علت نفخ چیست؟

نفخ، احساس ناراحت ‌کننده پری یا تورم در شکم، یک مشکل رایج گوارشی است که تقریباً همه ما در مقطعی، آن را تجربه کرده‌ایم. در حالی که معمولاً بی ‌خطر است، اما می‌تواند به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی تأثیر بگذارد و باعث ناراحتی، درد و حتی خجالت شود. از یک شام سنگین گرفته تا بیماری‌های مزمن، عوامل متعددی می‌توانند در علت نفخ نقش داشته باشند که شناسایی آن برای یافتن راه حل مناسب ضروری است.

در این مقاله، به بررسی علت اصلی نفخ می‌پردازیم و از عادات غذایی و سبک زندگی گرفته تا شرایط پزشکی زمینه‌ای را شامل می‌شویم. با درک مکانیسم‌های مختلفی که منجر به تجمع گاز و مایع در دستگاه گوارش می‌شوند، می‌توانیم گام‌هایی برای پیشگیری و مدیریت این مشکل ناراحت ‌کننده برداریم.

نفخ چیست؟

نفخ به احساس ناراحتی در ناحیه شکم می‌گویند که به خاطر جمع شدن گاز در روده ها اتفاق می‌افتد. این تجمع گاز می‌تواند باعث باد گلوی مکرر (آروغ زدن)، نفخ و احساس گرفتگی در شکم شود.

 این گازها زمانی در روده ها شکل می‌گیرند که قندهایی مانند فروکتوز، لاکتوز، گلوکز و ساکارز از غذای خورده شده به درستی در روده کوچک جذب نشود. باکتری‌هایی که فلور طبیعی روده بزرگ را تشکیل می‌دهند این قندها را تجزیه کرده و گازهایی مانند هیدروژن، دی اکسید کربن، نیتروژن و متان آزاد می‌کنند. سپس این گازها به صورت نفخ دفع می‌شوند.

همه ما گاهی ممکن است با چنین مشکلی روبرو شویم اما این بیماری در بین افرادی که مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر (IBS) و سوء هاضمه عملکردی هستند شایع تر است.

علت نفخ چیست؟

تنها یک دلیل عامل بروز نفخ نیست. در ادامه به بررسی مسائل مختلفی که می‌توانند علت نفخ باشند می‌پردازیم:

گاز معده و روده

یکی از محصولات جانبی هضم غذا در سیستم گوارشی گاز است اما، گاز روده ای زیاد بدان معناست که عملیات هضم به درستی انجام نشده.

در حالی که می‌توان با بلعیدن هوا یا نوشیدن نوشیدنی های گازدار، گازها را وارد بدن خود کرد اما این گازها عمدتاً قبل از رسیدن به روده‌ها از طریق آروغ زدن خارج می‌شوند. گازهای موجود در روده عمدتاً توسط باکتری های روده که کربوهیدرات ها را در فرآیندی به نام تخمیر هضم می‌کنند تولید می‌شوند.

اگر تخمیر بیش از حد در حال انجام باشد به این دلیل است که کربوهیدرات های زیادی به طور طبیعی در مراحل اولیه هضم قبل از رسیدن به باکتری‌های روده جذب نشده‌اند.

این می‌تواند به دلایل مختلفی باشد. شاید فقط خیلی سریع و بیش از حد غذا خورده باشید که هضم آن به درستی انجام نشده یا ممکن است مبتلا به بیماری گوارشی (GI) و عدم تحمل برخی غذاها باشید. برخی از علل احتمالی عبارتند از:

سوء جذب کربوهیدرات

بسیاری از افراد در هضم کربوهیدرات های خاص (قندها) مشکل دارند. برخی از این قندها عبارتند از لاکتوز، فروکتوز و کربوهیدرات های موجود در گندم و لوبیا. یک متخصص تغذیه می‌تواند در شناسایی حساسیت های غذایی و علت تجمع گاز کمک کند.

رشد بیش از حد باکتری‌های روده کوچک (SIOB)

 این اتفاق زمانی می‌افتد که باکتری‌های روده از روده بزرگ به روده کوچک سرریز می‌شوند. رشد بیش از حد این باکتری‌ها همچنین می‌تواند سایر باکتری‌هایی را که قرار است آنها را متعادل کنند تحت الشعاع قرار دهد. برخی از باکتری ها در واقع گازهای تولید شده را جذب می‌کنند اما تعداد زیاد یک نوع و کمبود انوع دیگر می‌تواند این تعادل را بر هم بزند.

اختلالات گوارشی عملکردی

سندرم روده تحریک پذیر و سوء هاضمه عملکردی زمانی تشخیص داده می‌شوند که بدن به دلایل غیرقابل توضیح بیش از هر زمانی به عمل هضم به مشکل می‌خورد. علائم اغلب شامل گاز و نفخ بعد از غذا خوردن است. مراقب علائم هشدار دهنده کلاسیک مانند اسهال یا یبوست، حالت تهوع، استفراغ، تب، خونریزی، کم خونی و کاهش وزن بی دلیل باشید.

حساسیت بیش از حد احشایی

برخی افراد حتی زمانی که حجم گاز روده آنها طبیعی است احساس نفخ دارند. این وضعیت اغلب با سندرم روده تحریک پذیر و سایر اختلالات مربوط به مسیرهای عصبی روده به مغز مرتبط است. برخی افراد حتی برای ایجاد فضای بیشتر در حفره شکم برای گاز دچار واکنش بیش از حد عضلانی می‌شوند (دیس ‌سینرژی شکمی). عضلات شکم آنها در حضور گاز حتی زمانی که حجم واقعی گاز طبیعی است شل شده و به سمت خارج بیرون می‌زنند.

محتویات گوارشی

این محتویات می‌توانند شامل جامدات، مایعات و گاز باشند. زمانی که انسداد یا محدودیتی در دستگاه گوارش وجود داشته باشد یا وقتی عضلاتی که محتویات گوارشی را حرکت می‌دهند به نحوی دچار اختلال شوند، محتویات گوارشی می‌توانند در دستگاه گوارش تجمع پیدا کنند.

هرگونه تجمع محتویات گوارشی در دستگاه گوارش فضای کمتری برای عبور مقادیر طبیعی گاز باقی می‌گذارد این شامل باقی چیزها مانند مایعات و چربی نیز می‌شود؛ بنابراین شکم حالتی سفت به خود می‌گیرد. علل تجمع می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

یبوست

رژیم غذایی یا سبک زندگی می‌تواند عامل ابتلا به یبوست باشد بیماری های زمینه ای نیز می‌توانند چنین مشکلی را به وجود بیاورند. تجمع مدفوع در روده بزرگ باعث می‌شود غذای تازه هضم شده مدت بیشتری در روده بماند و منتظر پایین رفتن شود در نتیجه همه چیز برای گنجاندن حجم اضافی منبسط می‌شود و منجر به نفخ خواهد شد.

انسداد روده

اگر مدفوع عامل انسداد روده نباشد مشکل، جدی تر است. روده بزرگ و کوچک ممکن است بر اثر عواملی مانند تومورها، زخمی شدن بافت، تنگی مجرا یا فتق دچار انسداد شوند. بیماری‌های التهابی مانند بیماری کرون و دیورتیکولوز می‌توانند به قسمت هایی از روده کوچک آسیب برسانند و تنگی هایی ایجاد کنند که مسیر عبور محتویات گوارشی را محدود می‌کند.

اختلالات حرکتی

این اختلالات می‌توانند باعث یبوست شوند و یا موجب شوند همه چیز در دستگاه گوارش به کُندی اتفاق بیفتد. اینها معمولاً اختلالات عضلات و اعصابی هستند که محتویات گوارشی را در دستگاه گوارش حبس می‌کنند.

نمونه‌هایی از آن شامل شبه انسداد روده، وضعیتی که اثرات انسداد را تقلید می‌کند در حالی که هیچ انسدادی وجود ندارد، گاستروپارزی، فلج جزئی عضلات معده و اختلال عملکرد کف لگن است.

افزایش وزن

وزنی که در طول یک سال گذشته یا بیشتر افزایش یافته، ابتدا به شکم منتقل می‌شود. اگر وزن اضافه شده پنج کیلو یا بیشتر بوده به احتمال زیاد روی حجم شکم تاثیر داشته.

این یعنی برای فرآیندهای گوارشی فضای کمتری وجود دارد به طوری که حتی یک وعده غذایی معمولی ممکن است باعث شود هنگام هضم غذا احساس نفخ غیرطبیعی کنید. گاهی افزایش وزن به خاطر احتباس مایعات رخ می‌دهد و این مورد نیز می‌تواند باعث شود احساس نفخ کنید.

هورمون ها

گاهی نفخ معده از چرخه قاعدگی پیروی می‌کند:

تا سه چهارم زنان گزارش می‌دهند که پیش و در طول دوره قاعدگی خود دچار نفخ شکم می‌شوند. نفخ همچنین شکایت شایعی در طول نوسانات هورمونی دوران پیش از یائسگی است. هورمون‌های زنانه در بروز نفخ شکم نقش ویژه‌ای دارند، زیرا می‌توانند از جهات مختلفی مانند مایعات، گاز، و مشکلات گوارشی بر نفخ تأثیر بگذارند و همچنین حساسیت شما را نسبت به این عوامل افزایش دهند.

my.clevelandclinic.org

هورمون های زنانه به شکل های مختلفی در بروز نفخ شرکت دارند. اول استروژن باعث احتباس مایعات می‌شود. وقتی سطح استروژن بالا می‌رود و پروژسترون پایین می‌آید متوجه نفخ ناشی از مایعات خواهید شد. این اتفاق علاوه بر افزایش حجم رحم، باعث نفخ قاعدگی هم شود.

این هورمون ها با سیستم گوارش نیز تعامل دارند. استروژن و پروژسترون هر کدام می‌توانند با کند کردن یا سرعت بخشیدن به حرکات روده باعث ایجاد گاز روده شوند. گیرنده های استروژن در دستگاه گوارش نیز بر حساسیت احشایی تأثیر می‌گذارند – چیزی که باعث می‌شود احساس نفخ کنید.

لیست غذاهای نفاخ

غذاهای نفاخ شامل موارد زیر می‌شوند:

روش های درمان نفخ معده

برای درمان نفخ مهمترین مرحله این است که علت نفخ مشخص شود. بعد از تشخیص علت، درمان هایی برای فرد تجویز می‌شود که عبارتند از:

ورزش

فعالیت های بدنی می‌توانند به دفع گاز از بدن کمک کنند. برخی مطالعات نشان می‌دهند که یوگا می‌تواند راهی ایمن برای کاهش نه تنها نفخ، بلکه درد شکم، یبوست یا اسهال باشد. فعالیت هایی مانند پیاده روی نیز بسیار مفید است.

مصرف آنتی اسیدها

این نوع داروها می‌توانند با باز کردن راه برای عبور گازها به بهبود نفخ ناشی از غذا کمک می‌کند. آنتی اسیدهای بدون نیاز به نسخه عبارتند از: سیمیتیکون، آلفا-گالاکتوزیداز، زغال فعال و مکمل های لاکتاز. در موارد حاد پزشک متخصص خود دارو تجویز می‌کند.

درمان های طبیعی

از جمله درمان‌های خانگی که می‌توانید برای کاهش نفخ امتحان کنید عبارتند از:

دمنوش هایی مانند نعناع، زنجبیل، زردچوبه، بابونه، رازیانه و قاصدک. قبل از مصرف این دمنوش ها بهتر است با پزشکتان مشورت کنید.

ماساژ شکم

ماساژ آرام شکم می‌تواند با نرم کردن عضلات معده و تسریع هضم نفخ را تسکین دهد. این کار عموماً بی ‌خطر است مگر اینکه باردار باشید، دچار زخم شکم شده باشید و یا به بیماری مبتلا باشید که ستون فقرات را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

بیشتر بخوانید: نفخ شکم در بارداری را چگونه درمان کنیم؟

گرما

گرما روی شکم می‌تواند به تسکین گرفتگی عضلات کمک کند. یک کیسه آب گرم یا پد گرم کننده را امتحان کنید یا حمام آب گرم بگیرید.

چگونه از ایجاد نفخ پیشگیری کنیم؟

اگر متوجه شدید غذاهای خاصی علت نفخ شما هستند، سعی کنید مصرف آنها را کاهش دهید یا از آنها اجتناب کنید. معمولا مواردی مثل گندم، لوبیا، عدس، سیر، پیاز، مارچوبه و همچنین شیر و لبنیات می‌توانند باعث نفخ شوند. در برخی موارد توصیه می‌شود این غذاها را حذف کنید:

• الیگوساکاریدها: که در حبوبات، پیاز، سیر و گندم یافت می‌شود
• دی‌ ساکاریدها: مانند لاکتوز که در لبنیات یافت می‌شود
• مونوساکاریدها: مانند فروکتوز که در سیب، گلابی و عسل یافت می‌شود
• پلیول ها: که در بیشتر میوه‌های هسته ‌دار، گل کلم، آدامس و آب‌ نبات‌ها یافت می‌شود.

اگر تازه شروع به خوردن غذاهای غنی از فیبر مانند لوبیا، عدس، کلم بروکلی، گندم کامل، سیب، انواع توت یا کینوا کرده‌اید آنها را به آرامی به رژیم غذایی خود اضافه کنید تا سیستم بدن به آنها عادت کند. علت نفخ، گاهی فیبرها هستند.

مصرف پروبیوتیک نیز می‌تواند به پیشگیری از نفخ کمک کند، بنابراین توصیه می‌شود از غذاهای تخمیر شده در برنامه غذایی خود استفاده کنید. تقویت مفید باکتری روده جلوی بسیاری از مشکلات هضم را می‌گیرد.

وقتی آدامس می‌جوید هوای بیشتری می‌بلعید که می‌تواند منجر به نفخ و آروغ زدن شود. مکیدن آب نبات نیز همین اثر را دارد.

سخن پایانی:

بهترین روش برای درمان نفخ ابتدا کشف علت نفخ و سپس طی کردن یک مسیر درمانی سالم است. با تغییر در برنامه غذایی و سبک زندگی به سادگی می‌توان جلوی بسیاری از نفخ ها را گرفت. همچنین پیروی از یک برنامه غذایی سالم، اصلاح سبک زندگی و داشتن فعالیت بدنی به پیشگیری از نفخ کمک می‌کند. در مواردی که مشکل به دلیل وجود یک بیماری یا اختلال در سیستم گوارش است نیز باید حتما زیر نظر پزشک متخصص درمان را پیش ببرید.

سوالات متداول مقاله علت نفخ: