نشانه ها و علائم کمبود پروتئین را بشناسید

مواد مغذی معدودی هستند که به اندازه پروتئین با اهمیت هستند. پروتئین از مواد اولیه ساخت عضلات، پوست، آنزیم ها و هورمون ها است. نقشی اساسی در تمام بافت های بدن ایفا می کند. بیشتر غذاها حاوی مقداری پروتئین هستند. به همین دلیل کمبود جدی پروتئین در بیشتر کشورهای توسعه یافته بسیار نادر است. با این حال برخی افراد ممکن است همچنان در خطر باشند. کمبود پروتئین منجر به مشکلات سلامتی مختلفی می شود و به مرور زمان تغییرات زیادی در بدن ایجاد می کند.

در ادامه می خواهیم علائم و نشانه هایی که می گویند دچار کمبود پروتئین هستید را به شما معرفی کنیم:

کمبود پروتئین چیست؟

کمبود پروتئین زمان رخ می دهد که مقدار مصرف پروتئینتان نتواند پاسخ نیاز بدن را بدهد. تخمین زده می شود در دنیا یک بیلیون نفر دچار کمبود دریافت پروتئین باشند. به غیر از افرادی که در کشورهای فقیر دست به گریبان کمبود پروتئین هستند. دیگر افراد مانند گیاه خواران، افراد کهنسال و بیمارانی که در بیمارستان بستری هستند نیز در خطر کمبود پروتئین قرار دارند. کمبود پروتئین تقریبا می تواند روی تمام جنبه های بدن تاثیر بگذارد، بنابراین با نشانه های زیادی همراه است. می تواند در بلند مدت ترکیب بندی بدن را دچار تغییر کند، برای مثال حالت عضلات تغییر می کند.

1- ورم

این مشکل همانطور که از نامش مشخص است خود را با ورم کردگی و پف کردن پوست نشان می دهد و یکی از علائم کلاسیک بیماری کواشیورکور است. دانشمندان عقیده دارند که این بیماری به دلیل مقدار کم آلبومین سرم انسان اتفاق می افتد. یکی از فراوان ترین پروتئین ها در قسمت مایع خون یا پلاسمای خون است. یکی از اصلی ترین عملکرد های آلبومین حفظ فشار انکوتیک است – نیرویی که مایعات را به گردش خون می کشاند. بدین وسیله، آلبومین از مقادیر بیش از حد مایع جلوگیری می کند تا در بافت ها یا سایر قسمت های بدن تجمع نکنند. به خاطر کاهش سرم آلبومین در انسان، کمبود شدید پروتئین موجب کاهش فشار انکوتیک می شود.

در نتیجه مایعات در بافت ها تجمع کرده و باعث التهاب می شوند. بنا به دلایلی مایعات در قسمت شکم تجمع می کنند و یکی از نشانه های شایع بیماری ورم بیش از حد شکم است. به خاطر داشته باشید این نشانه به دلیل کمبود شدید پروتئین است و کمتر ممکن است در کشوری توسعه یافته دیده شود.

2- کبد چرب

یکی دیگر از علائم شایع کواشیورکور، کبد چرب یا تجمع چربی در کبد است. در صورت درمان نکردن این مشکل ممکن است به مرور تبدیل به بیماری کبد چرب، التهاب کبد، زخمی شدن کبد و در نهایت از دست دادن کبد شود. کبد چرب یکی از مشکلات شایع در افراد چاق و همچنین کسانی است که مقدار زیادی نوشیدنی الکلی مصرف می کنند. هنوز مشخص نیست چرا به خاطر کمبود پروتئین چنین اتفاقی برای کبد پیش می آید.

3- مشکلات پوست، مو و ناخن ها

کمبود پروتئین معمولا اثر خود را روی پوست، مو و ناخن ها می گذارد که تا حدود زیادی از پروتئین ساخته شده اند. برای مثال بیماری کواشیورکور در کودکان، با پوسته پوسته شدن یا ترک خوردن پوست و قرمزی  خود را نشان می دهد. نازک شدن موها، بی رنگ شدن مو، ریزش مو و شکننده شدن ناخن ها نیز از علائم شایع کمبود ویتامین است. این علائم در صورتی خود را نشان می دهند که دچار کمبود شدید پروتئین باشید.

4- از دست دادن حجم عضلانی

عضلات بزرگترین مخزن پروتئین بدن هستند. وقتی پروتئینی که از غذاها می گیرید کم باشد، بدن پروتئین مورد نیاز خود را از عضلات اسکلی می گیرد تا به بافت ها و عملکردهای مهم تر بدن اختصاص دهد. در نتیجه کمبود پروتئین به مرور زمان باعث از دست رفتن بافت عضلانی می شود. حتی کمبود خفیف پروتئین نیز می تواند باعث از دست رفتن عضلات، مخصوصا در افراد کهنسال شود. با بالا رفتن سن باید مقدار مصرف پروتئین را نیز افزایش داد تا جلوی تحلیل رفتن عضلات گرفته شود.

5- افزایش خطر شکننده شدن استخوان ها

عضلات تنها بافتی نیستند که به دلیل کمبود پروتئین آسیب می بینند، بلکه استخوان ها نیز در خطرند. مصرف نکردن پروتئین به اندازه کافی می تواند استخوان هایتان را ضعیف کند و خطر شکستگی را افزایش دهد. یک تحقیق که روی خانم های یائسه انجام شد نشان داد مصرف پروتئین به اندازه کافی، می تواند خطر شکننده شدن استخوان را کاهش دهد. خوردن پروتئین به اندازه کافی در روز می تواند روند از دست دادن استخوان را مخصوصا در سنین بالا، تا حدود زیادی کاهش دهد.

6- توقف رشد در کودکان

پروتئین نه تنها به حفظ بافت عضلانی و استخوانی کمک می کند، بلکه برای رشد بدن نیز ضروری است. به همین دلیل کمبود آن مخصوصا برای کودکان که بدنشان دائما در حال رشد است بسیار زیان بار است. توقف رشد بدنی یکی از شایع ترین علائم کمبود پروتئین در کودکان است.

7- افزایش شدت عفونت ها

کمبود پروتئین همچنین می تواند تاثیر خود را با تضعیف سیستم ایمنی بدن نشان دهد. تضعیف سیستم ایمنی بدن می تواند خطر افزایش شدت عفونت ها را در پی داشته باشد. تحقیقات نشان داده برنامه های غذایی که تنها 2 درصد پروتئین در خود دارند، موجب افزایش ابتلای افراد به بیماری هایی مانند آنفولانزا می شوند. در مقابل برنامه های غذایی که بیش از 18 درصدشان پروتئین است فرد را تا حدود زیادی در امان نگه می دارند. تحقیقات نشان داده حتی کمبود خفیف پروتئین نیز می تواند باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن شود.

8- افزایش اشتها و کالری دریافتی

با اینکه از دست دادن اشتها یکی از علائم کمبود شدید پروتئین است. اما در موارد خفیف تر ممکن است برعکس آن اتفاق بیفتد و اشتهای فرد افزایش پیدا کند. وقتی دریافت پروتئینتان کاهش پیدا می کند، بدن با افزایش اشتها تلاش می کند دوباره ذخایر پروتئینش را دوباره افزایش دهد. بدن اشتها را افزایش می دهد تا شما به سمت غذایی پروتئینی بروید. اما متاسفانه امروزه غذاهایی فراوان در دسترس هستند که کالری بالایی در خود جای داده اند. خوردنشان باعث افزایش کالری دریافتی فرد در طول روز می شود. بسیاری از این غذاها تنها مقداری پروتئین در خود دارند.

پروتئین موجود در این غذاها در مقایسه با کالری که به بدن منتقل می کنند بسیار ناچیز است. در نتیجه نخوردن پروتئین به اندازه کافی می تواند منجر به افزایش وزن و چاقی شود. به همین دلیل است که افزایش پروتئین در برنامه غذایی می تواند کالری دریافتی را کاهش داده و در کم کردن وزن کمکتان کند. اگر همیشه احساس گرسنگی می کنید و به سختی می توانید کالری دریافتی را کنترل کنید. بهتر است به تمام وعده هایی که می خورید مقداری پروتئین اضافه کنید.

بدن برای اینکه به شما بگوید به اندازه کافی تخم مرغ، گوشت کم چرب، ماهی، آجیل، لبنیات و سبزیجات سرشار از پروتئین جهت سوخت رسانی به عضلات و سلامت کلی نمی خورید راه های مختلفی دارد. اگر این نشانه ها را در خود مشاهده کردید بهتر است روی مقدار پروتئین برنامه غذایی تان تجدید نظر کنید.

9- احساس ضعف و گرسنگی

تری هوپو رومرو (نویسنده چندین کتاب پرفروش آشپزی) می گوید برنامه غذایی گیاه خواری داشتم و متوجه شدم در تمام روز احساس نارضایتی ( گرسنگی ) و بی انرژی بودن می کنم. وقتی کل روز را مشغول کار هستید و رفت و آمد های طولانی دارید و به ندرت ورزش می کنید و مسئولیت های زیادی را باید رسیدگی کنید رفتن به سراغ کربوهیدرات های فرآوری شده خیلی آسان می شود.

برای اینکه هر روز احساس سیری کنید، مخصوصا زمانی که برای ساخت عضله ورزش می کنید، این روش کمکتان نمی کند. هضم پروتئین طول می کشد به همین دلیل باعث می شود احساس سیری و با انرژی بودن کنید. وقتی روزانه شروع به اضافه کردن پروتئین در برنامه غذایی خود کرد، متوجه شد هم انرژی اش افزایش یافته و هم کمتر احساس خستگی می کند.

10- عضلاتتان از بین می رود

برای اینکه هم قوی به نظر برسیم و هم احساس قدرتمند بودن بکنیم به چیزی بیش از هر روز باشگاه رفتن نیاز است. اگر برای سوخت رسانی به بافت ها با آمینو اسید های ضروری به اندازه کافی پروتئین مصرف نکنید، بدن چاره ای نخواهد داشت جز اینکه عضلات را برای تامین آمینو اسید ها از فیبرشان بشکند. یکی از محل های اصلی که باید چک شود قسمت ترقوه است. اگر استخوان ترقوه خیلی برجسته شود، شاید وقتش است که به فکر دریافت پروتئین و البته کالری بیشتر در برنامه غذایی خود باشید.

11- با کاهش وزن به مشکل خورده اید

محققان متوجه شده اند رژیم گیرندهایی که پروتئین دریافتی شان 30 درصد از کل کالری مصرفی روزشان است روزانه 450 کالری کمتر دریافت می کنند و در طول مدت سه ماه مقدار قابل توجهی وزن کاهش می دهند. مصرف پروتئین در طول رژیم غذایی بسیار مهم است چون از سوزانده شدن چربی ها نه با بالا بردن سوخت و ساز، بلکه با تقویت عضلات مطمئنتان می کند.

غذاهای سرشار از پروتئین مدت زمان بیشتری برای هضم شدن و مورد استفاده قرار گرفتن نیاز دارند و بیرون رفتنشان از معده نیز زمان می برد و باعث می شود مدت زمان بیشتری احساس سیری کنید.

12- دچار ریزش مو شده اید

معمولا متخصصان تغذیه از مراجعین خود می خواهند یک دست در موهای خود بکشند تا ببینند چند تار مو از بین آنها جدا می شود، این آزمایش برای تخمین سلامت انجام می شود. موها تا حدود زیادی از پروتئین ساخته شده اند: موها به پروتئین کافی جهت رشد و سالم ماندن نیاز دارند.

اگر بدن دچار کمبود پروتئین از برنامه غذایی تان شده باشد، بدن سعی می کند تا جایی سطح پروتئین را حفظ می کند بنابراین موها را به حالت استراحت در می آورد. این یعنی بیشتر از همیشه در خود شاهد ریزش مو هستید. در طول روز دو تا سه وعده پروتئین میل کنید تا مویی سالم داشته باشید.

13- دائما مریض می شوید

لازمه دور ماندن از مریضی همیشه بهداشت و خواب خوب نیست، بلکه مواد مغذی مناسب حرف اول را می زند. سیستم ایمنی با توجه به سوخت رسانی درست خوب کار می کند. در یک تحقیق محققان به این نتیجه رسیدند که کمبود پروتئین باعث از دست رفتن سلول های T می شود، این سلولها با میکروب ها مبارزه می کنند. درنتیجه سیستم ایمنی بدن به راحتی می تواند ویروس ها و باکتری ها را از بین ببرد.

14- پایین پا به صورت غیر منتظره ای متورم می شود

اگر به اندازه کافی پروتئین مصرف نکنید، متوجه خواهید شد که در مچ و پایین پا آب جمع شده است. پروتئین به نگهداری آب و نمک در رگ های خونی کمک می کند، بدون پروتئین کافی، این مایعات می توانند به بافت های اطراف نفوذ کنند، ورم و پف کردگی پایین پاها بسیار آزار دهنده است. این حالت معمولا سبب کشیدگی و رنگ پریدگی پوست می شود طوری که اگر یک انگشت را روی آن فشار بدهید جایش مدتی باقی می ماند.

15- پوست در برخی نقاط تکه تکه می شود

کمبود پروتئین گاهی باعث پوسته پوسته شدن،  و یا تحریک پوست می شود، مخصوصا در قسمت پاشنه پاها. کمبود یک پروتئین خاص در سد محافظ پوست، آن را در برابر مواد حساسیت زا و دیگر تحریک کننده ها سست می کند. علاوه بر بالا بردن مصرف پروتئین، استفاده از داروهای اگزما نیز به بهبود پوست کمک می کند.

مریم اصیلی

از سال 95 با ورود به مجموعه دکتر کرمانی وارد حوزه‌ی محتوا و به طور تخصصی محتوای تغذیه و سلامتی شدم. ابتدا کار رو با ترجمه شروع کردم و بعد از اون بخش سرپرستی و نظارت بر محتوا رو به عهده گرفتم. به شدت عاشق تولید محتوا هستم و به معجزه‌ی کلمات باور دارم.