سوء تغذیه چیست و چه کنیم تا به آن دچار نشویم؟

سوء تغذیه به دریافت خیلی کم یا زیاد برخی از مواد مغذی اشاره دارد. این موضوع می‌تواند منجر به مشکلات جدی سلامتی، از جمله کاهش رشد، مشکلات چشمی، دیابت و بیماری قلبی شود. سوء تغذیه میلیاردها نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می‌دهد. برخی از جمعیت‌ها بسته به محیط، سبک زندگی و منابع خود در معرض خطر بالایی برای ابتلا به انواع خاصی از سوء تغذیه هستند. در این مقاله انواع، علائم و علل سوء تغذیه را مورد بحث قرار می‌دهیم و اطلاعاتی در مورد پیشگیری و درمان ارائه می‌کنیم.

سوء تغذیه چیست؟

سوء تغذیه وضعیتی است که در نتیجه کمبود یا مصرف بیش از حد مواد مغذی ایجاد می‌شود.

انواع سوء تغذیه عبارتند از:

• نقص تغذیه: این نوع سوء تغذیه ناشی از عدم دریافت پروتئین، کالری یا ریزمغذی‌های کافی است که منجر به کمبود وزن نسبت به قد، کوتاهی قد نسبت به سن و کمبود وزن نسبت به سن می‌شود.
• تغذیه بیش از حد: مصرف بیش از حد برخی از مواد مغذی مانند پروتئین، کالری یا چربی نیز می‌تواند منجر به سوء تغذیه شود. این مورد معمولا منجر به اضافه وزن یا چاقی می‌شود.

افرادی که دچار سوء تغذیه هستند اغلب کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی به ویژه آهن، روی، ویتامین A و ید دارند. با این حال، کمبود ریز مغذی‌ها نیز می‌تواند با تغذیه بیش از حد رخ دهد. ممکن است به دلیل مصرف بیش از حد کالری دچار اضافه وزن شوید، اما ویتامین‌ها و مواد معدنی کافی را به طور همزمان دریافت نکنید. دلیل آن این است که غذاهایی که به تغذیه بیش از حد کمک می‌کنند، مانند غذاهای سرخ شده و شیرین، کالری و چربی بالایی دارند اما سایر مواد مغذی را ندارند.

سوء تغذیه باعث ایجاد مشکلات جدی برای سلامتی می‌شود.

علائم و نشانه‌های سوء تغذیه چیست؟

علائم و نشانه‌های سوء تغذیه به نوع آن بستگی دارد. توانایی تشخیص اثرات سوء تغذیه می‌تواند به افراد و ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی کمک کند تا مسائل مربوط به سوء تغذیه را شناسایی و درمان کنند. نقص تغذیه معمولاً ناشی از عدم دریافت مواد مغذی کافی در رژیم غذایی شماست. این موضوع می‌تواند باعث موارد زیر شود:

• کاهش وزن
• از دست دادن چربی و توده عضلانی
• گونه‌های توخالی و چشم‌های فرو رفته
• معده متورم
• خشکی مو و پوست
• تاخیر در بهبود زخم
• خستگی
• مشکل در تمرکز
• تحریک پذیری
• افسردگی و اضطراب

افراد مبتلا به نقص تغذیه ممکن است یک یا چند مورد از این علائم را داشته باشند. برخی از انواع سوء تغذیه اثرات مشخصی دارند.

کواشیورکور، کمبود شدید پروتئین، باعث احتباس مایعات و بیرون زدگی شکم می‌شود. از سوی دیگر، بیماری ماراسموس که ناشی از کمبود شدید کالری است، منجر به هدر رفتن و کاهش قابل توجه چربی و عضله می‌شود. سوء تغذیه همچنین می‌تواند منجر به کمبود ریز مغذی‌ها شود. برخی از شایع ترین کمبودها و علائم آن عبارتند از:

• ویتامین A: خشکی چشم، شب کوری، افزایش خطر عفونت.
• روی: از دست دادن اشتها، توقف رشد، تأخیر در بهبود زخم‌ها، ریزش مو، اسهال.
• آهن: اختلال در عملکرد مغز، مشکلات مربوط به تنظیم دمای بدن، مشکلات معده.
• ید: بزرگ شدن غدد تیروئید (گواتر)، کاهش تولید هورمون تیروئید، مشکلات رشد و نمو.

از آنجایی که سوء تغذیه منجر به مشکلات جسمی جدی و مشکلات سلامتی می‌شود، می‌تواند خطر مرگ را افزایش دهد. در واقع، تخمین زده می‌شود که کوتاه‌قدی، کمبود وزن، کمبود روی و ویتامین A منجر به 45 درصد از مرگ و میر کودکان در سال 2011 شده است.

در بیماری کواشیورکور کمبود شدید پروتئین باعث احتباس مایعات و برآمدگی شکم می‌شود.

منظور از سوء تغذیه با تغذیه بیش از حد چیست؟

علائم اصلی تغذیه بیش از حد، اضافه وزن و چاقی است، اما می‌تواند به کمبود مواد مغذی نیز منجر شود. تحقیقات نشان می‌دهد افرادی که اضافه وزن دارند یا چاق هستند، در مقایسه با افرادی که وزن طبیعی دارند، بیشتر در معرض دریافت ناکافی و سطوح پایین خون، برخی از ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند.

یک مطالعه روی 285 نوجوان نشان داد که سطح ویتامین A و E خون در افراد چاق 2 تا 10 درصد کمتر از افراد با وزن طبیعی است. این مورد احتمالاً به این دلیل است که اضافه وزن و چاقی می‌تواند ناشی از مصرف بیش از حد غذاهای فست فود و فرآوری شده باشد که کالری و چربی بالایی دارند اما سایر مواد مغذی را ندارند.

مطالعه‌ای روی بیش از 17000 بزرگسال و کودک نشان داد افرادی که فست فود می‌خورند به میزان قابل توجهی ویتامین A و C  کمتر و کالری، چربی و سدیم بیشتری نسبت به افرادی که از این نوع غذاها خودداری می‌کنند، دریافت می‌کنند.

چگونه سوء تغذیه را ارزیابی کنیم؟

علائم سوء تغذیه توسط ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی هنگام غربالگری این بیماری ارزیابی می‌شود. ابزارهایی که برای شناسایی سوءتغذیه استفاده می‌شود، شامل نمودارهای کاهش وزن و شاخص توده بدنی (BMI)، آزمایش خون برای وضعیت ریز مغذی‌ها و معاینات فیزیکی است.

اگر سابقه کاهش وزن و سایر علائم مرتبط با نقص تغذیه را دارید، ممکن است پزشک آزمایش‌های بیشتری را برای شناسایی کمبود ریزمغذی‌ها تجویز کند. از سوی دیگر، شناسایی کمبودهای مواد مغذی ناشی در تغذیه بیش از حد ممکن است دشوارتر باشد.

اگر اضافه وزن دارید یا چاق هستید و بیشتر، غذاهای فرآوری شده و فست فود می‌خورید، ممکن است ویتامین یا مواد معدنی کافی دریافت نکنید. برای اینکه متوجه شوید کمبود مواد مغذی دارید، عادات غذایی خود را با پزشک خود در میان بگذارید.

اثرات بلند مدت سوء تغذیه کدامند؟

سوء تغذیه می‌تواند منجر به ایجاد مشکلات سلامتی و بیماری‌های مزمن شود. اثرات طولانی مدت سوء تغذیه شامل افزایش خطر چاقی، بیماری قلبی و دیابت است. یک مطالعه روی 50 نوجوان در برزیل نشان داد که پسرانی که در اوایل زندگی به دلیل نقص تغذیه دچار توقف رشد و کوتاهی قد شده بودند، در مقایسه با همسالان خود که کوتاهی قد نداشتند، در طول سه سال 5 درصد چربی بیشتری اضافه کردند.

محققان گمان می‌کنند که سوء تغذیه در دوران کودکی باعث تغییراتی در متابولیسم می‌شود که ممکن است منجر به افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های مزمن در آینده شود. تغذیه بیش از حد نیز می‌تواند به ایجاد برخی از مشکلات سلامتی کمک کند. به طور خاص، کودکان دارای اضافه وزن یا چاق در خطر بیشتری برای بیماری قلبی و دیابت نوع 2 هستند. مطالعه‌ای روی بیش از 369000 کودک نشان داد که احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 در افرادی که چاق هستند در مقایسه با همسالان خود که BMI طبیعی دارند، چهار برابر بیشتر است.

از آنجایی که اثرات طولانی مدت سوء تغذیه می‌تواند خطر ابتلا به برخی بیماری‌ها را افزایش دهد، پیشگیری و درمان سوء تغذیه ممکن است به کاهش شیوع بیماری‌های مزمن کمک کند.

سوء تغذیه باعث ایجاد بیماری‌های قلبی مزمن در افراد می‌شود.

علل شایع سوء تغذیه چیست؟

سوء تغذیه یک مشکل جهانی است که می‌تواند ناشی از شرایط محیطی، اقتصادی و پزشکی باشد. سازمان جهانی بهداشت تخمین می‌زند که بیش از 460 میلیون بزرگسال و 150 میلیون کودک دچار سوء تغذیه هستند، در حالی که بیش از دو میلیارد بزرگسال و کودک دارای اضافه وزن و چاق هستند.

علل شایع سوء تغذیه عبارتند از:

• ناامنی غذایی یا عدم دسترسی به غذای کافی و مقرون به صرفه: مطالعات، ناامنی غذایی در کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته را با سوء تغذیه مرتبط می‌داند.
• مشکلات گوارشی و مشکلات مربوط به جذب مواد مغذی: شرایطی که باعث سوء جذب می‌شوند، مانند بیماری کرون، سلیاک و رشد بیش از حد باکتری‌ها در روده، می‌تواند باعث سوء تغذیه شود.
• مصرف زیاد الکل: مصرف زیاد الکل می‌تواند منجر به دریافت ناکافی پروتئین، کالری و ریزمغذی‌ها شود.
• اختلالات سلامت روان: افسردگی و سایر شرایط سلامت روان می‌تواند خطر سوء تغذیه را افزایش دهد. یک مطالعه نشان داد که شیوع سوء تغذیه در افراد مبتلا به افسردگی 4 درصد بیشتر از افراد سالم است.
• ناتوانی در تهیه و تهیه غذا: مطالعات، کم‌تحرکی و نداشتن قدرت عضلانی را به عنوان عامل اصلی خطر سوءتغذیه شناسایی کرده‌ است.

جمعیت‌های در معرض خطر کدامند؟

سوء تغذیه مردم را در تمام نقاط جهان تحت تاثیر قرار می‌دهد، اما برخی از جمعیت‌ها در معرض خطر بیشتری هستند.

جمعیت‌هایی که مستعد سوء تغذیه هستند عبارتند از:

• افرادی که در کشورهای در حال توسعه یا مناطقی با دسترسی محدود به غذا زندگی می‌کنند: کمبود تغذیه و کمبود ریزمغذی‌ها به ویژه در جنوب صحرای آفریقا و جنوب آسیا رایج است.
• افراد با افزایش نیاز به مواد مغذی، به ویژه کودکان و زنان باردار یا شیرده: در برخی از کشورهای در حال توسعه، 24 تا 31 درصد از مادران باردار و شیرده دچار سوء تغذیه هستند.
• افرادی که در فقر زندگی می‌کنند یا دارای درآمد پایینی هستند: وضعیت اجتماعی- اقتصادی پایین با سوءتغذیه همراه است.
• سالمندان، به ویژه آنهایی که تنها زندگی می‌کنند یا دارای معلولیت هستند: تحقیقات نشان می‌دهد که تا 22٪ از سالمندان دچار سوء تغذیه و بیش از 45٪ در معرض خطر سوء تغذیه هستند.
• افراد مبتلا به مشکلاتی که بر جذب مواد مغذی تأثیر می‌گذارد: افراد مبتلا به بیماری کرون یا کولیت اولسراتیو ممکن است تا چهار برابر بیشتر از افرادی که این شرایط را ندارند در معرض سوء تغذیه قرار بگیرند.

پیشگیری و درمان

پیشگیری و درمان سوء تغذیه مستلزم رسیدگی به علل زمینه‌ای است. سازمان‌های دولتی، سازمان‌های مستقل و مدارس می‌توانند در پیشگیری از سوء تغذیه نقش داشته باشند. تحقیقات نشان می‌دهد که برخی از مؤثرترین راه‌ها برای پیشگیری از سوء تغذیه شامل ارائه قرص‌های آهن، روی و ید، مکمل‌های غذایی و آموزش تغذیه به جمعیت‌هایی است که در معرض سوء تغذیه هستند. علاوه بر این، مداخلاتی که انتخاب‌های غذایی سالم و فعالیت بدنی را برای کودکان و بزرگسالان در معرض خطر تغذیه بیش از حد تشویق می‌کند، ممکن است به پیشگیری از اضافه وزن و چاقی کمک کند.

پیروی از رژیم غذایی با غذاهای متنوع که شامل کربوهیدرات، پروتئین، چربی، ویتامین، مواد معدنی و آب کافی است، نیز به پیشگیری از سوء تغذیه کمک می‌کند. از سوی دیگر، درمان سوء تغذیه اغلب شامل رویکردهای فردی‌تر است. اگر کسی را می‌شناسید که دچار سوء تغذیه است، در اسرع وقت با پزشک صحبت کنید. یک ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی می‌تواند علائم و نشانه‌های سوء تغذیه را ارزیابی کند و مداخلاتی مانند همکاری با یک متخصص تغذیه برای ایجاد یک برنامه غذایی که ممکن است شامل مکمل‌ها باشد را توصیه کند.

تو هم سوء تغذیه داری اگه ...

پرخوری می‌کنی و فکر می‌کنی سوء تغذیه فقط از کم خوردن پیش می‌یاد.
فقط با یه رژیم اصولی میشه جلوی سوء تغذیه رو گرفت.

پس تا دیر نشده تغذیه‌ت رو اصولی کن!

حرف آخر

سوء تغذیه به تغذیه بیش از حد و نقص تغذیه اشاره دارد. افرادی که نقص تغذیه دارند ممکن است کاهش وزن، خستگی و تغییرات خلقی را تجربه کنند یا دچار کمبود ویتامین و مواد معدنی شوند. تغذیه بیش از حد می‌تواند منجر به اضافه وزن، چاقی و دریافت ناکافی و کمبود ریزمغذی‌ها شود. هر دو نوع در صورت عدم توجه می‌توانند منجر به مشکلات سلامتی شوند.