گرفتگی در قسمت مفاصل؛
• از دست دادن اشتها؛
• خستگی؛
• تغییر در عادات روده (افزایش دفع)؛
• تب؛
• ورم کردن بافت روده؛
• قرمزی سطح روده؛
• بروز زخم‌هایی در روده که امکان خون ریزی دارند؛
• مخاط یا خون در مدفوع و خونریزی رکتوم؛
• اسهال (بعضی از انواع کولیت نیز شامل یبوست می‌شوند).

آیا کولیت روده قابل درمان است؟

پرسش بسیاری از بیماران این است که آیا کولیت روده قابل درمان است یا خیر. واقعیت این است که با وجود پیشرفت‌های علمی گسترده، هنوز درمان قطعی کولیت روده برای همه افراد کشف نشده است؛ اما خوشبختانه این بیماری قابل‌ کنترل و در بسیاری موارد قابل‌ بهبود است:

• تحقیقات نشان داده‌اند که ترکیبی از عوامل ژنتیکی، ایمنی، تغذیه‌ای و محیطی در بروز آن نقش دارند.
• افرادی که سابقه خانوادگی بیماری دارند، یا از رژیم‌های غذایی ناسالم و پرچرب استفاده می‌کنند، بیشتر در معرض ابتلا قرار دارند.
• همچنین، مصرف زیاد غذاهای فرآوری‌شده و استرس‌های شدید روانی می‌تواند احتمال عود بیماری را افزایش دهد.

نکته‌ مهم این است که اگر چه درمان قطعی برای همه بیماران وجود ندارد، اما روش‌های موجود می‌توانند التهاب را مهار کرده، علائم را کاهش دهند و بهبود قابل‌ توجهی ایجاد کنند. پزشکان معمولاً از ترکیب درمان دارویی (مانند داروهای ضد التهاب و تعدیل‌کننده سیستم ایمنی) با اصلاح رژیم غذایی، غذاهای مفید برای کولیت روده و کنترل استرس استفاده می‌کنند تا بیماری در حالت پایدار باقی بماند.

هدف از رژیم غذایی در این بیماران، کاهش تحریک مخاط روده، حفظ تعادل باکتری‌های مفید (میکروبیوم) و تأمین مواد مغذی مورد نیاز بدن است.

برای کولیت روده چه بخوریم؟

برای کنترل بهتر علائم و رسیدن به مرحله‌ی بهبود پایدار، توصیه می‌شود بیماران از غذاهای زیر در برنامه‌ روزانه‌ خود استفاده کنند:

پروتئین‌های کم ‌چرب

گوشت مرغ، ماهی، بوقلمون، تخم‌مرغ و حتی گوشت بره از منابع پروتئین با قابلیت هضم بالا هستند که به بازسازی بافت‌های آسیب‌ دیده روده کمک می‌کنند و از غذاهای مفید برای کولیت روده هستند. مصرف این غذاها به‌ ویژه در فاز فعال بیماری توصیه می‌شود، زیرا چربی کم‌تر و پروتئین باکیفیت‌تری دارند.

 غلات سبک و تصفیه ‌شده

برنج سفید، ماکارونی سفید، نان تست ساده و بلغور جو دوسر از جمله گزینه‌های مناسب برای بیماران مبتلا به کولیت روده هستند. این مواد، در مقایسه با غلات سبوس‌دار، فیبر کمتری دارند و در نتیجه فشار کمتری به دیواره‌ ملتهب روده وارد می‌کنند و به همین دلیل از غذاهای مفید برای کولیت روده محسوب می‌شوند.

سبزیجات غیر چلیپایی و پخته ‌شده

سبزیجاتی مانند سیب‌ زمینی، سیب‌زمینی شیرین، هویج، کدو سبز و خیار، گزینه‌های ملایمی هستند که باعث تشدید علائم نمی‌شوند. در مقابل، سبزیجات چلیپایی مانند کلم، گل‌ کلم و کلم‌ بروکلی ممکن است نفخ و تحریک روده را افزایش دهند و باید محدود شوند.

لبنیات تخمیری مفید

کشک و کولیت روده رابطه خوبی با هم دارند ، زیرا کشک منبعی از پروبیوتیک‌ها است و به بهبود تعادل میکروبیوم روده کمک می‌کند. ماست کم‌چرب و کفیر نیز در بسیاری از بیماران باعث کاهش التهاب و تنظیم حرکات روده می‌شوند. با این حال، در صورت عدم تحمل لاکتوز، باید با احتیاط مصرف شوند.

چربی‌های مفید و اسیدهای چرب امگا ۳

روغن زیتون، آووکادو، گردو و ماهی‌هایی مانند سالمون و ماهی خال‌مخالی دارای چربی‌های مفید و خاصیت ضد التهابی هستند. این مواد می‌توانند به ترمیم مخاط روده و کاهش التهاب کمک کنند.

سبزیجات پخته شده بدون دانه

مارچوبه، خیار، سیب‌ زمینی و کدو حلوایی وقتی به‌ صورت پخته یا پوره‌ شده مصرف شوند، از غذاهای مفید برای کولیت روده هستند. زیرا حرارت باعث شکستن فیبر نامحلول می‌شود و از تحریک دیواره‌ی روده جلوگیری می‌کند.

میوه‌های کم ‌فیبر و نرم

میوه‌هایی مانند موز، خربزه عسلی، انبه و آووکادو از بهترین گزینه‌ها هستند. این میوه‌ها بافت نرم و فیبر محلول دارند که هضم شان آسان است و به روده فشار نمی‌آورند.

میوه‌های ضد التهاب

توت‌ فرنگی و بلوبری سرشار از آنتی‌ اکسیدان هستند و در صورت تحمل فرد، می‌توانند به کاهش التهاب کمک کنند. البته بهتر است بدون دانه و به میزان کم مصرف شوند.

نکه: حذف کامل گروه‌های غذایی توصیه نمی‌شود. تجربیات کسانی که کولیت روده دارند نشان می‌دهد که ترکیب رژیم غذایی متعادل شامل پروتئین‌های کم‌چرب، میوه‌های پخته و چربی‌های مفید، بهترین نتیجه را در کنترل التهاب کولیت روده و کاهش دفعات عود بیماری دارد.

بهترین رژیم غذایی برای کولیت روده چیست؟

در مسیر رسیدن به درمان قطعی کولیت روده یا دست­کم کنترل مؤثر آن، یکی از مهم‌ترین ارکان، انتخاب رژیم غذایی مناسب است. در حال حاضر، چند الگوی تغذیه‌ای بر اساس مطالعات علمی، بیشترین تأثیر مثبت را در بیماران مبتلا به کولیت اولسراتیو داشته‌اند. در ادامه، مهم‌ترین رژیم‌های مناسب این بیماری را معرفی خواهیم کرد:

رژیم مدیترانه‌ای (Mediterranean Diet)

رژیم مدیترانه‌ای یکی از مفیدترین الگوهای غذایی برای درمان قطعی کولیت روده از نظر علمی محسوب می‌شود. این رژیم شامل مصرف زیاد میوه و سبزیجات تازه، روغن زیتون، ماهی، مغزها، حبوبات و غلات کامل است.
چربی‌های موجود در این رژیم عمدتاً از نوع مفید (امگا-۳ و تک‌غیراشباع) هستند و خاصیت ضدالتهابی دارند. مطالعات نشان داده‌اند که پیروی از رژیم مدیترانه‌ای می‌تواند دفعات عود بیماری را کاهش دهد و به حفظ تعادل میکروبیوم روده کمک کند.

 رژیم ضدالتهابی (Anti-Inflammatory Diet)

هدف این رژیم، کاهش التهاب عمومی بدن است. در این الگو، مصرف گوشت قرمز، قندهای ساده، غذاهای فرآوری‌شده و روغن‌های صنعتی محدود می‌شود و به جای آن، مواد طبیعی و تازه مانند سبزیجات پخته، ماهی، روغن زیتون، دانه‌های چیا و گردو استفاده می‌شود. رعایت این رژیم می‌تواند به کاهش التهاب روده کمک کند و علائم کولیت را در دوره‌های فعال بیماری کنترل نماید.

 رژیم FODMAP

این رژیم برای کاهش نفخ، گاز و تحریک روده طراحی شده است. در بیماران مبتلا به کولیت روده عصبی یا کولیت اولسراتیو با علائم گوارشی شدید، محدود کردن مواد غذایی حاوی قندهای قابل‌تخمیر (مانند لبنیات پرلاکتوز، سیر، پیاز و برخی حبوبات) مؤثر است. رژیم فودمپ  FODMAP) ) باعث کاهش بار گوارشی و تسکین علائم می‌شود، اما باید زیر نظر متخصص تغذیه اجرا شود تا دچار کمبود مواد مغذی نشوید.

رژیم کم‌فیبر (Low-Residue Diet)

در دوره‌های فعال بیماری که التهاب و اسهال شدید است، گرفتن رژیم غذایی کم‌فیبر برای بیماران مبتلا توصیه می‌شود. این رژیم شامل غذاهای ساده، پوره‌شده و بدون پوست مانند برنج سفید، سیب‌زمینی پخته، هویج پخته و موز است. هدف این رژیم، کاهش حجم مدفوع و جلوگیری از تحریک روده‌ی ملتهب است تا بدن فرصت ترمیم پیدا کند. پس از کاهش التهاب، بیمار می‌تواند به‌تدریج فیبر محلول بیشتری مصرف نماید.

رژیم پالئو (Paleo Diet)

رژیم پالئو یا «غذای اجدادی» بر پایه‌ی خوراک‌های طبیعی و بدون فرآوری طراحی شده است. در این رژیم، گوشت، ماهی، تخم‌ مرغ، میوه، سبزیجات، مغزها و دانه‌ها مصرف می‌شوند و در مقابل، غلات، لبنیات، قند و غذاهای صنعتی حذف می‌گردند.

برای مبتلایان به کولیت روده یا کولیت روده عصبی، این رژیم ممکن است مفید باشد چون بسیاری از مواد التهاب‌زا را حذف می‌کند و به ترمیم بافت روده کمک می‌نماید. بااین‌حال، حذف کامل غلات و لبنیات می‌تواند باعث کمبود فیبر و کلسیم شود، بنابراین رعایت آن باید با مشورت پزشک یا متخصص تغذیه انجام گیرد.

رژیم بدون گلوتن (Gluten-Free Diet)

در این رژیم، تمام غذاهایی که گلوتن دارند حذف می‌شوند؛ یعنی موادی مانند گندم، جو، چاودار و نان یا ماکارونی‌هایی که از آن‌ها درست شده‌اند. بعضی از افراد مبتلا به کولیت اولسراتیو یا التهاب روده، بعد از حذف گلوتن احساس بهتری دارند و علائمشان مثل نفخ یا اسهال کمتر می‌شود. این رژیم می‌تواند به کاهش تحریک روده کمک کند، به‌ویژه برای کسانی که به گلوتن حساس هستند.

 با این حال، مطالعات نشان داده‌اند که رژیم بدون گلوتن درمان قطعی کولیت روده نیست و اثرش در هر فرد متفاوت است. بهترین روش این است که فرد ابتدا با پزشک مشورت کند و برای چند هفته این رژیم را آزمایش کند. اگر علائم کاهش پیدا کردند، می‌تواند ادامه دهد. اما در صورت ضعف، کاهش وزن یا خستگی زیاد، باید دوباره ارزیابی شود تا بدن دچار کمبود ویتامین‌ها نشود.

غذاهای مضر برای کولیت روده کدامند؟

در مسیر درمان قطعی کولیت روده، شناخت مواد غذایی مضر به اندازه‌ انتخاب خوراک‌های مفید اهمیت دارد. بسیاری از بیماران با تجربه‌ی شخصی متوجه می‌شوند که برخی غذاها باعث تشدید التهاب روده، اسهال، درد شکم یا نفخ می‌شوند. به‌ ویژه در زمان عود بیماری، باید از مصرف موارد زیر پرهیز کرد:

• سبزیجات خام و فیبرهای نامحلول:  مثل کلم، بروکلی، گل‌ کلم و پوست میوه‌ها؛ این مواد روده‌ی ملتهب را تحریک می‌کنند.
• گوشت‌های قرمز و فرآوری‌شده:  مانند سوسیس، کالباس و گوشت دودی؛ باعث افزایش التهاب می‌شوند.
• لبنیات دارای لاکتوز:  شیر، پنیر چرب و بستنی نفخ‌ زا هستند. در عوض، لبنیات تخمیری بسیار مفید است. کشک و کولیت روده رابطه‌ی خوبی دارند، زیرا کشک باکتری‌های مفیدی دارد که به تنظیم فلور روده و کاهش التهاب کمک می‌کنند. البته باید در حد متعادل مصرف شود.
• سیر و غذاهای تند:  هرچند سیر خاصیت ضد التهابی دارد، اما در دوره‌ی فعال بیماری، مصرف ادویه‌ جات و سیر برای کولیت روده می‌تواند تحریک‌ کننده باشند.

• میوه‌های اسیدی:  مانند پرتقال، گریپ‌ فروت و گوجه‌ فرنگی؛ بهتر است به‌صورت پخته یا در مقدار کم مصرف شوند.
• غذاهای پرچرب و سرخ‌ کردنی:  کره، خامه و فست‌فودها باعث تشدید التهاب و اسهال می‌شوند.
• نوشیدنی‌های تحریک‌ کننده:  قهوه، نوشابه، چای پررنگ و الکل حرکات روده را افزایش می‌دهند؛ دمنوش‌های ملایم جایگزین بهتری‌اند.

کلام آخر

کولیت روده یک بیماری مزمن و التهابی است که زندگی روزمره‌ بسیاری از افراد را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، اما با پیروی از سبک زندگی سالم و رژیم غذایی مناسب، می‌توان علائم آن را به‌ خوبی کنترل کرد. هرچند هنوز درمان قطعی کولیت روده برای همه‌ی بیماران وجود ندارد، اما ترکیب درمان دارویی، تغذیه ضد التهاب و کنترل استرس می‌تواند روند بیماری را مهار و دوره‌های خاموشی را طولانی کند.

تجربه‌ بسیاری از بیماران نشان داده که تغییرات ساده‌ای مثل حذف غذاهای فرآوری‌شده، مصرف کشک و لبنیات تخمیری، کاهش مصرف سیر خام در دوره‌های التهاب فعال، و توجه به رژیم‌هایی مثل مدیترانه‌ای یا ضدالتهابی، در کاهش درد و التهاب بسیار مؤثر است.

سوالات متداول مقاله کولیت روده:

منابع:

• www.healthline.com
• pmc.ncbi.nlm.nih.gov
• www.health.harvard.edu