چاقی موضعی چیست و چه روش‌هایی برای رهایی از آن وجود دارد؟

چاقی موضعی به دو دسته محیطی و مرکزی تقسیم می‌شود و چاقی مرکزی به معنی تجمع چربی اضافی در ناحیه شکم و پهلو و چاقی محیطی، تجمع چربی اضافی در باسن، بازوها و ران‌ها است. چاقی‌های موضعی ارتباط نزدیکی با انواع اختلالات متابولیک، مانند دیابت نوع 2، بیماری‌های قلب و عروق، سرطان‌ها و سکته قلبی داشته و با ژنوم انسان و عوامل محیطی نیز همبستگی بالایی دارند. این نوع چاقی با اندازه‌گیری دور کمر (WC) و نسبت دور کمر به باسن (WHR) مشخص می‌شود. شواهد جدید حاکی از آن است که عوامل محیطی مانند سبک زندگی، ورزش و رژیم غذایی ناسالم، ممکن است استعداد ژنتیکی را برای چاقی تغییر دهند و تغییرات اپی ژنتیک نیز ممکن است در تعدیل چاقی دخیل باشند. ما در این مقاله به چاقی موضعی، علل و انواع آن و درمان این نوع چاقی خواهیم پرداخت. با ما همراه بمانید.

چاقی موضعی چیست؟

چاقی موضعی نوعی از چربی بدنی است که درست در زیر پوست ذخیره می‌شود و می‌توان آن را با انگشتان خود گرفت. برخلاف این نوع چاقی، چربی احشایی در عمق دیواره‌های شکم قرار داشته، قابل لمس نیست و اندام‌های درونی را احاطه کرده است. چربی احشایی نقش حفاظت سلامت درونی را ایفا می‌کند و چربی زیرجلدی، به ویژه در پاها، باسن و ران‌ها محافظ بدن در برابر عوامل محیطی مثل سرما است.

مطالعات ژنتیکی کلاسیک، مانند مطالعات دوقلوها و بررسی‌های خانوادگی نشان داده‌اند اندازه دور کمر و باسن توسط مؤلفه‌های ژنتیکی تعیین می‌شود و نمودارهای ژنتیکی با نمایش یک الگوی ظاهری خاص جنسیتی، اثرات قوی‌تر چاقی موضعی را در زنان نشان می‌دهد. لازم به ذکر است چاقی احشایی، نه تنها با چاقی‌های موضعی، بلکه با افزایش خطر ابتلا به بیماری، مرگ و میر و طیف گسترده‌ای از اختلالات متابولیک، از جمله کبد چرب، اختلال در تحمل گلوکز و حساسیت به انسولین، فشار خون و کلسترول بالا، بیماری‌های قلب و عروق و سرطان‌ها مرتبط است.

علت چاقی موضعی کدام است؟

علاوه بر ژنتیک که تعیین‌کننده فرم بدن و نقطه تثبیت کلی وزن است، عوامل محیطی نیز بر ایجاد چاقی شکمی تأثیر می‌گذارند. مطالعات نشان می‌دهد که زنان با وضعیت اجتماعی – اقتصادی بالا دارای چربی دور کمر کمتری نسبت به سطوح کم‌درآمدتر هستند. در مورد مردان نیز این واقعیت صدق می‌کند و مشاهده شده است مردانی که از موقعیت اجتماعی – اقتصادی بالایی برخوردارند، در کشورهای توسعه یافته زندگی می‌کنند و درآمد بالایی دارند، دور کمر کمتری نسبت به همجنسان خود دارند. با این حال، مردان با وضعیت اجتماعی – اقتصادی بالا در کشورهای کم‌درآمد، دور کمر بیشتری داشتند. این عدم انطباق مشخص می‌کند وضعیت اجتماعی-اقتصادی، یک عامل پیچیده در سلامت فردی است، اما به طور کلی، افراد با وضعیت اجتماعی – اقتصادی پایین در همه جا در معرض خطر بیشتر چاقی‌های موضعی هستند.

همچنین، علیرغم این‌که ارزیابی الگوهای رفتاری به دلیل اثرات پیچیده و گاه متناقض متغیرهای ژنتیکی دشوار است، اما پرخوری، اختلالات خواب و فعالیت بدنی کم نیز با این نوع چاقی مرتبط هستند. به عنوان مثال برخی مطالعات نشان می‌دهند مصرف غذا به دفعات کمتر، برخلاف تصور منجر به افزایش چربی شکمی می‌شود، اما برخی دیگر از مطالعات حاکی از این است که تعداد دفعات بیشتر مصرف غذا ممکن است برای مردان مفید باشد، اما برای زنان نه! این ناهماهنگی در تحقیقات، نشان‌دهنده نیاز به پژوهش‌های تجربی بیشتر در این زمینه است. علاوه بر این، چاقی موضعی با افزایش غلظت اسیدهای چرب غیراستریفیه (NEFA) و گردش آن‌ها در خون مرتبط است. این اسیدهای چرب در برابر سرکوب توسط انسولین مقاوم هستند و با ایجاد اختلال در دفع گلوکز به واسطه انسولین، منجر به تشدید جنبه‌های متابولیکی و افزایش چربی‌های موضعی می‌شوند.

همچنین، مطالعات قدیمی نشان می‌دهد کم‌خوابی با چاقی عمومی و خواب روزانه کمتر از 5 ساعت پس از زایمان، با چاقی شکمی مرتبط است. با این حال، سایر مطالعات استدلال‌های متضادی ارائه کرده‌اند مبنی بر این‌که ساعات خواب کمتر ممکن است ارتباط مستقیمی با افزایش خطر چاقی شکمی نداشته باشد، زیرا مدت زمان کم خواب در واقع با انتخاب‌های غذایی نامناسب مرتبط است و کم تحرکی نسبت به مدت زمان خواب، تأثیرات مهم‌تری بر سلامت افراد دارد. برخلاف تعداد دفعات خوردن و مدت زمان خواب، فعالیت بدنی دارای شواهد تجربی واقعی است که نقش آن را در پیشگیری از بیماری‌های قلبی عروقی و به عنوان یک عامل پیش‌بینی کننده در برابر چاقی‌های موضعی تایید می‌کند.

کم‌خوابی با چاقی عمومی و خواب روزانه کمتر از 5 ساعت پس از زایمان، با چاقی شکمی مرتبط است.

انواع چربی زیرجلدی

اندازه‌گیری ترکیب بدن می‌تواند به تعیین وضعیت سلامتی، تصمیم‌گیری درمورد داشتن برنامه ورزشی و تغذیه برای حفظ وزن سالم کمک کند. با این حال، وجود چربی‌های ناخواسته، نه تنها موجب نگرانی برهم خوردن تناسب اندام می‌شود، بلکه محل ذخیره یا توزیع آن چربی‌ها نیز بر خطرات سلامت کلی تأثیر می‌گذارد. چربی‌های غیرضروری در درجه اول همان بافت‌های چرب یا سلول‌های چربی ذخیره شده در سطح و اطراف اندام‌های بدن هستند. چربی سطحی که درست در زیر پوست قرار دارد، چربی زیرجلدی یا موضعی نامیده شده و چربی‌هایی که در عمق بیشتر و اطراف اندام‌های بدن قرار دارند، چربی احشایی نامیده می‌شوند. برخلاف چربی زیرجلدی، چربی احشایی بیشتر با چاقی شکم مرتبط است. محققان دریافته‌اند چربی بیش از حد شکم، حساسیت به انسولین را کاهش داده و ابتلا به دیابت نوع دوم را آسان‌تر می‌کند.

با نگاه کردن به آینه به راحتی می‌توان توزیع چربی بدن را تعیین کرد. طرح کلی یا شکل بدن، محل ذخیره چربی را نشان می‌دهد. الگوهای ذخیره چربی شکم به طور کلی به دو شکل سیبی (اندروید) و گلابی شکل (ژینوئید) نمایش داده می‌شود. افرادی که استرس مزمن را تجربه می‌کنند، اغلب فرم بدن سیبی شکل داشته و تمایل به ذخیره چربی در ناحیه شکم دارند. الگوی گلابی شکل اغلب قبل از یائسگی در زنان و به صورت ذخیره چربی در قسمت تحتانی بدن (باسن و ران‌ها) مشخص می‌شود. این شکل ممکن است به توانایی‌های فرزندآوری زنان مرتبط باشد، زیرا آنزیم‌های مرتبط با ذخیره و تحرک این نوع چربی در زمان‌های خاصی از بارداری و پس از زایمان فعال می‌شوند.

علاوه بر نگاه کردن به آینه برای تعیین فرم بدن، افراد می‌توانند با کمک یک متر معمولی قطر باسن و کمر را اندازه‌گیری و نسبت دور کمر به باسن (دور کمر تقسیم بر دور باسن) را محاسبه کرده و پیامدهای سلامت مرتبط با چربی موضعی را پیش‌بینی کنند. افزایش این نسبت به میزان بیشتر از 0.82 برای زنان و 0.94 برای مردان، هشداری برای ابتلا به بیماری قلبی، دیابت و فشار خون است.

یک نوع چاقی موضعی دیگر نیز چاقی تخم‌مرغی است که ابتلا به آن در زنان و مردان یکسان است، اما به طور کلی، توزیع چربی به دو فرم سیبی و گلابی شکل ارزیابی می‌شود که چاقی سیبی شکل با چاقی گلابی شکل در تضاد است. چربی سیبی شکل، اغلب در ناحیه شکم مردان و زنان بعد از یائسگی و چربی گلابی شکل در زنانی که در سنین باروری هستند، شکل می‌گیرد که در آن چربی در اطراف باسن، ران‌ها و پایین تنه ذخیره می‌شود.

مردان تمایل به تجمع بافت چربی در شکم دارند، در حالی که زنان تمایل به تجمع چربی در ناحیه سینه و پایین تنه دارند.

تفاوت بدن زنان و مردان در ایجاد چاقی موضعی

چاقی موضعی صرف‌نظر از ملیت و جامعه، با سرعت چشم‌گیری در سرتاسر جهان در حال رشد است، اما یک روند رایج نشان می‌دهد چاقی شکمی در زنان شایع‌تر از مردان است و با توجه به این‌که زنان در معرض خطر بیشتری برای چاقی شکمی نسبت به مردان هستند، باید اقدامات بهداشت عمومی و تحقیقات کافی برای بررسی نقش جنسیت به عنوان یک عامل اجتماعی تعیین‌کننده سلامت در تأثیرگذاری بر رشد شکم انجام شود. البته باید توجه داشت تفاوت قابل توجه توزیع چربی بدن بین مردان و زنان، اغلب مربوط به هورمون‌ها و ژنتیک آن‌هاست. مردان تمایل به تجمع بافت چربی در شکم دارند، در حالی که زنان تمایل به تجمع چربی در ناحیه گلوتئال-فمورال (سینه و پایین تنه) دارند. علاوه بر این، تجمع احشایی بافت چربی شکم در مردان بیشتر از زنان است.

در مقایسه با مردان، عموماً اعتقاد بر این است که چاقی شکمی در زنان با سطوح بالای T پلاسما مرتبط است. نکته قابل توجه این است که حدود 50 درصد از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک و چاق به تجمع گسترده بافت چربی احشایی هستند که نشان می‌دهد افزایش سطح آندروژن ممکن است توده چربی را در زنان افزایش دهد. همچنین، مردان مبتلا به هیپوگنادیسم دیررس، تجمع چربی احشایی بوده که اینها خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی – عروقی را نشان می‌دهند. داده‌های انسانی و همچنین حیوانی نشان می‌دهد که T پلاسما نقش مهمی در تنظیم توزیع چربی بدن دارد. برخی داده‌ها نیز حاکی از این است که از دست دادن استروژن در مردان منجر به ایجاد ویژگی‌های سندرم متابولیک، از جمله چاقی شکمی، افزایش چربی خون و مقاومت به انسولین و سپس افزایش وزن بدن می‌شود. این یافته‌ها به وضوح نشان می‌دهد که استروژن نقش اساسی در فیزیولوژی مردان دارد. بر این اساس، نسبت آندروژن به استروژن ممکن است مهم‌تر از عملکردهای فردی و هورمون‌های جنسی باشد.

درمان چاقی یک قسمت از بدن

چاقی موضعی می‌تواند در مدت کوتاهی به چاقی مرضی تبدیل شود. چاقی شکمی شدید با هیپرانسولینمی همراه است که معمولاً منجر به مقاومت به انسولین، سندرم متابولیک، التهاب و در نهایت دیابت شیرین و بیماری عروق کرونر قلب می‌شود. به همین دلیل درک بهتر عوامل و متابولیت‌های مسئول ایجاد بیماری‌های متابولیک و راه‌های پیشگیری از پیامدهای تهدیدکننده حیات ضروری است و در قدم اول کاهش چربی احشایی باید به عنوان یک استراتژی درمانی برای چاقی‌های موضعی در نظر گرفته شود، زیرا چربی موضعی نماینده چربی درونی بدن است و کاهش چربی احشایی خطر حوادث قلبی عروقی را کاهش می‌دهد.

دریافت کالری بیش از حد طولانی مدت و عدم فعالیت بدنی باعث تجمع چربی اضافی در اندام‌هایی غیر از بافت چربی می‌شود. بیماری کبد چرب غیرالکلی در اثر رسوب چربی اضافی در کبد رخ می‌دهد و همراه با التهاب، فیبروز و مرگ سلولی است که در نهایت به سیروز تبدیل می‌شود. نشانه این بیماری عموما چاقی شکمی است، اما استراتژی درمانی فعلی برای آن محدود به کاهش وزن با اصلاح سبک زندگی شامل رژیم غذایی و ورزش می‌شود، زیرا هیچ درمان دارویی تایید شده‌ای برای آن وجود ندارد.

علیرغم این‌که اغلب مبتلایان به چاقی‌های موضعی پس از رژیم‌های غذایی محدود کننده شدید، چربی زیادی را از دست نداده‌اند، اما تغذیه سالم برای افراد مبتلا به چربی موضعی بسیار مهم است، زیرا تصور می‌شود رشد چربی طبیعی در نهایت باعث رشد چربی زیرجلدی می‌شود. لیپوساکشن لنفاوی و لیپوساکشن به کمک جت آب، تنها روش‌هایی هستند که در حال حاضر برای کاهش تعداد سلول‌های چربی موضعی شناخته شده‌اند.

رژیم دکتر کرمانی تنها رژیمیه که حسرت هیچ غذایی رو به دلت نمی‌ذاره کافیـه همیـن الان تصمیم بگیری که می‌خـوای وزنت رو کم کنی و به اون اندامی که همیشه آرزوش رو داشتی برسی! از همین لحظه ما کنارتیم تا باهم به هدفت برسیم.

ثبت نام و دریافت رژیم مشاوره خرید رژیم

روش‌های درمان چاقی موضعی

تعداد سلول‌های چربی در ناحیه باسن، بالاتنه و ران‌ها در زنان بسیار بیشتر از مردان است، همان‌طور که تعداد سلول‌های چربی در ناحیه شکم مردان بیشتر از زنان است و گاهی به حدی این سلول‌ها رشد می‌کنند که سوزاندن آن‌ها واقعا دردسرساز می‌شود. اکثر درمان‌های چاقی موضعی نیز عمدتاً بر کاهش مایعات در بافت متمرکز بوده و شامل موارد زیر است:

• تخلیه لنفاوی که شامل باز کردن کانال‌های لنفاوی و تحریک مایع لنفاوی با استفاده از تکنیک‌های عملی است.
• ورزش کل بدن که شامل لرزش، شنا و تمریناتی است که مایع لنفاوی را حرکت می‌دهد.
• تجویز برخی مکمل‌ها و داروها که به پمپاژ لنفاوی کمک می‌کنند.
• پوشیدن لباس‌های تنگ برای رفع سلولیت که باعث افزایش سرعت جریان کند لنفاوی می‌شوند.

با ورزش می‌توات چاقی موضعی را مدیریت کرد.

چاقی دست، پا، شکم و پهلو

چاقی موضعی یکی از عوامل مهم در تعریف سندرم متابولیک است، اما هنوز مشخص نیست که آیا ارتباط بین این دو تغییر یک رابطه علی است (یعنی تجمع چربی احشایی منجر به خطر متابولیک می‌شود) یا این‌که هر دو پیامدهای عامل سومی هستند. کمیته بررسی معیارهای بیماری چاقی در ژاپن BMI ≥25 کیلوگرم بر متر مربع را به عنوان تعریف چاقی در جمعیت بزرگسال ژاپنی توصیه کرده است.

از سوی دیگر، چربی‌های زنانه یا ژینوئید زیر ناف، روی باسن، سینه و ران‌ها، انحنای جذابی به بدن زنان می‌دهد و برای باروری آن‌ها نیز ضرورری است. چربی ژینوئید در دوران بلوغ افزایش می‌یابد و بافتی نرم دارد، اما همه چربی‌های ژینوئید یکسان نیستند. این نوع چربی “لیپدما” نام دارد که به معنای چربی متخلخل بوده و کاملا روشن است که به تغییرات سبک زندگی پاسخ نمی‌دهد. لیپدما به طور کلی موجب افزایش متقارن و موضعی چربی باسن، سینه و پاها می‌شود و حتی در اکثر موارد بازوها را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. در مراحل بعدی، چربی لیپدما می‌تواند به بقیه بدن گسترش یابد.

چربی لیپدما زیر میکروسکوپ بافتی مانند ژلاتین با گره‌های کوچک به اندازه نخود و شبیه توپ‌های فوم در یک کیسه دارد. افزایش اسید هیالورونیک و آب به چربی لیپدما، کیفیت سفتی شبیه ژلاتین می‌دهد که باعث احساس سنگینی در پاها می‌شود. رشد بیش از حد این چربی روی باسن و پاها منجر به ایجاد شکل گلابی ناهنجاری می‌شود که در آن، قسمت پایین تنه به وضوح با بالاتنه تناسب ندارد. از آن‌جایی که ممکن است پزشکان در این مورد صحبتی نکنند، بسیاری از زنان با جستجو در اینترنت برای تسکین درد «پاهای چاق دردناک» اطلاعاتی در مورد لیپدما پیدا می‌کنند. جالب توجه است این نوع ذخیره چربی در بدن ژنتیکی است و هم مادران و هم پدران می‌توانند لیپدما را به دختران خود منتقل کنند.

چربی لیپدما در سه مرحله ایجاد می‌شود:

• در مرحله 1، پوست طبیعی به نظر می‌رسد، اما میزان چربی لیپدما افزایش می‌یابد.
• در مرحله 2، فرورفتگی‌های پوست و چربی زیرین مشابه فرورفتگی‌های تشک تشکیل می‌شود.
• در مرحله 3، اکستروژن حجیم پوست و چربی باعث ایجاد تغییر شکل در ران‌ها و اطراف زانو می‌شود.

باید توجه شود لیپادم اغلب با چاقی ناشی از سبک زندگی اشتباه گرفته می‌شود که می‌تواند مشکلاتی را برای بیمار مبتلا به لیپدما ایجاد کند.

چاقی موضعی به دو دسته محیطی و مرکزی تقسیم می‌شود که چاقی مرکزی به معنی تجمع چربی اضافی در ناحیه شکم و پهلو و چاقی محیطی تجمع چربی اضافی در باسن، بازو و ران‌ها است و علاوه بر علل ژنتیکی، پرخوری، اختلالات خواب و فعالیت بدنی کم نیز با این نوع چاقی مرتبط هستند.

منبع +++++++

مریم اصیلی

از سال 95 با ورود به مجموعه دکتر کرمانی وارد حوزه‌ی محتوا و به طور تخصصی محتوای تغذیه و سلامتی شدم. ابتدا کار رو با ترجمه شروع کردم و بعد از اون بخش سرپرستی و نظارت بر محتوا رو به عهده گرفتم. به شدت عاشق تولید محتوا هستم و به معجزه‌ی کلمات باور دارم.