پرخوری در کودکان و علل آن

پرخوری در کودکان موضوعی است که بسیاری از والدین هنگام مشاهده رفتارهای غذایی فرزندشان با آن مواجه می‌شوند. گاهی اوقات ممکن است احساس کنند کودک یا نوجوانشان دائماً به سراغ غذا می‌رود، میان وعده‌های زیادی مصرف می‌کند یا در وعده‌های اصلی بیش از حد می‌خورد. این وضعیت می‌تواند والدین را درباره طبیعی یا نگران ‌کننده بودن رفتار غذایی فرزندشان دچار تردید کند.

در چنین شرایطی پرسش‌هایی درباره حفظ وزن سالم، پیشگیری از رفتارهای غذایی ناهنجار و نحوه حمایت از کودک مطرح می‌شود. به همین دلیل، در این مقاله موضوع را از زاویه‌ای جامع‌تر بررسی می‌کنیم تا تصویر روشنی از مسئله و مسیرهای مواجهه صحیح با آن ارائه دهیم.

علت پرخوری در کودکان چیست؟

علت‌های پر خوری در کودکان (که باعث دریافت کالری بیشتر از نیاز بدن می‌شود) پیچیده و چند عاملـی هستند و می‌توانند زمینه‌ ساز چاقی در دوران کودکی شوند. زمانی که کودک بیش از مقدار مورد نیاز برای رشد و فعالیتش غذا می‌خورد، بدن کالری مازاد را به شکل چربی ذخیره می‌کند و به مرور وزن او افزایش می‌یابد:

عوامل خانوادگی و محیطی (عادات غذایی)

عوامل زیادی در محیط خانه و رفتارهای مشترک خانوادگی می‌توانند در دریافت کالری اضافی نقش داشته باشند:

• دریافت وعده های غذایی بزرگ و بیش از نیاز موجب تغییر رفتار می‌شود و کودک به پرخوری مخصوصا در میان وعده‌ها عادت می‌کند.
• مصرف منظم نوشیدنی‌های شیرین شده با شکر و خوردن مکرر غذاهای سرشار از قند افزوده، چربی اشباع شده یا سدیم ( مانند فست فودها، تنقلات، آب نبات و دسرها ) می‌تواند باعث افزایش وزن شود. نوشیدنی‌های شیرین و آبمیوه‌ها اغلب قند زیادی دارند اما ارزش غذایی آنها بسیار کم است.
• همچنین بیرون غذا خوردن به جای پختن غذا در خانه، یکی از عوامل مؤثر در پرخوری در کودکان است.
• استفاده از غذاهایی مانند شیرینی به عنوان پاداش می‌تواند باعث شود کودک این غذاها را برتر از سایر غذاها بداند و به طور بالقوه میل او را به غذاهای پر انرژی افزایش دهد.
• نداشتن برنامه‌ریزی غذایی یا پیروی از برنامه‌های غذایی ناسالم و پرچرب و شکر در خانواده نیز موجب پرخوری در کودکان می‌شود.

عوامل روانی و اجتماعی

استرس و تبلیغات به شدت بر انتخاب و مصرف غذا تأثیر می‌گذارند. استرس مداوم شخصی یا خانوادگی می‌تواند خطر چاقی کودک را افزایش دهد. سطح بالای استرس می‌تواند باعث شود بدن مقادیر زیادی هورمون مانند کورتیزول تولید کند که می‌تواند منجر به احساس گرسنگی بیشتر و هوس غذاهای پر چرب و شیرین شود.

نشان داده شده است که قرار گرفتن در معرض بازاریابی مواد غذایی و نوشیدنی‌های ناسالم که کودکان را هدف قرار می‌دهد منجر به افزایش مصرف غذا می‌شود. کودکان این تبلیغات را از طریق تبلیغات تلویزیونی، آنلاین و فروشگاه های مواد غذایی می‌بینند.

عوامل اجتماعی و اقتصادی

محیطی که یک خانواده در آن زندگی می‌کند می‌تواند بر دسترسی به غذا تأثیر بگذارد و به عادات غذایی کمک کند. عوامل مؤثر بر چاقی کودکان شامل هزینه و دسترسی به گزینه‌های غذایی سالم است. نزدیکی مراکز فست فود می‌تواند بر الگوهای غذایی تأثیر بگذارد.

عوامل بیولوژیکی و پزشکی

در حالی که محرک‌های اصلی رفتاری و محیطی هستند، برخی از عوامل بیولوژیکی نیز می‌توانند در افزایش وزن نقش داشته باشند. عوامل ژنتیکی می‌توانند احتمال چاقی کودک را افزایش دهند و کودکانی که والدین بیولوژیکی یا خواهر و برادرشان چاق هستند، ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری باشند. رفتارها و محیط می‌توانند بر عملکرد ژن ( اپی ژنتیک ) تأثیر بگذارند.

• کودکانی که سختی‌هایی را تجربه می‌کنند ( مانند تروما یا خشونت ) ممکن است دچار تغییرات ژنتیکی شوند که بر متابولیسم و ​​سیستم ایمنی آنها تأثیر می‌گذارد و به دلیل نحوه استفاده بدن از انرژی، خطر چاقی را افزایش می‌دهد.
• به ندرت چاقی دوران کودکی ممکن است ناشی از عدم تعادل هورمونی مانند سندرم کوشینگ، کم کاری تیروئید یا کمبود هورمون رشد باشد.
• برخی از داروها از جمله کورتیکواستروئیدها و داروهای ضد روان پریشی نسل دوم، می‌توانند خطر اضافه وزن و چاقی کودک را افزایش دهند.

آیا اشتهای زیاد در کودکان نشانه بیماری است؟

اشتهای زیاد در کودکان می‌تواند نشانه بیماری باشد اما همیشه این طور نیست و قبل از هرگونه تجویز باید مورد بررسی قرار بگیرد. عواملی که موجب افزایش اشتها می‌شوند عبارتند از:

علل پزشکی بالقوه

• دیابت: افزایش اشتها به ویژه هنگامی که با تشنگی بیش از حد، تکرر ادرار یا کاهش وزن همراه باشد ممکن است نشان دهنده دیابت باشد.
• پرکاری تیروئید: تیروئید پرکار می‌تواند منجر به افزایش سرعت متابولیسم و ​​افزایش گرسنگی شود.
• سندرم پرادر-ویلی: یک اختلال ژنتیکی نادر که با گرسنگی سیری ناپذیر مشخص می‌شود و اغلب در صورت عدم مدیریت منجر به چاقی می‌شود.
• انگل‌های روده‌ای: عفونت های انگلی می‌توانند به دلیل سوء جذب مواد مغذی باعث افزایش اشتها شوند.
• عوامل روانی یا رفتاری: استرس، اضطراب یا عادات غذایی احساسی نیز ممکن است در اشتهای بیش از حد نقش داشته باشند.

دلایل غیر پزشکی

• جهش رشد: کودکان اغلب در دوره های رشد سریع، گرسنگی بیشتری را تجربه می‌کنند.
• سطح فعالیت بالا: کودکان فعال از نظر جسمی ممکن است به کالری بیشتری نیاز داشته باشند.
• عادات غذایی: مصرف غذاهای پرقند یا پرنمک می‌تواند به طور موقت اشتها را افزایش دهد.

اگر افزایش اشتها با علائمی مانند کاهش وزن بی‌ دلیل، خستگی، تغییرات رفتاری یا سایر علائم بیماری همراه باشد، مشورت با یک متخصص مراقبت های بهداشتی برای ارزیابی ضروری است.

کدام کودکان دچار پرخوری می‌شوند؟

کودکانی که به اختلال پرخوری مبتلا می‌شوند، اغلب ترکیبی از عوامل خطر عصبی-زیستی، محیطی، روانی و رفتاری را دارند. بر اساس مشاهدات و تحقیقات بالینی گروه‌های زیر بیشتر مستعد ابتلا هستند:

سابقه خانوادگی

کودکانی که در ساختار مغز خود تفاوت‌هایی دارند، مانند تغییرات در تراکم ماده خاکستری ممکن است بیشتر مستعد پرخوری باشند. سابقه خانوادگی اختلالات خوردن یا چاقی می‌تواند به دلیل عوامل رفتاری ژنتیکی و آموخته شده خطر را افزایش دهد.

الگویی غذایی نادرست خانواده

زمان زیاد تماشای صفحه نمایش به ویژه در رسانه‌های اجتماعی یا تماشای تلویزیون/فیلم با افزایش خطر ابتلا به پرخوری مرتبط است. رفتارهای والدین مانند تنظیم ضعیف احساسات یا الگوهای غذایی نامنظم در والدین می‌تواند بر رابطه کودک با غذا تأثیر بگذارد.

آسیب یا سو استفاده در دوران کودکی یک عامل خطر قابل توجه است زیرا تجربیات نامطلوب اولیه می‌تواند تنظیم عاطفی را مختل کند و منجر به اختلال در خوردن به عنوان یک مکانیسم مقابله شود.

کودکان با استرس بالا یا افسرده

کودکانی که دچار پریشانی عاطفی، اضطراب، افسردگی یا عزت نفس پایین هستند بیشتر احتمال دارد که رفتارهای پرخوری را بروز دهند. کسانی که کنترل تکانه ضعیف (نمی‌توانند احساسات‌شان را خوب کنترل کنند یا زود تحت‌ تأثیر هیجان‌ها قرار می‌گیرند ) دارند یا در مدیریت احساسات خود مشکل دارند ممکن است برای آرامش به غذا خوردن روی آورند.

بدن محوری وسواسی و آسیب زا

کودکانی که در محیط‌هایی قرار می‌گیرند که در آن فشارهای مربوط به وزن و ظاهر بدن زیاد است—مثل شنیدن مداوم حرف‌هایی درباره لاغری، قرار گرفتن در فضای «فرهنگ رژیم غذایی» یا حتی تجربه زورگویی درباره شکل بدن—بیشتر در معرض ایجاد رفتارهای غذایی ناسالم قرار می‌گیرند. این فشارها می‌توانند باعث شوند کودک برای کاهش استرس، تأیید دیگران یا فرار از احساسات ناخوشایند به غذا پناه ببرد.

اگر چه نوجوانان، به‌ ویژه دختران نوجوان، بیشتر در معرض این تجربه قرار دارند، اما پرخوری می‌تواند برای هر دو جنس و در هر سن حتی در کودکان کم‌سن نیز رخ دهد.

نکته آخر اینکه برخی رفتارها می‌توانند هشدار دهند که کودک ممکن است درگیر پرخوری یا اختلال پرخوری باشد. برای مثال، کودک ممکن است مخفیانه غذا بخورد یا تلاش کند پنهانی به سراغ یخچال و تنقلات برود. در بسیاری از موارد، کودکان بعد از خوردن، احساس گناه، شرم یا پشیمانی می‌کنند و این احساسات ممکن است آنها را دوباره به سمت خوردن احساسی سوق دهد.

روش های پیشگیری از پرخوری در کودکان

برای پیشگیری از پرخوری راه های زیادی هست که می‌توانید با ترکیب آنها موجب تغییر سبک زندگی و جلوگیزی از پرخوری کودکان شوید. این توصیه ها عبارتند از:

استفاده از ظرف مناسب

انتخاب اندازه ظرف نقش مهمی در کنترل میزان غذای مصرفی دارد. استفاده از بشقاب‌های کوچک‌تر—مثل بشقاب سالاد به جای بشقاب شام—به کودک کمک می‌کند بدون احساس محرومیت، مقدار غذای کمتری بخورد. بهتر است بشقاب را به چهار قسمت تقسیم کنید:

یک بخش کوچک برای گوشت یا پروتئین، یک بخش برای غلات کامل، و دو بخش بزرگ‌تر مخصوص میوه‌ها و سبزیجات. این تقسیم‌ بندی ساده نه‌تنها حجم غذا را متعادل می‌کند، بلکه باعث می‌شود مواد مغذی بیشتری وارد برنامه روزانه کودک شود.

توجه بیشتر به میوه‌ها و سبزیجات

میوه‌ها و سبزیجات باید جایگاه اصلی را در بشقاب کودک داشته باشند، زیرا در مقایسه با گوشت و غذاهای پر کالری، تراکم غذایی بالاتر و کالری کمتری دارند. تمرکز بر مصرف این گروه‌های غذایی به کودک کمک می‌کند با حجم بیشتری از غذا سیر شود اما کالری کمتری دریافت کند.

همچنین برای دسر می‌توان از گزینه‌های سالم‌تری مانند توت‌ فرنگی تازه، انگور یخ‌ زده یا سایر میوه‌های شیرین طبیعی استفاده کرد؛ انتخاب‌هایی که جایگزین مناسبی برای کیک، کلوچه و دسرهای پرقند هستند.

کنترل مصرف مواد قندی

قند در دسرها، آبمیوه ها و نوشابه است اما کربوهیدرات هایی مانند نان سفید و ماکارونی نیز در بدن به قند تبدیل می‌شوند. در حالی که کربوهیدرات ها بخشی سالم از رژیم غذایی هستند باید غذاهای سرشار از شکر افزوده یا آنهایی که به سرعت در بدن به قند تبدیل می‌شوند، محدود شوند و مصرف کربوهیدرات های سالم تر از غلات کامل، میوه‌ها و سبزیجات افزایش یابد.

نوشیدن آب کافی

نقش آب در کنترل اشتها، به‌ویژه در کودکان، بسیار مهم است. بسیاری از مواقع کودکان احساس گرسنگی را با تشنگی اشتباه می‌گیرند و بدون اینکه واقعاً نیاز غذایی داشته باشند، دوباره سراغ غذا می‌روند. بنابراین آموزش عادت درست نوشیدن آب می‌تواند به‌ طور مستقیم از پرخوری و افزایش وزن جلوگیری کند.

برای مدیریت بهتر اشتها:

• قبل از برداشتن وعده دوم غذا، یک لیوان آب بنوشید.
  سپس حدود پنج دقیقه صبر کنید تا مشخص شود کودک واقعاً هنوز گرسنه است یا فقط به دلیل تشنگی و عادت، درخواست غذای بیشتر دارد.
• این فاصله زمانی کوتاه باعث می‌شود کودک بهتر بتواند پیام‌های سیری را از بدنش دریافت کند و از خوردن کالری‌های اضافه جلوگیری شود.
• همچنین می‌توانید نوشیدن آب را در قالب عادات روزانه جذاب کنید؛
  مثل انتخاب لیوان مورد علاقه، زمان‌ بندی مشخص، یا حتی استفاده از نی‌های رنگی برای بچه‌های کوچک‌تر.

غذا خوردن آگاهانه

غذا خوردن آگاهانه یکی از مهمترین راه‌های جلوگیری از پرخوری در کودکان است. وقتی کودک هنگام غذا خوردن درگیر تلویزیون، گوشی یا بازی است، متوجه میزان خوردن خود نمی‌شود و احتمال مصرف کالری اضافی بسیار بالا می‌رود.

بهتر است زمان غذا خوردن از هر فعالیت دیگری جدا باشد و کودک همراه خانواده پشت میز بنشیند. این کار باعث می‌شود تمام توجه او به غذا باشد، بهتر پیام سیری را درک کند و در نتیجه کمتر دچار پرخوری شود.

قوانینی در آشپزخانه

داشتن قوانین مشخص در آشپزخانه به جلوگیری از پرخوری کودکان کمک زیادی می‌کند. خوردن مداوم در طول روز باعث می‌شود کودک بدون احساس گرسنگی واقعی کالری زیادی دریافت کند. بهتر است زمان‌های مشخصی برای «باز بودن» و «بسته بودن» آشپزخانه تعیین شود تا کودک بداند چه زمانی اجازه خوردن دارد.

علاوه بر این، میان‌ وعده‌هایی که در دسترس قرار می‌دهید باید سالم باشند؛ مثل یک کاسه سیب، هویج، کرفس یا سایر گزینه‌های کم‌ کالری و مغذی.

اجتناب از خوردن عاطفی

بسیاری از کودکان هنگام استرس، خشم یا غم به سراغ غذاهای شیرین و پرچرب می‌روند؛ این رفتار به مرور به پرخوری عاطفی تبدیل می‌شود. برای جلوگیری از این مشکل، باید به کودکان یاد بدهیم احساسات خود را با روش‌های سالم‌تری مدیریت کنند؛

مثل پیاده‌ روی، نقاشی، گوش دادن به موسیقی، آواز خواندن یا حتی صحبت کردن درباره احساساتشان. این جایگزین‌ها می‌توانند نیاز به «غذای تسکین‌ دهنده» را کاهش دهند.

برنامه ‌ریزی برای وعده‌های غذایی

برنامه‌ریزی از پیش یکی از مؤثرترین روش‌ها برای جلوگیری از پرخوری است. کودک زمانی که بیش از حد گرسنه می‌شود، معمولاً بی‌ حوصله و عجول است و سریع‌تر سراغ غذاهای ناسالم می‌رود. با آماده‌کردن میان‌ وعده‌های سالم یا بسته‌ بندی غذا برای ساعات بیرون از خانه، می‌توان از تصمیم‌های عجولانه و انتخاب‌های غلط غذایی جلوگیری کرد.

این کار کمک می‌کند کودک همیشه گزینه مناسب در دسترس داشته باشد و کمتر دچار پرخوری شود.

روش های درمان پرخوری در کودکان

پرخوری عصبی در کودکان و نوجوانان معمولاً موضوعی حساس و همراه با احساس شرم است، به همین دلیل بسیاری از آن‌ها تا سال‌ها مشکل خود را پنهان می‌کنند. با این حال، هرچه درمان زودتر آغاز شود، امکان جلوگیری از افزایش وزن شدید و مشکلات جسمی و روانی مرتبط بیشتر خواهد بود. نقش والدین در شناسایی زود هنگام و حمایت از کودک بسیار مهم است.

راهکارهای موثر در درمان پرخوری کودکان عبارتند از:

• مراجعه به روانشناس کودک:
  بسیاری از موارد پرخوری ریشه عاطفی یا رفتاری دارند. روانشناس کمک می‌کند کودک با استرس، اضطراب یا احساسات سرکوب‌شده خود به شیوه‌های سالم‌تری برخورد کند.
• مشاوره با متخصص تغذیه کودک:
  متخصص می‌تواند الگوی غذایی مناسب، حجم غذا، میان‌ وعده‌ها و عادات غذایی سالم را برای والدین و کودک مشخص کند.

• آموزش والدین:
  زمانی که والدین نحوه برخورد با پرخوری، مدیریت احساسات و الگوی غذا دادن صحیح را یاد بگیرند، بخش بزرگی از درمان در خانه اتفاق می‌افتد.
• پرهیز از رژیم‌های سخت یا محرومیت غذایی:
  قرار دادن ناگهانی کودک در شرایط رژیمی، احساس محدودیت و فشار ایجاد می‌کند و معمولاً پرخوری را بدتر می‌سازد. تغییرات غذایی باید تدریجی، حمایتی و تحت نظارت والدین باشد.
• ایجاد محیط آرام و بدون استرس هنگام غذا خوردن:
  فضای عاطفی امن و بدون تنش به کودک کمک می‌کند غذا را با آرامش مصرف کرده و کمتر به سمت پرخوری احساسی برود.

کلام آخر

پرخوری در کودکان معمولا ناشی از تاثیر والدین و محیط اطرافشان است و با کمی آموزش می‌توانید درمان خانگی پرخوری کودکان را انجام دهید. در موارد حاد ابتدا والدین باید آموزش ببیند و از طریق آنها روی کودک تاثیر گذاشته می‌شود.

 ایجاد عادت‌های غذایی سالم و پایدار از همان دوران کودکی نقش مهمی در پیشگیری از پرخوری دارد. جلوگیری از مشکل پرخوری از دوران کودکی می‌تواند به افزایش سلامت و طول عمر کمک بسیاری کند.

سوالات متداول مقاله پرخوری در کودکان:

منابع:

• familydoctor.org
• my.clevelandclinic.org
• www.mayoclinic.org