خواص زالزالک موضوعی گسترده و مهم در میان منابع گیاه درمانی است؛ زالزالک میوههای کوچکی هستند که روی درختان و درختچههای متعلق به جنس کراتاگوس رشد میکنند. این جنس شامل صدها گونه است که معمولا در اروپا، آمریکای شمالی و آسیا یافت میشوند.
این میوههای غنی از مواد مغذی طعمی ترش و شیرین با شیرینی ملایم دارند و رنگ آنها از زرد تا قرمز تیره متغیر است. صدها سال است که مردم از زالزالک به عنوان یک داروی گیاهی برای مشکلات گوارشی، مشکلات قلبی و فشار خون بالا استفاده میکنند. در واقع، این میوه حداقل از سال ۶۵۹ میلادی بخشی مهم از طب سنتی چین بوده است. در این مقاله به بررسی خواص زالزالک از نظر علمی و پزشکی و همچنین طب سنتی خواهیم پرداخت.
زالزالک چیست و انواع آن کدامند؟
زالزالک ( جنس کراتاگوس ) گروهی از درختان و درختچه های برگ ریز متعلق به خانواده گل سرخ (Rosaceae) است. این گیاهان با موارد زیر مشخص میشوند:
- خارها: خارهای تیز و مستقیم روی شاخهها
- گلها: خوشههایی از شکوفههای سفید یا صورتی که اغلب در بهار شکوفا میشوند ( از این رو نامهایی مانند “گل می” دارند)
- میوه: انواع توتهای قرمز کوچک به نام “هاوس” که خوراکی هستند و گاهی در طب سنتی یا محصولات غذایی استفاده میشوند.
طب شرقی از میوه زالزالک برای درمان بیماری هایی مانند نارسایی احتقانی قلب (CHF)، آریتمی، فشار خون بالا، فشار خون پایین، تصلب شرایین و سطح بالای کلسترول خون استفاده میکند.
به طور کلی میوه زالزالک حاوی بسیاری از مواد مغذی ارزشمند است، طعم آن ترکیبی از ترش، معطر و کمی شیرین است. رنگ میوه زالزالک میتواند از زرد تا قرمز تیره و سیاه متغیر باشد. از سوی دیگر میوه زالزالک همچنین به طور گسترده برای تهیه ژله و مربا استفاده میشود.
توجه:
قبل از استفاده از میوه زالزالک در صورت مصرف هرگونه داروی تجویزی برای جلوگیری از تداخلات ناخواسته باید با پزشک خود مشورت کنید.
انواع زالزالک
جنس کراتگوس شامل صدها گونه است. در زیر برخی از انواع شناخته شده آن آمده است:
- زالزالک معمولی: بومی اروپا، شمال غربی آفریقا و غرب آسیا است. دارای برگهای عمیق و میوههای قرمز است.
- زالزالک صاف / زالزالک انگلیسی: شبیه به زالزالک معمولی اما با برگهای صافتر و میوههای کمی متفاوت است.
- زالزالک چینی: بومی شرق آسیا؛ در زبان چینی به نام (shānzhā) شناخته میشود. میوه های آن ترش هستند و معمولا در آب نبات، چای و طب سنتی استفاده میشوند.
- زالزالک واشنگتن: بومی آمریکای شمالی؛ به دلیل رشد متراکم و میوههای قرمز روشن زمستانیاش ارزشمند است.
- زالزالک دانه درشت: در آمریکای شمالی یافت میشود؛ میوه های خوراکی تولید میکند.
خواص زالزالک چیست؟
همانطور که گفته شد زالزالک خواص بسیاری دارد طوری که از آن در طب سنتی نیز استفاده میشده. در ادامه به برخی از خواص این میوه اشاره خواهیم کرد:
کمک به لاغری
زالزالک ( به ویژه زالزالک چینی ) به طور سنتی برای پشتیبانی از هضم و سلامت متابولیک استفاده میشود و برخی شواهد نشان میدهد که ممکن است از طریق چندین مکانیسم به مدیریت وزن کمک کند:
- زالزالک حاوی لیپاز است آنزیمی که به تسریع تجزیه چربیها کمک میکند و سوخت و ساز آنها را آسانتر میکند. ترشح اسید معده را تحریک میکند به هضم غذا – به ویژه غذاهای چرب – کمک میکند و نفخ را کاهش میدهد.
- فلاونوئیدهای موجود در زالزالک به کاهش تری گلیسیرید و LDL ( کلسترول بد ) کمک میکنند از سلامت قلب و عروق حمایت میکنند و تجمع چربی را کاهش میدهند.
- پلی فنول های آن با استرس اکسیداتیو و التهاب که با چاقی و اختلالات متابولیک مرتبط هستند مقابله میکنند.
برخی افراد کاهش هوس های غذایی را گزارش میدهند، احتمالا به دلیل بهبود هضم و تنظیم متابولیک. اگر چه زالزالک یک راه حل مستقل برای کاهش وزن نیست اما میتواند یک افزودنی مفید به یک برنامه و رژیم غذایی سالم باشد.
رژیم دکتر کرمانی تنها رژیمیه که حسرت هیچ غذایی رو به دلت نمیذاره. کافیه همین الان تصمیم بگیری که میخوای وزنت رو کم کنی و به اون اندامی که همیشه آرزوش رو داشتی برسی! از همین لحظه ما کنارتیم تا باهم به هدفت برسیم.
کاهش فشار خون
در طب سنتی چینی میوه ازگیل یکی از غذاهایی است که اغلب برای کمک به درمان فشار خون بالا توصیه میشود. مطالعات حیوانی نشان داده است که زالزالک به عنوان یک گشاد کننده عروق طبیعی عمل میکند و به شل شدن رگ های خونی منقبض شده در بدن کمک میکند و در نتیجه به طور موثر در کاهش سطح فشار خون بالا نقش دارد. علاوه بر این افرادی که فشار خون خفیفی دارند با مصرف حدود ۵۰۰ میلی گرم عصاره زالزالک در روز میتوانند فشار خون دیاستولیک خود را به طور قابل توجهی کاهش دهند.
در یک مطالعه ۱۶ هفته ای روی تقریباً ۸۰ نفر مبتلا به فشار خون بالا و دیابت نوع ۲، افرادی که ۱۲۰۰ میلیگرم عصاره زالزالک مصرف کردند نسبت به افرادی که دارونما مصرف نکردند بهبود بهتری در فشار خون داشتند.
تقویت بینایی
از خواص زالزالک گاهی اوقات در روشهای سنتی برای حمایت از سلامت چشم استفاده میشود اگر چه شواهد علمی محدود است:
- زالزالک حاوی ویتامین C و فلاونوئیدها است که به مبارزه با استرس اکسیداتیو در بافتهای چشم کمک میکنند. این ممکن است خطر مشکلات بینایی مرتبط با سن مانند دژنراسیون ماکولا یا آب مروارید را کاهش دهد.
- در طب سنتی چینی اعتقاد بر این است که زالزالک جریان خون را تقویت میکند و کبد را تغذیه میکند – عضوی که در طب سنتی چینی با سلامت چشم مرتبط است. گردش خون بهبود یافته میتواند به رساندن مواد مغذی ضروری به چشمها کمک کند.
زالزالک اغلب با گیاهان تقویت کننده بینایی مانند موارد زیر ترکیب میشود:
- گل داوودی: اعتقاد بر این است که فشار و خشکی چشم را کاهش میدهد.
- دانه کاسیا: در طب سنتی چینی برای پاکسازی حرارت کبد و کاهش ناراحتی چشم استفاده میشود.
خواص زالزالک برای تنظیم کلسترول
استفاده از عصاره میوه زالزالک میتواند چربی خون را بهبود بخشد. به طور معمول تری گلیسیرید و کلسترول دو نوع اصلی چربی در خون هستند. در سطوح طبیعی آنها کاملا سالم هستند و نقش مهمی در تولید هورمون و انتقال مواد مغذی در بدن دارند. با این حال هنگامی که چربی های خون از تعادل خارج میشوند ( به ویژه سطح پایین کلسترول خوب HDL و تری گلیسیرید بالا ) میتوانند باعث ایجاد شرایطی مانند تصلب شرایین یا لخته شدن خون، تجمع پلاک در رگ های خونی شوند.
اگر این پلاک ها به تجمع خود ادامه دهند با گذشت زمان میتوانند رگ های خونی را به طور کامل مسدود کرده و منجر به حمله قلبی یا سکته مغزی شوند. در آزمایشی روی موش ها هنگامی که عصاره زالزالک به آنها داده شد سطح کلسترول تام، کلسترول بد LDL و همچنین سطح تری گلیسیرید در کبد ۲۸ تا ۴۷ درصد کمتر بود.
خواص زالزالک برای پوست
زالزالک سرشار از ویتامین C، فلاونوئیدها و پلی فنولها است که با رادیکالهای آزاد مبارزه کرده و استرس اکسیداتیو را کاهش میدهند. در نتیجه منجر به این تغییرات میشود:
- کند کردن تجزیه کلاژن کاهش خطوط ریز و چین و چروک
- بهبود خاصیت ارتجاعی و استحکام پوست
- بهبود هیدراتاسیون پوست
یک مطالعه در سال ۲۰۲۵ نشان داد که پودر میوه زالزالک به طور قابل توجهی هیدراتاسیون پوست را افزایش میدهد. خواص ضد التهابی زالزالک میتواند شرایط پوستی مانند موارد زیر را آرام کند:
- آکنه و لکهها
- آفتاب سوختگی یا قرمزی
- اگزما یا سوزش پوستی
- محو لکههای تیره و هایپرپیگمانتاسیون
مفید برای معده
میوه و عصاره زالزالک برای کمک به درمان مشکلات گوارشی به ویژه درد معده و سوء هاضمه مورد استفاده قرار گرفتهاند. این میوه حاوی فیبر زیادی است که با کاهش یبوست و تحریک رشد باکتری های مفید روده به پشتیبانی از سیستم گوارش کمک میکند. باکتری های روده هسته ای برای حفظ سلامت سیستم گوارش محسوب میشوند.
بنابراین متخصصان تغذیه توصیه میکنند افرادی که هضم کندی دارند باید فیبر میوه زالزالک را برای تحریک سیستم گوارش به منظور عملکرد کارآمدتر اضافه کنند.
علاوه بر این یک مطالعه حیوانی نشان داد که مصرف عصاره زالزالک به طور قابل توجهی انتقال غذا در سیستم گوارش را کاهش میدهد. یعنی وقتی غذا وارد بدن میشود سریع تر از طریق سیستم گوارش حرکت میکند و در نتیجه سو هاضمه را کاهش میدهد و از معده مانند یک داروی ضد زخم معده محافظت میکند.
پیشگیری از سرطان
زالزالک به دلیل نقش بالقوه اش در پیشگیری از سرطان و درمان حمایتی مورد مطالعه قرار گرفته است، اگرچه بیشتر شواهد هنوز در مرحله پیش بالینی یا برگرفته از استفاده سنتی هستند.
عصاره ها و ترکیبات زالزالک ( مانند فلاونوئیدها، پروآنتوسیانیدین ها، پلی ساکاریدها ) اثرات مهاری بر رده های سلولی سرطانی از جمله سرطان های روده بزرگ، سینه و دستگاه گوارش نشان داده اند.
برخی مطالعات القای آپوپتوز ( مرگ برنامه ریزی شده سلولی ) را در سلول های سرطانی نشان میدهند. محتوای بالای پلیفنول و فلاونوئید به کاهش استرس اکسیداتیو و التهاب مزمن که هر دو با توسعه سرطان مرتبط هستند کمک میکند. ترکیباتی مانند ویتکسین ( یک فلاونوئید ) ممکن است در مسیرهای مولکولی مرتبط با سرطان اختلال ایجاد کنند. پلی ساکاریدهای زالزالک سرکوب رشد تومور را در مدل های سرطان روده بزرگ نشان داده اند.
برخی از کاربردهای سنتی و مطالعات اولیه نشان میدهد که زالزالک ممکن است به خنثی کردن برخی سموم ( مانند آفلاتوکسین ) کمک کند.
خواص زالزالک در طب سنتی
زالزالک قرنهاست که در سیستم های مختلف دارویی سنتی مورد استفاده قرار میگیرد. خواص زالزالک در طب سنتی عبارتند از:
- تقویت کننده قلب: زالزالک به عنوان یک تقویت کننده قلب شناخته میشود – عملکرد عضله قلب را تقویت میکند، جریان خون کرونری را بهبود میبخشد و از سلامت کلی قلب و عروق پشتیبانی میکند.
- فشار خون و گردش خون: به طور سنتی برای مدیریت فشار خون بالا، بهبود گردش خون و کاهش علائم بیماری های خفیف قلبی مانند تپش قلب یا آنژین صدری استفاده میشود.
- مدیریت کلسترول: با کمک به کاهش سطح کلسترول و تری گلیسیرید برای رفع هیپرلیپیدمی ( چربی خون بالا ) استفاده میشود.
- بهبود هضم: زالزالک ترشح اسید معده را تحریک میکند و هضم را به ویژه برای وعده های غذایی چرب یا سنگین افزایش میدهد.
- تسکین سوء هاضمه و نفخ: برای درمان علائمی مانند نفخ شکم و از دست دادن اشتها استفاده میشود.
- سلامت دستگاه گوارش: در طب سنتی چینی برای بیماری های دستگاه گوارش و ناراحتی روده تجویز میشود.
- کاهش اضطراب: زالزالک گاهی برای علائم قلبی مرتبط با اضطراب مانند تپش قلب عصبی، استفاده میشود.
- بهبود خواب: به طور سنتی اعتقاد بر این است که به خواب آرام به ویژه هنگامی که مربوط به استرس یا مشکلات گردش خون باشد کمک میکند.
- قطع خونریزی: زالزالک دارای خواص قابض است و در بند آوردن خونریزی های جزئی یا درمان زخم ها مفید است.
عوارض مصرف زالزالک
مصرف زالزالک برای اکثر افراد بی خطر تلقی میشود. با این حال در موارد نادر مصرف زالزالک ممکن است باعث حالت تهوع خفیف، سرگیجه، درد شکم، تعریق، سردرد، خستگی، تپش قلب، بیخوابی، آشفتگی یا خونریزی بینی شود. علاوه بر این زالزالک تاثیر زیادی بر قلب دارد بنابراین ممکن است بر عملکرد برخی داروها تأثیر بگذارد.
بنابراین اگر برای بیماری قلبی، کلسترول و فشار خون دارو مصرف میکنید، قبل از مصرف هرگونه مکمل ازگیل باید با پزشک خود مشورت کنید.
چه کسانی نباید زالزالک مصرف کنند؟
اگرچه زالزالک به طور کلی برای اکثر افراد در صورت مصرف در حد اعتدال بیخطر است اما برخی افراد به دلیل خطرات یا تداخلات احتمالی سلامتی باید از مصرف آن خودداری کنند یا با احتیاط از آن استفاده کنند:
- زنان باردار: به دلیل نگرانی ها در مورد اثرات احتمالی بر رحم، مصرف زالزالک در دوران بارداری توصیه نمیشود، اگرچه شواهد بالینی قوی محدود است.
- افراد مبتلا به آلرژیهای شناخته شده: کسانی که به گیاهان خانواده گل سرخ ( مثلاً گل رز، سیب، بادام ) حساسیت دارند ممکن است واکنش متقاطع را تجربه کنند.
- افراد مبتلا به فشار خون پایین ( افت فشار خون ): زالزالک ممکن است فشار خون را بیشتر کاهش دهد و به طور بالقوه باعث سرگیجه یا خستگی شود.
- افرادی که داروهای قلبی مصرف میکنند؛
- مانند دیگوکسین/دیژیتال: زالزالک ممکن است اثرات آن را افزایش دهد و خطر آریتمی را افزایش دهد.
- داروهای فشار خون (مثلاً مسدودکنندههای بتا، مهارکنندههای ACE): ممکن است باعث افت فشار خون اضافی شود.
- داروهای ضد انعقاد ( مانند وارفارین ): خطر نظری افزایش خونریزی.
- افرادی که داروهای آرامبخش یا داروهای تضعیفکننده سیستم عصبی مرکزی مصرف میکنند: زالزالک ممکن است در ترکیب با الکل، بنزودیازپینها یا داروهای خوابآور، خوابآلودگی را افزایش دهد.
- افراد مبتلا به اختلالات گوارشی؛
- گاستریت، رفلاکس اسید یا زخم معده: اسیدیته زالزالک ممکن است باعث تحریک پوشش معده شود.
- اسهال مزمن یا “کمبود طحال” ( در طب سنتی چینی ): ممکن است به دلیل اثر ملین خفیف آن علائم را بدتر کند.
- افراد قبل از جراحی: به دلیل اثرات بالقوه بر فشار خون و ضربان قلب، مصرف را ۲ هفته قبل از جراحی متوقف کنید.
کلام آخر:
خواص زالزالک در منابع معتبر به عنوان بخشی از ویژگیهای شناخته شده این گیاه معرفی میشود و همین موضوع سبب شده ارزش آن در حوزه سلامت طبیعی همواره مورد توجه باشد. جمع بندی کلی پژوهشها و نوشتههای معتبر نشان میدهد که زالزالک جایگاه مهمی در میان گیاهان پرکاربرد دارد و استفاده صحیح از آن میتواند در مسیر حفظ تندرستی نقش موثری ایفا کند.
سوالات متداول مقاله خواص زالزالک:
۱-خواص زالزالک سیاه چیست؟
کاهش علائم پیری، محافظت از سلول ها در برابر آسیب های اکسیداتیو، بهبود سلامت قلب و عروق و…
۲-کدام زالزالک خواص بیشتری دارد؟
زالزالک ها تقریبا همگی خواصی یکسان دارند منتها برخی از آنها بر اساس نژاد و رنگ حاوی آنتی اکسیدان بیشتری هستند.
منابع:
دیدگاه شما