بیماری سلیاک یک بیماری خودایمنی مزمن است که سیستم گوارش را تحت تاثیر قرار می‌دهد و در اثر مصرف گلوتن، پروتئینی که در گندم، جو و چاودار یافت می‌شود، ایجاد می‌شود. برای افراد مبتلا به سلیاک، مصرف گلوتن باعث آسیب به پرزهای روده کوچک می‌شود. این آسیب می‌تواند منجر به طیف وسیعی از علائم از جمله مشکلات گوارشی، خستگی، کمبود مواد مغذی و سایر مشکلات سلامتی شود. اینجاست که رژیم سلیاک یا بدون گلوتن وارد عمل می‌شود.
در حال حاضر، تنها درمان موثر برای بیماری سلیاک، پیروی مادام‌العمر از یک رژیم غذایی کاملاً بدون گلوتن است. این رژیم غذایی شامل حذف تمام منابع گلوتن از رژیم غذایی است، که می‌تواند چالش برانگیز باشد زیرا گلوتن در بسیاری از غذاهای فرآوری‌شده، چاشنی‌ها و حتی برخی داروها پنهان است. این مقاله به بررسی اصول رژیم سلیاک، مزایای آن، چالش‌های احتمالی و نکات عملی برای حفظ یک سبک زندگی سالم و بدون گلوتن می‌پردازد.
سلیاک چیست؟
بیماری سلیاک (Celiac disease) یک بیماری خودایمنی مزمن است که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های سالم خود حمله می‌کند. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که افراد مستعد ژنتیکی، گلوتن مصرف می‌کنند.
علائم معمول در بیماری سلیاک
علائم بیماری سلیاک در هر فرد متفاوت است اما رایج ترین علائم آن به ویژه برای بزرگسالان عبارتند از:
در رژیم سلیاک چه بخوریم؟ لیست غذاهای مجاز
با توجه به خطر قرار گرفتن در معرض گلوتن و لیست غذاهای نگران کننده، باید بدانید غذاهایی نیز هستند که می توانید با خیال راحت مصرف کنید. لیست غذاهای زیر می تواند پایه رژیم تان باشد:
- سویا
- میوه ها و سبزیجات
- لوبیاها و عدس ها
- آجیل ها و دانه ها
- تخم مرغ
- گوشت قرمز و ماهی تازه (غیر فرآوری شده)
- محصولات لبنی (حتما برچسب روی مواد را بخوانید)
- گندم سیاه
- ذرت
- برنج و آرد سیب زمینی
- بذر کتان
- ارزن
- کینوا
- برنج
لیست مکمل های مجاز در رژیم سلیاک
اگر تشخیص داده شد دچار کمبود مواد مغذی هستید ممکن است پزشک برخی مکمل های زیر را توصیه کند. به یاد داشته باشید همین که کمبود مواد مغذی را جبران کردید و روده بهبود یافت، دیگر نیازی به دریافت مکمل خاص آن ویتامین یا ماده معدنی ندارید. بسیاری از مواد مغذی مکانی برای ذخیره شدن در بدن دارند همین که ذخایر آنها را پر کردید می توانید مکمل را کنار بگذارید.
باید به صورت دوره ای تحت نظر پزشک باشید تا مطمئن شود بدن به خوبی تغذیه می شود. تنها زمانی از مکمل ها استفاده کنید که پزشکتان توصیه کرده باشد. پزشک ممکن است این موارد را تجویز کند:
- آهن
- ویتامین D
- کلسیم
- زینک
- مولتی ویتامین
در رژیم سلیاک چه نخوریم؟ لیست غذاهای غیرمجاز
غذاهایی که بیماران مبتلا به سلیاک باید از آن پرهیز کنند عبارتند از:
- گندم و تمام مواد غذایی در ارتباط با آن
- جو
- چاودار
- تریتیکاله ( چاودُم )
- مالت از جمله شیر، عصاره و سرکه مالت
- مخمر آب جو
- نشاسته گندم
این موارد را به ذهن بسپارید تا در هنگام خرید مواد غذایی به برچسب روی آنها توجه کنید اما غذاهای خاصی هستند که مسلما در آنها گلوتن به کار رفته است. متخصصان توصیه می کنند از این غذاهای فرآوری شده استفاده نکنید مگر اینکه برچسب بدون گلوتن داشته باشند.
اگر با وجود رعایت رژیم غذایی بدون گلوتن، همچنان علائمی را تجربه می‌کنید، مجدداً بررسی کنید که مقادیر کمی گلوتن پنهان در سس‌ها، سس‌های سالاد و سوپ‌های کنسرو شده به بدن شما نمی‌رسد. همچنین، افزودنی‌های غذایی را نیز به دقت بررسی کنید. این موارد شامل نشاسته غذایی اصلاح شده، مواد نگهدارنده و پایدار کننده‌هایی هستند که با استفاده از گندم تولید شده‌اند.
دیگر منابع پنهان گلوتن عبارتند از:
- آب جو
- نان
- دسرهایی مانند کیک، کوکی و پای
- غلات صبحانه
- کراکر و چیپس سیب زمینی با چاشنی
- سیب زمینی سرخ کرده
- پاستا
- گوشت های فرآوری شده از قبیل هات داگ، سوسیس و کالباس
- سس سالاد
- سوپ ها
- دیگر سس ها
همچنین باید منابع پنهان گلوتن را نیز در نظر بگیرید که موارد زیر را شامل می شود:
- داروها
- ویتامین ها و مکمل ها
- رژ لب و برق لب
- تخم مرغ در رستوران ها ( برخی از رستوران ها به تخم مرغ های مخلوط کره پنکیک اضافه می کنند )
- خمیر بازی که ممکن است به همراه فرزندتان با آن بازی کنید
- خمیر دندان و دهان شویه
داروها و خطر قرار گرفتن در معرض گلوتن
بسیاری از داروها دارای گلوتن هستند چون نقش فیلتر یا اتصال دهنده را بازی می کنند. به همین دلیل افراد مبتلا به سلیاک در مورد داروها نیز مشکلاتی را دارند.
در حال حاضر داروها روی بسته خود به استفاده از گلوتن اشاره نمی کنند. گاهی حتی سازنده ها خود نیز نمی دانند. بنابراین وقتی بیمار مبتلا به سلیاک می پرسد آیا فلان دارو را مصرف کنم جواب صادقانه این است که مطمئنم نیستم. اگر دارو برای سلامت بیمار اهمیت داشت حتما استفاده از آن توصیه می شد. سپس پزشک با آزمایش آنتی بادی ها متوجه بروز علائم می شود و تصمیم می گیرد که ادامه مصرف درست است یا خیر.
چگونه رژیم سلیاک به کنترل علائم بیماری کمک می کند؟
در حال حاضر بهترین روش مقابله با سلیاک رعایت رژیم غذایی مناسب است به این دلیل که پرهیز از گلوتن تنها روش درمانی است که تا به امروز توصیه می شود. واکنش به رژیم بدون گلوتن تا درصد بالایی به شخص بستگی دارد. برخی افراد پس از حذف گلوتن از رژیم غذایی خود بلافاصله احساس التیام در بدن دارند و برخی دیگر نیز تا ماه ها هنوز درگیر هستند. اگر شما جزو گروه دوم هستید پزشک باید بررسی کند که آیا از بیماری دیگری در کنار سلیاک مانند عدم تحمل لاکتوز یا سندرم روده تحریک پذیر رنج می برید یا خیر.
هیچ گاه بیماری ها مانعی برای کاهش وزن نیستند بلکه حتی با رژیم غذایی خوب بیماری نیز بهبودی پیدا می کند. در حقیقت یک تیر و دو نشان است اما باید رژیم غذایی متناسب با نیاز بدن و بیماری فرد باشد و هر رژیمی مناسب نیست. پس نگران نباشید رژیم دکتر کرمانی با توجه به نوع بیماری شما دیابت، تیروئید، فشارخون بالا و … برنامه غذایی ویژه را تنظیم می کند. کافی است با کلیک بر روی دکمه زیر اقدام به ثبت نام کنید.
رژیم دکتر کرمانی تنها رژیمیه که حسرت هیچ غذایی رو به دلت نمی‌ذاره. کافیه همین الان تصمیم بگیری که می‌خوای وزنت رو کم کنی و به اون اندامی که همیشه آرزوش رو داشتی برسی! از همین لحظه ما کنارتیم تا باهم به هدفت برسیم.
در رژیم سلیاک چگونه از کمبود مواد مغذی پیشگیری کنیم؟
از مشکلات همراه با بیماری سلیاک، کمبود مواد مغذی است. شدت واکنش های التهابی در روده و اینکه چه مقدار از روده تحت تاثیر قرار گرفته است روی جذب مواد مغذی در بدن فرد تاثیر دارد.
افراد مبتلا به سلیاک معمولا دچار کمبود تعدادی از ویتامین ها و مواد معدنی هستند و شایع ترین موارد شامل B12، کلسیم و ویتامین D می شود. در کنار این موارد گاهی کمبود زینک، اسید فولیک و کرانیتین (ماده مغذی برای کمک به تولید انرژی در بدن) نیز دیده می شود.
مشکلات با درشت مغذی ها نیز ممکن است خود را نشان دهند. در بدترین حالات بیماری سلیاک، بدن فرد مبتلا به خوبی چربی ها را هضم یا جذب نمی کنند بنابراین ممکن است دچار اسهالی سرشار از چربی شوند.
در چنین مواردی فرد به خوبی کالری جذب نمی کند. در نتیجه کاهش وزن و سوء تغذیه تبدیل به نگرانی اصلی می شود. کمبود آهن نیز از موارد مهم است. بسیاری از افراد پس از بروز اولین نشانه های بیماری سلیاک دچار کمبود آهن می شوند. وقتی فرد دچار کمبود آهن خفیف می شود از او آزمایش سلیاک می گیرند.
اولین راه برای درمان سلیاک دنبال کردن رژیم غذایی بدون گلوتن است. بهتر است با متخصص تغذیه مسلط به بیماری سلیاک مشورت کنید. این فرد در رژیم تغییرات لازم را ایجاد می کند و دچار کمبود موادمغذی نخواهید شد.
بهترین غذاها برای پیشگیری از کمبود مواد مغذی در رژیم سلیاک
برای کمک به دریافت مجدد ویتامین ها و مواد معدنی پزشکان معمولا غذاهای سرشار از مواد مغذی و مکمل های مناسب بیماران مبتلا به سلیاک را توصیه می کنند. در ادامه متناسب با ویتامین ها و مواد معدنی منبع غذایی به شما معرفی می کنیم:
- گوشت قرمز (همیشه از گوشت های غیر فرآوری شده استفاده کنید) اسفناج، لوبیا سفید، شکلات تلخ، عدس، توفو، نخود و بادام هندی (کاشو).
- محصولات لبنی غنی شده با ویتامین D (شیر، ماست)، شیرهای غیر لبنی غنی شده با ویتامین D (سویا، بادام)، آب پرتقال فرآوری شده، ساردین، سالمون و تخم مرغ.
- لبنیات، شیر غیر لبنی، سالمون، ساردین، کلم، بوک چوی، توفو، آب پرتقال غنی شده، پرتقال و انجیر خشک.
- دانه آفتابگردان، لوبیاها، عدس ها، اسفناج، قارچ، مرغ، بروکلی و مارچوبه.
- گوشت قرمز، گوشت مرغ تیره و بادام هندی.
سخن پایانی:
رژیم سلیاک نه تنها یک انتخاب غذایی، بلکه یک ضرورت درمانی حیاتی برای افراد مبتلا به بیماری سلیاک است. همانطور که بررسی شد، حذف کامل گلوتن از رژیم غذایی، راهکار اصلی برای ترمیم پرزهای آسیب دیده روده کوچک و جلوگیری از طیف وسیعی از علائم آزار دهنده و عوارض طولانی مدت سوءجذب است.
با وجود چالش‌های اولیه در تطابق با این سبک زندگی جدید – از جمله نیاز به خواندن دقیق برچسب‌ها و آگاهی از منابع پنهان گلوتن – فواید چشمگیر آن در بهبود کیفیت زندگی، کاهش التهاب و بازیابی سلامت کلی، غیرقابل انکار است.
سوالات متداول مقاله رژیم سلیاک:
۱- چه کسانی به سلیاک مبتلا می شوند؟
هر کسی با توجه به تغییرات بدنی ممکن است به بیماری سلیاک مبتلا شود. بیماری سلیاک هرگز از فردی به فرد دیگر منتقل نمی شود یعنی این بیماری واگیر دار نیست حتی ممکن است شخصی با این بیماری به دنیا بیاید.
۲- آیا افراد مبتلا به بیماری سلیاک چگونه بیرون از خانه غذا سفارش دهند؟
حتی مقدار کمی گلوتن سبب تحریک علائم در افراد مبتلا می شود بنابراین، وقتی فرد بیرون از خانه غذا می خورد باید مراقب باشد. برای مثال حتی اگر می خواهید غذای سرخ کردنی بدون گلوتن هم سفارش دهید ابتدا از کسی که در رستوران دانش کافی دارد بپرسید چگونه غذا را سرخ کردند. اگر این غذا در روغن غذاهای دیگر سرخ شده باشد سبب مشکل می شود.
بچه ها خیلی مراقب این سیلیاک باشید مثل من دست کم نگیریدش متاسفانه من از سن چهار سالگی این مریضی رو داشتم و در سن حدود ۱۵ سالگی بیماری من تشخیص داده شده آدامس بستنی فالوده و مواد بهداشتی خمیر دندون شامپو صابون همه رو باید مراقب باشید دکتر رفتین حتما به دکترتون بگید رژیم گلوتن دارید دستاتون رو مرتب بشورید حتی نباید تماس داشته باشه لوازم بهداشتیتوم رو جدا کنید خیلی دقت کنید و این مریضی رو جدی بگیرید اصلا رژیم غذائیش رو اگر لخواید ببینید حدود چند تا کتاب میشه حتی برندها و مارکهای مواد غذائی و بهداشتی رو هم باید در نظر بگیرید البته این برا عزیزانیه که خارج از ایران هستند چون متاسفانه تو مملکت ما جون آدمها هم براشون مهم نیست چه بزسه بخوان این کارها رو بکنن بخاطر رژیم گلوتن من که تو چندین کشور دیدم دکترا حتی برند و مارکها رو هم مد نظر میگیرن امیدوارم همتون تندرست و سلامت باشید و زندگیتون لبریز از شادی باشه با تشکر از شما
ممنونم عالی بود
بسیار مفید بود ممنون
بسیارعالی بود
عالی خیلی کامل و دقیق
ممنونم خیلی عالیه خیلی مطلبات خوبی نوشته شده
ممنون از توضیحات خوبتون
عالی