یک بطری دارو از کابینت بیرون می آورید، اما می بینید که تاریخ انقضای آن یک سال پیش به پایان رسیده. ممکن است بپرسید: اگر دارویی به تاریخ انقضای رسیده باشد، می توانم با خیال راحت مصرف کنم؟ آیا توصیه هایی در مورد بهترین راه برای نگهداری داروهای من وجود دارد؟ کدام داروها را هرگز نباید پس از تاریخ انقضا مصرف کرد؟

برای بسیاری از بیماران، این سوالات به این دلیل مطرح می شود که داروها اغلب گران هستند و جایگزینی مکرر داروهای تاریخ مصرف گذشته – اما استفاده نشده – پرهزینه است. اما آیا استفاده از داروهایی که تاریخ انقضای آنها گذشته بی خطر است؟ در این مقاله در مورد تاریخ انقضای قرص و شربت و روش تشخیص داروهای مصرف گذشته را بیان خواهیم کرد.

تاریخ انقضای قرص و دارو به چه معناست؟

تاریخ انقضای قرص و شربت آخرین روزیست که سازنده، قدرت و ایمنی کامل یک دارو را تضمین می کند. تاریخ انقضای دارو بر روی برچسب های بیشتر داروها، از جمله مکمل های نسخه ای، بدون نسخه (OTC) و رژیمی (گیاهی) وجود دارد.

تولیدکنندگان دارو طبق قانون موظفند تاریخ انقضای محصولات تجویزی را قبل از بازاریابی روی آن قرار دهند. توجه داشته باشید که پس از باز شدن ظرف دارو (پس از تولید)، این تاریخ انقضا دیگر تضمین نمی شود.

تاریخ انقضای دارو بر چه اساسی تعیین می شود؟

تاریخ انقضای یک دارو با استفاده از آزمایش پایداری که توسط سازمان غذا و دارو (FDA) تعیین شده، تخمین زده می شود. محصولات دارویی که به بازار عرضه می شوند معمولاً دارای تاریخ انقضا هستند که از زمان تولید کننده بین ۱۲ تا ۶۰ ماه متغیر است.

هنگامی که ظرف اصلی چه توسط بیمار چه توسط پزشک باز می شود، دیگر نمی توان به آن تاریخ انقضای اصلی روی ظرف اعتماد کرد. اما همانطور که مطالعات پایداری نشان داده است، عمر مفید دارو ممکن است بسیار طولانی تر باشد. در داروخانه، تاریخ انقضای قرص و دارو اغلب بر روی برچسب آنها، درج می شود.

www.drugs.com

بیشتر بخوانید: قرص منیزیم چیست؟

این تاریخ ها به این شکل هستند که “بعد از … استفاده نکنید” یا “بعد از… دور بریزید” و توسط هیئت داروسازی در بسیاری از کشورها الزامی است. این تاریخ ها معمولاً یک سال بعد از تاریخ پر کردن دارو است.

چرا تاریخ انقضای قرص ها و داروها متفاوت است؟

به گفته سازندگان، پس از باز شدن بطری اصلی، نمی توان پایداری دارو را تضمین کرد. گرما، رطوبت، نور و سایر عوامل ذخیره سازی می توانند بر پایداری آن تاثیر بگذارند. داروخانه‌ ها، خرده‌ فروشی‌ها، بیمارستان‌ ها، خانه‌های سالمندان و مصرف‌ کنندگان، سالانه میلیاردها دلار دارو را بر اساس تاریخ انقضای مهر شده روی بطری‌های انبار دور می‌اندازند.

چرا تاریخ انقضای قرص ها و داروها متفاوت است؟
سالانه میلیون ها دلار دارو به دلیل اتمام تاریخ مصرف دور ریخته می شوند.

عوامل موثر بر تاریخ انقضای داروها عبارتند از:

  • نوع دارو: برخی داروها نسبت به سایرین پایدارترند. مثلاً آنتی‌ بیوتیک‌ها معمولاً تاریخ انقضای کوتاه‌تری نسبت به برخی ویتامین‌ها دارند.
  • ترکیبات دارو: هرچه ترکیبات یک دارو پیچیده‌تر باشد، احتمال تجزیه آن در طول زمان بیشتر می‌شود.
  • شرایط نگهداری: دما، رطوبت و نور می‌توانند بر پایداری داروها تأثیر بگذارند. برخی داروها نیاز به نگهداری در یخچال دارند، در حالی که برخی دیگر باید در دمای اتاق نگهداری شوند.
  • بسته‌ بندی: نوع بسته‌ بندی نیز می‌تواند بر عمر مفید داروها تأثیر بگذارد.
  • فرآیند تولید: فرآیند تولید و مواد اولیه به کار رفته در تولید دارو نیز بر پایداری آن تأثیرگذار است.

تاریخ انقضای قرص و شربت کجای آن نوشته شده؟

تاریخ انقضای قرص و شربت معمولاً در مکان‌ های مشخصی روی بسته‌ بندی آن‌ها درج می‌شود تا به راحتی قابل مشاهده باشد. این تاریخ به شما می‌گوید تا چه زمانی می‌توانید از آن دارو استفاده کنید و پس از آن تاریخ، دارو ممکن است خواص درمانی خود را از دست داده یا حتی برای سلامتی‌ تان مضر باشد.

مکان‌های معمول برای درج تاریخ انقضا عبارتند از:

  • روی جعبه دارو: اغلب اوقات، تاریخ انقضا به صورت واضح روی جعبه اصلی دارو درج می‌شود.
  • روی شیشه یا بطری شربت: تاریخ انقضا معمولاً روی برچسب چسبانده شده به شیشه یا بطری شربت نوشته می‌شود.
  • روی ورق آلومینیومی قرص‌ ها: انتهای ورق آلومینیومی قرص ها عددهایی درج شده که نشان دهنده تاریخ انقضای آن است. این تاریخ با ماه و سال مشخص شده است.
  • روی آمپول‌ ها: تاریخ انقضا معمولاً روی برچسب دور آمپول یا در قسمت بالای آن نوشته می‌شود.
  • روی پمادها: تاریخ انقضای کرم ها و پمادهای تیوپی در انتهای تیوپ و جایی که پماد بسته می شود، نوشته شده است.
تاریخ انقضای قرص و شربت کجای آن نوشته شده؟
تاریخ انقضای قرص ها روی ورق آلومینیومی یا انتهای آنها نوشته شده است.

نشانه‌های ظاهری فاسد شدن داروها

هنگام مصرف دارو، توجه به ظاهر فیزیکی آن بسیار مهم است. تغییرات ظاهری در دارو ممکن است نشانه‌ای از فساد، تغییر در ترکیبات یا عدم صلاحیت مصرف آن باشد. در ادامه به برخی از این نشانه‌ها اشاره می‌کنیم:

تغییرات رنگ

بسیاری از داروها رنگ مشخصی دارند. تغییر رنگ غیرعادی به سمت تیرگی، روشن شدن یا ایجاد لکه‌های رنگی می‌تواند نشانه‌ای از تجزیه یا آلودگی دارو باشد. در مورد داروهای مایع، ایجاد رسوب یا تغییر رنگ به سمت قهوه‌ای یا زنگ‌ زده نشان‌ دهنده فساد دارو است.

تغییرات بو

بسیاری از داروها بوی خاصی دارند. اگر دارویی بوی نامطبوع و غیر عادی مانند بوی ترشیدگی، کپک‌ زدگی یا بوی شیمیایی قوی بدهد، احتمالاً فاسد شده است.

بیشتر بخوانید: امگا ۳

تغییرات بافت

یکی از نشانه های تاریخ انقضای قرص و شربت تغییر شکل آنها مانند ترک خوردن، شکستن یا نرم شدن آنهاست. در مورد داروهای مایع، ایجاد رسوب یا تغییر غلظت می‌تواند نشانه‌ای از فساد یا آلودگی باشد.

تاریخ انقضای قرص را چگونه بخوانیم؟

تاریخ انقضای قرص معمولاً به صورت عددی و با استفاده از حروف اختصاری روی بسته‌ بندی دارو درج می‌شود. برای خواندن صحیح تاریخ انقضا، باید به چند نکته توجه کنید:

  • EXP یا EXPIRY: این حروف مخفف کلمه Expiration یا به عبارت دیگر انقضاء است. این عبارت معمولاً قبل از تاریخ انقضا درج می‌شود.
  • فرمت تاریخ: تاریخ انقضا به صورت ماه و سال یا روز، ماه و سال نوشته می‌شود. مثلاً: ۰۵/۲۰۲۵ به معنی مِی سال ۲۰۲۵ است.

مثال‌هایی از نحوه نوشتن تاریخ انقضا:

  • EXP 05/2025: این به معنی انقضای دارو در ماه مه سال ۲۰۲۵ است.
  • EXP 15.05.2025: این به معنی انقضای دارو در ۱۵ مه ۲۰۲۵ است.

آیا مصرف دارو‌های تاریخ مصرف گذشته خطرناک است؟

سازمان غذا و دارو توصیه می‌کند، به هیچ عنوان دارو‌ها را بعد از تاریخ انقضایشان مصرف نکنید، زیرا عوامل خاصی مثل نحوه نگهداری دارو قبل از رسیدن به دست بیمار، ترکیب شیمیایی دارو و تاریخ تولید اصلی دارو همگی بر قدرت دارو تاثیر می‌گذارند.

داروی تتراسایکلین یکی از این موارد است. گزارش‌ها و تحقیقات نشان می‌دهد که مصرف تتراسایکلین فاسد با نوعی آسیب کلیوی ارتباط دارد. به نظر می‌رسد اشکال دوز جامد، مانند قرص‌ها و کپسول‌ها، پس از تاریخ انقضا پایدارتر از بقیه دارو‌ها هستند.

داروهایی که در محلول یا به صورت سوسپانسیون بازسازی شده وجود دارند و نیاز به نگهداری در یخچال دارند (مانند سوسپانسیون آموکسی سیلین)، در صورت استفاده پس از گذشتن تاریخ مصرف آن‌ها، دیگر پایداری لازم را ندارند.

آیا مصرف دارو‌های تاریخ مصرف گذشته خطرناک است
شربت ها و محلول های تاریخ مصرف گذشته اثربخشی لازم را دارند و ممکن است موجب مسمویت شوند.

از دست دادن قدرت دارو می‌تواند خطرناک باشد، مخصوصا در هنگام درمان یک بیماری عفونی با یک آنتی بیوتیک. علاوه بر این، مقاومت آنتی‌ بیوتیکی ممکن است با داروهای کم قدرت ایجاد شود.

انسولین برای کنترل قند خون در دیابت استفاده می شود و ممکن است پس از تاریخ انقضا در معرض تخریب قرار گیرد. واکسن ها، مواد بیولوژیکی یا فرآورده های خونی نیز ممکن است پس از رسیدن به تاریخ انقضا در معرض تخریب سریع قرار گیرند.

قطره های چشمی باید همیشه پس از تاریخ انقضا دور ریخته شوند. قطره های چشمی یکبار مصرف را دوباره استفاده نکنید، زیرا معمولاً حاوی مواد نگهدارنده نیستند.

اگر از داروهای تاریخ مصرف گذشته استفاده کردیم چه کنیم؟

اگر ناآگاهانه داروی تاریخ مصرف گذشته مصرف کردید نترسید. در بیشتر موارد، آسیب جدی به بدن شما وارد نمی شود، به خصوص اگر فقط کمی از تاریخ انقضا گذشته باشد. با این حال، مراقب علائم یا واکنش های غیرعادی باشید. در صورت مشاهده هر گونه عوارض جانبی، فوراً با یک متخصص مراقبت های بهداشتی تماس بگیرید. همیشه قبل از مصرف دارو، تاریخ انقضا را بررسی کنید و برای جلوگیری از این وضعیت، داروهای تاریخ مصرف گذشته را دور بریزید.

برای ماندگاری دارو‌ها چه کنیم؟

نگهداری مناسب داروها ممکن است به افزایش قدرت آنها کمک کند. حمام و کابینت به دلیل گرما و رطوبت مکان ایده آلی برای نگهداری داروها نیستند. به طور مشابه، داروها را نباید در یک ماشین گرم یا در هوای یخبندان رها کرد. اکثر داروهای خوراکی جامد در فضاهای خشک و خنک و دور از نور پایدار می مانند.

درب بطری های تجویزی را محکم بسته نگه دارید و داروها را همیشه دور از دسترس کودکان و حیوانات خانگی قرار دهید. برای دستورالعمل های نگهداری مناسب به داخل بسته خود نگاه کنید یا از داروساز خود بپرسید. مراقب باشید که هر دستورالعملی را برای نگهداری در یخچال یا انجماد رعایت کنید.

برای ماندگاری دارو‌ها چه کنیم؟
حمام و کابینت به دلیل گرما و رطوبت مکان خوبی برای نگهداری داروها نیستند.

آنچه از مقاله تاریخ انقضای قرص آموختیم:

تاریخ انقضای قرص و دارو، یک شاخص حیاتی برای اطمینان از ایمنی و اثربخشی داروهاست. به عبارت ساده‌تر، تاریخ انقضا نشان می‌دهد که تا چه زمانی می‌توان از یک دارو با اطمینان خاطر استفاده کرد و پس از آن تاریخ، دارو ممکن است خواص درمانی خود را از دست داده یا حتی مضر شود.

بیشتر بخوانید: همه چیز درباره آمپول ویکتوزا

اگر شک دارید، همیشه بهترین کار این است که یک داروی جدید و تاریخ مصرف نشده تهیه کنید و داروی قدیمی را با خیال راحت دور بریزید. به علاوه می توانید از داروساز یا پزشک خود در مورد داروهای تاریخ مصرف گذشته سوال بپرسید که می توانند بهترین اطلاعات و توصیه های خاص را برای شرایط شما ارائه دهند.

سوالات متداول مقاله تاریخ انقضای قرص:

۱- کدام داروها بعد از تاریخ انقضا بی خطر هستند؟

واقعاً هیچ راهی برای تشخیص بی خطر بودن یک دارو وجود ندارد مگر اینکه در آزمایشگاه از نظر قدرت آزمایش شود.

۲- چرا تاریخ انقضای داروها مهم است؟

داروها با گذشت زمان ممکن است تجزیه شده و خواص درمانی خود را از دست بدهند یا حتی مواد مضری تولید کنند. مصرف داروهای تاریخ گذشته می‌تواند عوارضی مانند کاهش اثربخشی دارو، ایجاد حساسیت یا مسمومیت را به دنبال داشته باشد.

منبع:

۴.۳