شقاق چیست؟ بررسی کامل علل، علائم، روش های پیشگیری و درمان

شقاق مقعدی یا فیشر یک بریدگی کوچک در بافت نازک و مرطوبی است که مقعد را می‌پوشاند. مقعد، دهانه انتهای دستگاه گوارش است که مدفوع از آن خارج می‌شود. شقاق به دلایل مختلفی ایجاد می شود و معمولاً با درد و خونریزی هنگام اجابت مزاج همراه است.

شقاق مقعدی در نوزادان شایع تر است، اما می‌تواند افراد را در هر سنی درگیر کند. بیشتر شقاق‌های مقعدی با درمان‌های ساده، مثل خوردن فیبر بیشتر یا نشستن در آب گرم، بهتر می‌شوند. بعضی از افراد مبتلا به شقاق مقعدی ممکن است به دارو نیاز داشته باشند. گاهی اوقات، جراحی ممکن است لازم باشد. در این مقاله به بررسی کامل این عارضه، علل، علائم، روش های پیشگیری و درمان آن صحبت کنیم. تا انتها با ما همراه باشید.

شقاق مقعدی چیست؟

شقاق مقعدی یک بریدگی یا پارگی کوچک در پوشش داخلی مقعد است. این ترک در پوست باعث درد شدید و مقداری خونریزی قرمز روشن در حین و بعد از اجابت مزاج می‌شود. گاهی اوقات، این شکاف می‌تواند آنقدر عمیق باشد که بافت ماهیچه‌ای زیر آن را نمایان کند.

در بیشتر موارد، این پارگی خود به خود بهبود می‌یابد. در مواردی که شقاق بیش از 6 هفته طول بکشد، مزمن در نظر گرفته می‌شود.

اگر شقاق مقعد با این درمان‌ها بهبود نیابد، ممکن است به جراحی نیاز داشته باشید. یا پزشک شما ممکن است نیاز به بررسی سایر اختلالات زمینه‌ای داشته باشد که می‌توانند باعث شقاق مقعد شوند.

علائم شقاق مقعدی چیست؟

بیشتر افراد – اما نه همه – هنگام شقاق مقعدی احساس درد می‌کنند. آن‌ها این درد را بیشتر هنگام دفع مدفوع حس می‌کنند، اما می‌تواند از چند دقیقه تا چند ساعت بعد از آن هم ادامه داشته باشد. آن‌ها این درد را به صورت تیز، پاره‌کننده، بُرنده یا سوزان توصیف می‌کنند. بعضی افراد متوجه می‌شوند که این درد به باسن، قسمت بالای ران‌ها یا پایین کمرشان هم می‌زند.

دیگر علائم شقاق عبارتند از:

• درد هنگام دفع مدفوع.
• دردی که بعد از دفع مدفوع شروع می‌شود و ممکن است تا چند ساعت طول بکشد.
• خون قرمز روشن روی مدفوع یا دستمال توالت بعد از دفع.
• یک ترک قابل مشاهده در پوست اطراف مقعد.
• یک برجستگی کوچک یا زائده پوستی نزدیک شقاق.

علت شقاق مقعدی چیست؟

شقاق معمولاً در اثر آسیب به پوشش داخلی مقعد ایجاد می‌شود. معمولاً دفع مدفوع سفت و خشک عامل اصلی آن است، اما اسهال و مدفوع شل نیز می‌توانند باعث آن شوند. آسیب به بافت باعث درد شدید مقعد می‌شود که منجر به اسپاسم اسفنکتر مقعد و در نتیجه افزایش فشار عضله اسفنکتر مقعد می‌گردد.

افزایش فشار عضله اسفنکتر مقعد باعث کاهش جریان خون به محل آسیب می‌شود و در نتیجه ترمیم زخم مختل می‌گردد. دفع مدفوع بعدی منجر به درد بیشتر، اسپاسم مقعد بیشتر و کاهش جریان خون به ناحیه می‌شود و این چرخه ادامه می‌یابد.

شقاق مقعدی ممکن است حاد یا مزمن (معمولاً بیش از 8 تا 12 هفته طول بکشد) باشد. شقاق حاد ممکن است به شکل یک پارگی ساده در مقعد به نظر برسد، در حالی که شقاق مزمن ممکن است با تورم و بافت اسکار همراه باشد.

درمان شقاق مزمن ممکن است دشوارتر باشد و همچنین ممکن است یک توده خارجی مرتبط با پارگی، به نام تگ پوستی یا هموروئید نگهبان، و همچنین بافت اضافی درست در داخل کانال مقعد، به نام پاپیلای هیپرتروفیک، داشته باشد.

بیماران یا پزشکان مراقبت‌های اولیه به دلیل برخی علائم مشابه بین این دو، شقاق مقعدی را با بواسیر اشتباه تشخیص می‌دهند. این تاخیر در تشخیص ممکن است منجر به تبدیل شدن شقاق حاد به مزمن شود و در نتیجه درمان آن دشوارتر گردد. تشخیص اشتباه شقاق مقعدی همچنین ممکن است باعث شود که سایر بیماری‌ها مانند عفونت‌های جدی یا حتی سرطان، تشخیص داده نشده و درمان نشوند.

fascrs.org

علل کمتر شایع شقاق مقعد عبارتند از:

• بیماری کرون یا سایر بیماری‌های التهابی روده
• سرطان مقعد
• اچ ‌آی ‌وی (HIV).
• سل
• سیفلیس

این بیماری‌ها می‌توانند باعث ایجاد شقاق‌های غیرمعمول شوند که در خط وسط قرار ندارند، متعدد هستند، بدون درد هستند یا پس از درمان مناسب بهبود نمی‌یابند.

عوامل زیر ممکن است خطر ابتلا به شقاق مقعد را افزایش دهند:

• یبوست: زور زدن هنگام دفع مدفوع و عبور مدفوع سفت، خطر پارگی را افزایش می‌دهد.
• زایمان: شقاق مقعد در زنانی که زایمان کرده‌اند شایع‌تر است.
• بیماری کرون: این بیماری التهابی روده باعث التهاب مزمن دستگاه گوارش می‌شود. این ممکن است پوشش داخلی کانال مقعد را در برابر پارگی آسیب‌پذیرتر کند.
• رابطه جنسی مقعدی.
• سن: شقاق مقعد می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما در نوزادان و بزرگسالان میانسال شایع‌تر است.

روش های تشخیص شقاق یا فیشر

برای تشخیص فیشر، یک متخصص بهداشت و درمان درباره سابقه پزشکی شما سوال خواهد کرد و یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد که شامل بررسی آرام ناحیه مقعد می‌شود. اغلب این پارگی قابل دیدن است. معمولاً همین معاینه برای تشخیص شقاق مقعد کافی است.

شقاق مقعدی حاد شبیه یک بریدگی تازه، مثل یک بریدگی با کاغذ به نظر می‌رسد. اما شقاق مزمن پارگی عمیق‌تری دارد. همچنین ممکن است زائده‌های گوشتی داخلی یا خارجی داشته باشد. اگر شقاق بیش از هشت هفته طول بکشد، مزمن در نظر گرفته می‌شود.

محل شقاق می‌تواند سرنخ‌هایی درباره علت آن ارائه دهد. شقاقی که در کنار دهانه مقعد، نه در جلو یا عقب آن، ایجاد می‌شود، احتمالاً نشانه بیماری دیگری مانند بیماری کرون است. یک متخصص ممکن است آزمایش‌های بیشتری را برای تشخیص وجود بیماری زمینه‌ای توصیه کند. این آزمایش‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

آنوسکوپی: در این روش، یک وسیله لوله‌ای شکل به نام آنوسکوپ وارد مقعد می‌شود تا رکتوم و مقعد دیده شود.

سیگموئیدوسکوپی انعطاف ‌پذیر: در این آزمایش، یک لوله نازک و انعطاف ‌پذیر که یک دوربین کوچک به آن متصل است، به قسمت پایینی روده بزرگ وارد می‌شود. این آزمایش ممکن است برای افراد زیر 45 سال که هیچ عامل خطر برای بیماری‌های روده یا سرطان روده بزرگ ندارند، انجام شود.

کولونوسکوپی: در این آزمایش، یک لوله انعطاف ‌پذیر برای بررسی کل روده بزرگ وارد رکتوم می‌شود. کولونوسکوپی ممکن است برای افرادی انجام شود که:

• بالای 45 سال سن دارند.
• عوامل خطر برای سرطان روده بزرگ دارند.
• علائم بیماری‌های دیگر را دارند.
• علائم دیگری مانند درد معده یا اسهال دارند.

روش های درمان فیشر

شقاق مقعد معمولاً با درمان‌های خانگی مناسب طی چند هفته بهبود می‌یابد. اقداماتی را برای نرم نگه داشتن مدفوع انجام دهید، مانند افزایش مصرف فیبر و مایعات.

مصرف روزانه ۲۵ تا ۳۵ گرم فیبر برای بیشتر بزرگسالان مناسب است. در کنار افزایش فیبر غذایی، نوشیدن مقدار زیادی مایعات در طول روز ضروری است. این کار به نرم شدن مدفوع، دفع آسان‌تر آن و بهبود سریع‌تر زخم‌ها کمک می‌کند.

www.healthline.com

علاوه بر موارد بالا، چندین بار در روز، به خصوص بعد از اجابت مزاج، به مدت 10 تا 20 دقیقه در آب گرم بنشینید. این کار می‌تواند به شل شدن اسفنکتر و بهبود کمک کند. اگر علائم ادامه داشت، احتمالاً به درمان بیشتری نیاز خواهید داشت.

درمان‌های غیر جراحی

یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی ممکن است موارد زیر را توصیه کند:

• نیتروگلیسیرین موضعی (Rectiv): این دارو می‌تواند به افزایش جریان خون به شقاق و بهبود آن کمک کند. همچنین می‌تواند موجب شل شدن اسفنکتر مقعد شود. نیتروگلیسیرین به طور کلی درمان انتخابی در نظر گرفته می‌شود زمانی که سایر اقدامات محافظه‌ کارانه شکست می‌خورند. عوارض جانبی ممکن است شامل سردرد باشد که می‌تواند شدید باشد.
• کرم‌های بی ‌حس ‌کننده موضعی مانند لیدوکائین (Xylocaine): این داروها ممکن است به تسکین درد کمک کنند.
• تزریق اونابوتولینومتوکسین A (بوتاکس): عضله اسفنکتر مقعد را فلج کرده و اسپاسم‌ها را شل می‌کند.
• داروهای فشار خون، مانند نیفدیپین یا دیلتیازم: این داروها به شل شدن اسفنکتر مقعد کمک می‌کنند. این داروها معمولاً روی پوست استفاده می‌شوند اما می‌توانند از طریق دهان نیز مصرف شوند. با این حال، هنگامی که از طریق دهان مصرف می‌شوند، عوارض جانبی آن‌ها می‌تواند بیشتر باشد. این داروها ممکن است زمانی استفاده شوند که نیتروگلیسیرین مؤثر نباشد یا عوارض جانبی جدی ایجاد کند.

جراحی

اگر شقاق مزمن مقعدی دارید که به درمان‌های دیگر پاسخ نمی‌دهد، یا اگر علائم شما شدید است، ممکن است جراحی توصیه شود. جراحان معمولاً روشی به نام اسفنکتروتومی داخلی جانبی (LIS) را انجام می‌دهند. LIS شامل بریدن قسمت کوچکی از عضله اسفنکتر مقعد است. این روش ممکن است به بهبود و کاهش اسپاسم و درد کمک کند.

مطالعات نشان می‌دهند که جراحی در درمان شقاق مزمن بسیار مؤثرتر از هر درمان دارویی است. با این حال، ممکن است جراحی با خطر بی‌اختیاری ادرار همراه باشد.

اگر شکاف ها با درمان بهبود نیابد چه کاری می توان انجام داد؟

شکافی که به اقدامات محافظه کارانه پاسخ ندهد باید مجدداً معاینه شود. اجابت مزاج مداوم سخت یا شل، ایجاد بافت اسکار یا اسپاسم عضله داخلی مقعد همگی به تاخیر در بهبودی کمک می کنند. سایر مشکلات پزشکی مانند بیماری التهابی روده (بیماری کرون)، عفونت ها یا تومورهای مقعد می توانند علائمی مشابه شقاق مقعد ایجاد کنند.

بیمارانی که از درد مداوم مقعد رنج می برند باید برای رد این بیماری ها معاینه شوند که ممکن است شامل کولونوسکوپی و معاینه در اتاق عمل تحت بیهوشی با نمونه برداری و کشت بافت باشد.

چگونه می‌توان علائم شقاق مقعد را تسکین داد؟

انجام دادن برخی اقدامات خودیاری ساده می‌تواند رفتن به توالت را آسان‌تر کند. این کار به بهبود شقاق‌های موجود کمک می‌کند و همچنین احتمال ایجاد شقاق‌های جدید در آینده را کاهش می‌دهد.

اقدامات خودیارانه برای پیشگیری از یبوست عبارتند از:

• مصرف مقدار زیادی فیبر در رژیم غذایی، مانند میوه‌ها، سبزیجات، نان سبوس ‌دار، پاستا و برنج – بزرگسالان باید سعی کنند حداقل 30 گرم فیبر در روز مصرف کنند.
• نوشیدن مایعات فراوان برای حفظ آب بدن.
• نادیده نگرفتن احساس دفع مدفوع – این کار می‌تواند باعث خشک شدن مدفوع و دفع سخت‌تر آن شود.
• ورزش منظم – شما باید سعی کنید حداقل 150 دقیقه فعالیت بدنی در هفته داشته باشید.
• شما می‌توانید با مصرف مسکن‌های ساده مانند پاراستامول یا ایبوپروفن، یا با نشستن در لگن آب گرم چند بار در روز، به خصوص بعد از اجابت مزاج، به تسکین درد کمک کنید.
• نشستن در یک لگن یا وان حاوی آب گرم برای 10 تا 20 دقیقه، چند بار در روز، می‌تواند پوست را تسکین داده و به آرامش عضلات کمک کند. در صورت امکان، بعد از هر بار دفع مدفوع از حمام سیتز استفاده کنید.

چگونه از ایجاد شقاق پیشگیری کنیم؟

با انجام تغییراتی در سبک زندگی و استفاده از درمان‌های خانگی می‌توان از ایجاد فیشر جلوگیری کرد. این تغییرات عبارتند از:

افزودن فیبر به رژیم غذایی: مصرف حدود 25 تا 35 گرم فیبر در روز می‌تواند به نرم شدن مدفوع و بهبود فیشر کمک کند. مواد غذایی سرشار از فیبر شامل میوه‌ها، سبزیجات، آجیل و غلات کامل هستند. همچنین می‌توانید از مکمل‌های فیبر نیز استفاده کنید. توجه داشته باشید که افزایش ناگهانی فیبر ممکن است باعث نفخ و گاز شود، بنابراین مصرف آن را به تدریج افزایش دهید.

نوشیدن مایعات کافی: مصرف مایعات به جلوگیری از یبوست کمک می‌کند.

اجتناب از زور زدن هنگام دفع مدفوع: زور زدن باعث ایجاد فشار می‌شود و می‌تواند پارگی در حال بهبودی را باز کند یا منجر به پارگی جدید شود.

سخن پایانی:

شقاق یا فیشر یک عارضه دردناک و نسبتاً شایع است که می‌تواند کیفیت زندگی افراد را به طور قابل توجهی تحت تأثیر قرار دهد. درک علل، علائم و روش‌های درمانی آن از اهمیت بالایی برخوردار است. خوشبختانه، بسیاری از موارد شقاق با اقدامات محافظه ‌کارانه مانند تغییر رژیم غذایی، استفاده از ملین‌ها و رعایت بهداشت مناسب قابل درمان هستند.

با این حال، در صورت عدم بهبودی یا عود مکرر، پیگیری و ارزیابی‌های تخصصی برای رد سایر علل احتمالی و در نظر گرفتن روش‌های درمانی پیشرفته‌تر ضروری است.

سوالات متداول مقاله شقاق:

مریم اصیلی

از سال 95 با ورود به مجموعه دکتر کرمانی وارد حوزه‌ی محتوا و به طور تخصصی محتوای تغذیه و سلامتی شدم. ابتدا کار رو با ترجمه شروع کردم و بعد از اون بخش سرپرستی و نظارت بر محتوا رو به عهده گرفتم. به شدت عاشق تولید محتوا هستم و به معجزه‌ی کلمات باور دارم.