علائم غلظت خون چیست و از کجا بفهمیم غلظت خون داریم؟

همانطور که در کتاب‌های علوم دوران راهنمایی یاد گرفتیم، می‌دانیم که گلبول‌های قرمز، اکثریت قریب به اتفاق سلول‌های گردش خون در بدن انسان را تشکیل می‌دهند. مقدار گلبول‌های قرمز بر ویسکوزیته (سیالیت) خون تاثیر دارد و به همین دلیل، بدن ما در تولید این گلبول‌ها حساسیت شدیدی به خرج می‌دهد. هر گونه اختلال در این سیستم می‌تواند منجر به افزایش تولید گلبول‌های قرمز شود که منجر به افزایش ویسکوزیته‌ی خون و پیامدهای بالینی برای فرد خواهد شد. این بیماری در بین مردم به عنوان غلظت خون شناخته می‌شود که البته خود به چند زیرشاخه تقسیم می‌شود. در ادامه‌ی این مطلب، هر آنچه که باید درباره‌ی علائم غلظت خون، عوارض، انواع و ویژگی‌های آن بدانید را خدمت شما ارائه خواهیم کرد. با ما همراه باشید.

غلظت خون چیست؟

غلظت خون زمانی اتفاق می‌افتد که تعداد گلبول‌های قرمز خون بیشتر از حد طبیعی باشد. گلبول‌های قرمز خون، اکسیژن را در سراسر بدن حمل می‌کنند و دی اکسید کربن را از بدن خارج می‌نمایند. مغز استخوان (بافت داخل استخوان‌ها) گلبول‌های قرمز خون را می‌سازد و آنها را در جریان خون آزاد می‌کند. گلبول‌های قرمز حدود 120 روز زنده می‌مانند و سپس می‌میرند. بنابراین غلظت خون زمانی اتفاق می‌افتد که تعادل در میزان تولید و مرگ گلبول‌های قرمز از بین برود. با این حال در علم پزشکی، بیماری غلظت خون تنها به افزایش تعداد گلبول‌های قرمز اطلاق نمی‌شود، بلکه افزایش غلظتِ دیگر سلول‌های خونی هم گاها در دسته‌ی غلظت خون قرار می‌گیرند که هر کدام اصطلاح خاص خود را دارند. اگر علائم غلظت خون را دارید، ادامه‌ی این مطلب را از دست ندهید.

انواع غلظت خون کدام است؟

آنچه که در بین مردم به عنوان غلظت خون شناخته می‌شود، در بین پزشکان با اصطلاحاتی مثل اریتروسیتوز (Erythrocytosis)، پلی سیتمی (polycythemia) و… معرفی می‌شود که همگی بیان‌کننده‌ی افزایش تعداد سلول‌های گردش خون (غلظت خون) است، اما با تفاوت‌هایی ‌اندک در جزئیات. پس در ادامه‌ی مقاله‌ی علائم غلظت خون، بد نیست تا کمی به صورت علمی‌تر به این موضوع نگاه کنیم.

غلظت خون زمانی اتفاق می‌افتد که تعداد گلبول‌های قرمز خون بیشتر از حد طبیعی باشد.

اریتروسیتوز به عنوان افزایش توده گلبول قرمز (RBC) تعریف می‌شود که معمولاً مطلق بوده و با افزایش هماتوکریت (HCT) و غلظت هموگلوبین همراه است. اگرچه برخی اصطلاح پلی سیتمی را به جای اریتروسیتوز استفاده می‌کنند، اما این دو مترادف نیستند. پلی سیتمی در اصطلاح دقیق به افزایش تعداد سلول‌های خونی، اعم از گلبول‌های قرمز، پلاکت‌ها یا لکوسیت‌ها اشاره دارد. افزایش تعداد گلبول‌های قرمز (چه نسبت به تغییرات در آب بدن یا افزایش مطلق در توده گلبول‌های قرمز) به طور دقیق‌تر اریتروسیتمی (erythrocythemia) نامیده می‌شود، اما از این اصطلاح به طور عمومی استفاده نمی‌شود و ما در حال حاضر از اصطلاح غلظت خون برای افزایش عمومی در RBC (چه نسبی چه مطلق) استفاده می‌کنیم، حتی اگر کاملاً صحیح نباشد. موضوع پیچیده‌تر، عبارت پلی سیتمی ورا (polycythemia vera) است که به طور خاص به نوعی از لوسمی میلوئیدی مزمن اشاره دارد. در ادامه، انواع اصطلاحات ذکر شده را با زبانی ساده‌تر برای شما بیان می‌کنیم:

• غلظت خون مطلق(Absolute polycythaemia): غلظت خون مطلق، جایی است که بدن شما تعداد زیادی گلبول قرمز تولید می‌کند و به 2 نوع اصلی تقسیم می‌شود:
• غلظت خون اولیه (Primary erythrocytosis): این نوع غلظت خون زمانی رخ می‌دهد که مشکلی در مغز استخوان وجود داشته باشد که باعث تولید بیش از حد گلبول‌های قرمز در آن ‌شود. غلظت خون اولیه می‌تواند مادرزادی باشد، به این معنی که شما با آن متولد شده‌اید، یا اکتسابی، به این معنی که بعداً به آن مبتلا شده‌اید.
• غلظت خون ثانویه (Secondary erythrocytosis): این نوع غلظت خون زمانی اتفاق می‌افتد که بدن شما سلول‌های خونی زیادی تولید می‌کند، اما دلیل آن مشکلی در مغز استخوان نیست. این نوع غلظت خون معمولاً به این دلیل اتفاق می‌افتد که یک عامل شناخته شده یا ناشناخته بر اریتروپویتین (EPO) تأثیر می‌گذارد. اریتروپویتین هورمونی است که کلیه‌ها آن را می‌سازند و باعث تولید گلبول‌های قرمز می‌شود.
• غلظت خون ظاهری (Apparent polycythaemia): در غلظت خون ظاهری یا آشکار، تعداد گلبول‌های قرمز بدن طبیعی است، اما مقدار پلاسما کاهش یافته است که این موضع باعث غلیظ‌تر شدن خون می‌شود. غلظت خون ظاهری اغلب به دلیل اضافه وزن، سیگار کشیدن، نوشیدن الکل زیاد یا مصرف برخی داروها از جمله دیورتیک‌ها (قرص‌های فشار خون بالا که باعث ادرار بیشتر می‌شوند) ایجاد می‌شود. اگر علت زمینه‌ای شناسایی و مدیریت شود، غلظت خون ظاهری ممکن است بهبود یابد. برای مثال، ترک سیگار یا کاهش مصرف الکل می‌توانند در درمان این بیماری کمک کننده باشند.

در غلظت خون ظاهری یا آشکار، تعداد گلبول‌های قرمز بدن طبیعی است، اما مقدار پلاسما کاهش یافته است

• غلظت خون نسبی (Relative polycythaemia): این بیماری هم شبیه غلظت خون آشکار است و ممکن است نتیجه‌ی کاهش غیرعادی مصرف مایعات یا از دست دادن قابل توجه مایعات بدن باشد. استفراغ مداوم، اسهال شدید، تعریق زیاد یا زمانی که آب از گردش خون به بافت‌های بدن منتقل ‌شود، می‌توانند موجب ایجاد علائم غلظت خون نسبی شوند.
• پلی سیتمی ورا Polycythaemia vera یاPV: PV یک بیماری نادر است که در برخی منابع با غلظت خون اولیه یکسان دانسته می‌شود، اما این تصور اشتباه است و در واقع، پلی سیتمی ورا یکی از انواع غلظت خون اولیه است. این بیماری معمولاً به دلیل تغییر در ژن JAK2 ایجاد می‌شود که باعث می‌شود تا سلول‌های مغز استخوان تعداد زیادی گلبول قرمز تولید کنند. سلول‌های مغز استخوان آسیب‌دیده نیز می‌توانند به دیگر سلول‌های موجود در خون تبدیل شوند، به این معنی که تعداد پلاکت‌ها و گلبول‌های سفید خون در افراد مبتلا به PV ممکن است به ‌طور غیرطبیعی بالا باشند. اگرچه PV ناشی از یک تغییر ژنتیکی است، اما معمولا ارثی نیست و بیشتر موارد این بیماری در مراحل بعدی زندگی ایجاد می‌شود. میانگین سنی در هنگام تشخیص پلی سیتمی ورا 60 سال است.
• غلظت خون اولیه‌ی خانوادگی و مادرزادی (PFCP): پلی سیتمی اولیه خانوادگی و مادرزادی (PFCP) یک بیماری خونی ارثی است که باعث تولید کنترل نشده گلبول‌های قرمز در خون می‌شود. این امر منجر به افزایش حجم گلبول‌های قرمز در مقایسه با حجم کل خون می‌شود. PFCP همچنین ممکن است منجر به افزایش حجم کل خون یا افزایش ضخامت خون (ویسکوزیته) شود که هر دو می‌توانند علائم ایجاد کنند. این بیماری در بدو تولد وجود دارد، اما علائم (در صورت ایجاد) ممکن است در هر زمانی در دوران کودکی یا بزرگسالی ظاهر شوند. علائم احتمالی ممکن است شامل سردرد، سرگیجه، خستگی، خونریزی از بینی، مشکل در تنفس پس از فعالیت بدنی، درد عضلانی، قرمزی رنگ و تغییر وضعیت ذهنی باشد. در برخی از افراد لخته‌های خونی ایجاد می‌شود که می‌توانند رگ‌های خونی مختلف را مسدود کنند و از جریان خون کافی جلوگیری کنند (ترومبوآمبولی). بیشتر افراد علائم خفیفی دارند، اما برخی از افراد عوارض تهدید کننده زندگی مانند حمله قلبی یا سکته را تجربه می‌کنند. در این بیماری، خطر ترومبوز و عوارض شدید با افزایش سن افزایش می‌یابد.
• پلی سیتمی چوواش (Chuvash polycythemia): یک بیماری ارثی است که صدها نفر را در جمهوری چوواش فدراسیون روسیه تحت تاثیر قرار داده است. این بیماری در دهه 1970 توسط هماتولوژیست روسی، لیدیا آندریونا پولیاکوا، تشخیص داده شد. او تشخیص داد که این بیماری با پلی سیتمی ورا متفاوت است، این یک بیماری ارثی است و این وراثت، اتوزوم مغلوب می‌باشد. مطالعات بعدی پلی سیتمی چوواش در 10 تا 12 سال گذشته نشان داده است که این بیماری ناشی از یک جهش خاص در ژن VHL است که منجر به جایگزینی اسید آمینه R200W می‌شود. این وضعیت منجر به افزایش سطوح فاکتور القایی هیپوکسی (HIF)-1 و HIF-2 و تنظیم مثبت پاسخ هیپوکسیک، حتی زمانی که سطح اکسیژن طبیعی است، می‌شود. این امر منجر به افزایش غلظت اریتروپویتین می‌شود، هورمونی که باعث تولید گلبول‌های قرمز خون و بالطبع باعث پلی سیتمی می‌گردد.

در مجموع، گاهی بیماری غلظت خون به دو دسته‌ی اصلی اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود و گاهی غلظت خون به صورت نسبی یا مطلق دسته‌بندی می‌شود، یعنی آیا تعداد گلبول‌های قرمز خون زیاد شده‌اند (مطلق) و یا تعداد گلبول‌های قرمز طبیعی است، اما آب یا پلاسمای خون کاهش یافته است (ظاهری و نسبی). نوع دیگری از غلظت خون با نام “پلی سیتمی استرس“، اصطلاحی است که در آن یک فرد به مدت زیادی با کمبود پلاسمای خون زندگی می‌کند. این مشکل معمولاً در مردان فعال، سختکوش، مضطرب و میانسال دیده می‌شود. در این افراد حجم گلبول قرمز طبیعی است، اما حجم پلاسما کم است. این عارضه با نام‌های بیماری گیسبوک، اریتروسیتوز استرس یا شبه پلی سیتمی نیز شناخته می‌شود. پلی سیتمی سیگاری وضعیت مشابهی است که در آن افزایش سطح هموگلوبین بدون اکسیژن (هموگلوبین که اکسیژن حمل نمی‌کند، در عوض حامل دی اکسید کربن است) باعث افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون می‌شود.

علائم غلظت خون چیست؟

گاهی ممکن است فردی مبتلا به غلظت خون باشد و از آن بی‌خبر باشد. علائم معمولاً در طول زمان بسیار آهسته ایجاد می‌شوند. وجود گلبول‌های قرمز زیاد، باعث غلیظ شدن خون می‌شود که جریان سالم خون را دشوارتر می‌کند و همچنین می‌تواند خطر لخته شدن را در افراد افزایش دهد. این خطر به ویژه اگر فرد مبتلا به پلی سیتمی ورا بوده و دارای گلبول‌های قرمز و پلاکت بیش از حد باشد، زیاد است. پزشک ممکن است این بیماری را در طول یک معاینه‌ی معمولی خون یا هنگام پیگیری وضعیت دیگری کشف کند. بسیاری از علائم پلی سیتمی ناشی از این جریان کند خون است. موارد خفیف غلظت خون ممکن است مشکلی ایجاد نکند، اما برخی از افراد مبتلا، ممکن است این علائم غلظت خون را تجربه کنند:

• سرگیجه و دوران سر
• سردرد
• تعریق بیش از حد
• خارش پوست
• زنگ زدن گوش
• تاری دید
• خستگی
• پوست مایل به قرمز یا ارغوانی در کف دست، لاله گوش و بینی

سرگیجه و دوران سر، یکی از علائم و نشانه‌های غلظت خون است.

غلظت خون نرمال چقدر است؟

افراد مبتلا به غلظت خون، افزایش هماتوکریت، هموگلوبین و تعداد گلبول‌های قرمز خون بالاتر از حد طبیعی را تجربه می‌کنند. غلظت خون معمولاً بر حسب افزایش هماتوکریت (نسبت حجم گلبول‌های قرمز خون به حجم کل خون) یا غلظت هموگلوبین (پروتئینی است که وظیفه انتقال اکسیژن در خون را بر عهده دارد) گزارش می‌شود:

• هماتوکریت (HCT): غلظت خون زمانی در نظر گرفته می‌شود که هماتوکریت بیشتر از 48 درصد در زنان و 52 درصد در مردان باشد.
• هموگلوبین (HGB): غلظت خون زمانی در نظر گرفته می‌شود که سطح هموگلوبین بیش از 16.5 گرم در دسی لیتر در زنان یا بیشتر از 18.5 گرم در دسی لیتر در مردان باشد.

بنابراین، مقادیر کمتر از اعداد ذکر شده معمولا طبیعی در نظر گرفته می‌شوند. البته هماتوکریت کمتر از 41.5 در صد برای مردان و 35.9 درصد برای زنان می‌توانند نشان دهنده‌ی کم خونی باشند که یک بیماری شایع است. پس در مجموع، تعداد گلبول قرمز بین 4.7 تا 6.1 میلیون سلول در میکرولیتر برای مردان، 4.2 میلیون تا 5.4 میلیون سلول در میکرولیتر برای زنان، هموگلوبین بین 14 تا 18.5 گرم در دسی لیتر برای مردان، 12.3 تا 16.5 گرم در دسی لیتر برای زنان و هماتوکریت بین 41.5 درصد تا 52 درصد برای مردان و 35.9 درصد تا 48 درصد برای زنان به عنوان غلظت خون نرمال در نظر گرفته می‌شود. با این حال دقت کنید که این اعداد تقریبی بوده و با توجه با فاکتورهای زیادی می‌توانند کمی تغییر نمایند. پس در نهایت این پزشک شما است که با مشاهده نتیجه‌ی آزمایش خون، تشخیص می‌دهد که شما دارای علائم غلظت خون هستید یا نه.

غلظت خون معمولاً بر حسب افزایش هماتوکریت (نسبت حجم گلبول‌های قرمز خون به حجم کل خون)، گزارش می‌شود.

عوارض غلظت خون کدام است؟

عارضه‌ی بالقوه غلظت خون، افزایش سطح گلبول‌های قرمز در گردش است که ویسکوزیته خون را افزایش داده و جریان خون را دشوار می‌نماید. این امر می‌تواند با افزایش خطر ترومبوز یا تشکیل لخته که منجر به سکته مغزی، حملات قلبی، آمبولی ریه و احتمالاً مرگ شود، مرتبط باشد. یکی دیگر از عوارض غلظت خون، تبدیل بالقوه به سرطان خون (لوسمی)، خونریزی بیش از حد یا مشکلات لخته شدن است. به دلیل تعداد بسیار بالای سلول‌های خونی در غلظت خون، دفع محصولات جانبیِ ناشی از تخریب گلبول‌های قرمز ممکن است بر کلیه‌ها سنگینی کند و منجر به اختلال عملکرد کلیه، سنگ کلیه و نقرس شود و در نهایت، افراد مبتلا به غلظت خون، پتانسیل بالایی برای ابتلا به میلوفیبروزیس دارند که در آن، بافت اِسکار در نهایت عناصر خون ساز مغز استخوان را از بین می‌برد و منجر به کم خونی ناشی از نارسایی مغز استخوان می‌شود.

عوارض غلظت خون ثانویه معمولاً با عوارض بیماری‌های زمینه‌ای مرتبط است. برای مثال، هیپوکسی مزمن ناشی از بیماری شدید ریه ممکن است با نارسایی سمت راست قلب و افزایش فشار خون ریوی بغرنج‌تر شود. نارسایی مزمن قلب می‌تواند منجر به تورم یا ادم عمومی (آناسارکا)، فشار خون پایین و اختلال عملکرد کلیه شود. در پلی سیتمی نوزادان، افزایش ویسکوزیته‌ی خون می‌تواند به دلیل جریان ضعیف خون، چندین‌ اند‌ام مختلف را تحت تاثیر قرار دهد. در نتیجه‌ی این بیماری، ممکن است اختلال عملکرد کلیه، مشکلات روده‌ای، افزایش فشار خون در ریه‌ها و هیپوکسی ایجاد شود.

در مجموع، چشم‌‌انداز درمانی برای افرادی که علائم غلظت خون را دارند، به علت زمینه‌ای بستگی دارد. به طور کلی، چشم‌انداز درمان برای افراد مبتلا به این بیماری، به ویژه آنهایی که علل ثانویه دارند، مطلوب است. اگرچه پلی سیتمی اولیه به طور معمول یک بیماری غیر قابل درمان و طولانی مدت است، اما برای بسیاری از افراد، قابل کنترل و درمان می‌باشد. به عنوان مثال، در ابتدا تصور می‌شد که پلی سیتمی ورا غیر قابل درمان است و امید به زندگی میتلایان به آن از زمان تشخیص بیماری فقط 1 تا 2 سال می‌باشد. با این حال، این عدد در حال حاضر تنها با درمان با فلبوتومی تا حد زیادی بهبود یافته است و بیماران مبتلا به پلی سیتمی ورا از زمان تشخیص بیماری، بین 10 تا 15 سال امید به زندگی دارند و استفاده از داروهایی مانند هیدروکسی اوره یا آسپرین ممکن است امید به زندگی را حتی بیشتر کند.

غلظت خون چگونه تشخیص داده می‌شود؟

غلظت خون ممکن است به طور اتفاقی در آزمایش خون معمولی تشخیص داده شود. غلظت هموگلوبین، هماتوکریت و گلبول‌های قرمز معمولاً در شمارش کامل خون (CBC) یافت می‌شوند. تکرار آزمایشات خون برای تأیید تشخیص و معمولاً برای رد خطاهای احتمالی آزمایشگاهی توصیه می‌شود. اما مهم‌تر از همه، برای فردی که علائم غلظت خون را دارد، باید علت بیماری توسط پزشک مشخص شود. تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی اجزای مهم ارزیابی بیماران غلظت خون هستند. تاریخچه معمولاً شامل سؤالاتی در مورد سابقه سیگار کشیدن، زندگی طولانی مدت در ارتفاعات بالا، مشکلات تنفسی، اختلالات خواب یا سرفه مزمن است. بخش‌های دیگر تاریخچه‌ی پزشکی ممکن است بر تشخیص قبلی بیماری ریه، بیماری قلبی، سرطان کلیه یا کبد، خونریزی یا مشکلات لخته شدن تمرکز کند. یک معاینه فیزیکی کامل، از جمله ارزیابی توده‌ی بدنی (قد و قامت و وزن و…)، علائم حیاتی، اشباع اکسیژن، معاینات قلب و ریه، و ارزیابی بزرگ شدن طحال (سپلنومگالی)، در ارزیابی افراد مبتلا به غلظت خون ضروری است.

وجود شواهدی مبنی بر کاهش طولانی مدت سطح اکسیژن بدن (هیپوکسی مزمن) یک سرنخ مهم در تشخیص بیماران مبتلا به غلظت خون است. علائم هیپوکسی طولانی مدت ممکن است شامل سیانوز (انگشت، ناخن، لاله گوش یا لب‌های آبی یا بنفش)، چاق شدن انگشتان (بالا رفتن بستر ناخن به سمت بیرون)، یا تنفس با لب‌های جمع شده باشد. قرمزی کف دست و پا ممکن است یکی دیگر از علائم غلظت خون باشد. رادیوگرافی قفسه سینه، نوار قلب (EKG) و اکوکاردیوگرام ممکن است برای غربالگری بیماری ریوی یا بیماری قلبی انجام شود. تجزیه و تحلیل هموگلوبین گاهی برای تشخیص این بیماری استفاده می‌شود. اگر امکان مسمومیت با مونوکسید کربن وجود داشته باشد، آزمایش خون می‌تواند سطح آن را تشخیص دهد. بررسی سطوح خونی اریتروپویتین (EPO) نیز ممکن است برای تشخیص غلظت خون مفید باشد، اگرچه نتایج باید به دقت تفسیر شوند، زیرا EPO ممکن است در پاسخ به هیپوکسی مزمن بالا رفته باشد. در پلی سیتمی ورا، سطح EPO در پاسخ به افزایش تولید گلبول‌های قرمز خون پایین است. در تومورهای ترشح کننده اریتروپویتین، سطح EPO ممکن است به طور غیر طبیعی بالا باشد.

تشخیص پلی سیتمی ورا

تشخیص پلی سیتمی ورا نیازمند توجه ویژه‌تری است. معیارهای تشخیصی سنتی برای این بیماری وجود دارد، با این حال در سال 2008، سازمان بهداشت جهانی (WHO) دستورالعمل‌های جدیدی را برای تشخیص پلی سیتمی ورا ایجاد کرد. دستورالعمل‌ها شامل معیارهای اصلی و فرعی می‌شود. معیارهای اصلی پلی سیتمی ورا شامل سطح هموگلوبین بیش از 18.5 گرم در دسی لیتر در مردان یا 16.5 گرم در دسی لیتر در زنان (یا اعداد مشابه بر اساس هماتوکریت) و وجود جهش JAK2 است. معیارهای جزئی شامل شواهدی از مغز استخوان مبنی بر افزایش تولید گلبول قرمز و کاهش سطح EPO است.

تشخیص غلظت خون در برگه آزمایش

احتمالا تا به حال اسم آزمایش خون زیاد به گوشتان خورده باشد. شمارش کامل خون (CBC) را آزمایش خون می‌گویند. این آزمایش به پزشکان کمک می‌کند تا طیف وسیعی از اختلالات و شرایط خاص پزشکی را تشخیص داده و خون شما را برای علائم عوارض جانبی دارو بررسی کنند. پزشکان از این آزمایش برای غربالگری بیماری‌ها و تنظیم درمان استفاده می‌نمایند. CBC سلول‌های خون شما را‌ اندازه‌گیری و شمارش می‌کند. پرستار نمونه‌ای از خون شما را می‌گیرد و آن را به آزمایشگاه می‌فرستد. آزمایشگاه یک سری آزمایش برای ارزیابی سلول‌های خونی انجام می‌دهد. این آزمایش‌ها به پزشک کمک می‌کنند تا سلامت شما را کنترل کند. حال اگر دچار علائم غلظت خون بودیم و آزمایش خون انجام دادیم، چگونه از برگه‌ی آزمایش به بیماری خود پی ببریم؟

هنگامی که نتیجه‌ی آزمایش خود را دریافت می‌کنید، دو ستون خواهید دید: یکی “محدوده مرجع” و دیگری نتایج تست شما. اگر نتایج شما در محدوده مرجع باشد، طبیعی در نظر گرفته می‌شوند. اگر نتایج شما بالاتر یا کمتر از محدوده مرجع باشد، غیر طبیعی هستند. کم خونی خفیف و غلظت خون، یکی از شایع‌ترین دلایلی هستند که ممکن است نتایج تست شما را از محدوده مرجع خارج کنند. هر آزمایشگاه روش‌های مختلفی برای مطالعه‌ی خون دارد. بنابراین محدوده مرجع به آزمایشگاهی بستگی دارد که آزمایش خون شما را انجام می‌دهد. ضمنا، محدوده مرجع حتی به فاکتورهایی که می‌تواند روی خون تأثیر بگذارد، مانند سن، جنسیت، و ارتفاع شما از سطح دریا هم بستگی دارد. پس محدوده‌ی مرجع برای هر آزمایشگاهی مخصوص به خود بوده و تنها کاری که شما باید کنید، این است که ببینید نتیجه‌ی تست شما در محدوده‌ی مرجع قرار دارد یا خیر. به طور معمول، محدوده‌های مرجع عبارتند از:

• گلبول‌های سفید: 4500 تا 11000 سلول در هر میکرولیتر
• گلبول قرمز:5 میلیون تا 5.9 میلیون سلول در هر میکرولیتر برای مردان. 4.1 میلیون تا 5.1 میلیون سلول در میکرولیتر برای زنان
• هموگلوبین: 14 تا 17.5 گرم در دسی لیتر برای مردان. 12.3 تا 15.3 گرم در دسی لیتر برای زنان
• هماتوکریت:5 تا 50.4 درصد برای مردان. 35.9 تا 44.6 درصد برای زنان
• پلاکت: 150000 تا 450000 پلاکت در هر میکرولیتر

غلظت هموگلوبین، هماتوکریت و گلبول‌های قرمز معمولاً در شمارش کامل خون (CBC) یافت می‌شوند.

علت ابتلا به غلظت خون چیست؟

علت ابتلا به غلظت خون به دو دسته‌ی اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود. در غلظت خون اولیه، ناهنجاری در تولید گلبول‌های قرمز باعث افزایش تعداد آنها می‌شود. در غلظت خون ثانویه، عوامل خارجی موثر در تولید گلبول‌های قرمز خون (به عنوان مثال: هیپوکسی، آپنه خواب، تومورهای خاص) منجر به ایجاد بیماری می‌شوند. غلظت خون‌های اولیه به دلیل جهش‌های ژنتیکی اکتسابی یا ارثی است که باعث افزایش غیرطبیعی پیش‌سازهای گلبول قرمز می‌شوند. غلظت خون اولیه‌ی خانوادگی و مادرزادی (PFCP) و پلی سیتمی ورا (PV) از این دسته هستند.

پلی سیتمی ورا

همانطور که گفتیم، پلی سیتمی ورا یک بیماری نادر است. یک مطالعه نشان داد که در سال 2003، فقط 65243 بیمار مبتلا به PV در ایالات متحده وجود داشته است. پلی سیتمی ورا معمولاً با افزایش تعداد گلبول‌های سفید خون (لکوسیتوز) و تعداد پلاکت‌ها (ترومبوسیتوز) همراه است. بزرگ شدن طحال (سپلنومگالی) و سطوح پایین اریتروپویتین از دیگر ویژگی‌های بالینی پلی سیتمی ورا هستند. تا همین اواخر، مکانیسم دقیق پلی سیتمی ورا به خوبی شناخته نشده بود. در سال 2005، جهش ژنتیکی ژن JAK2 مسئول بیشتر موارد پلی سیتمی ورا شناخته شد. تصور می‌شود که این جهش‌ها احتمالاً حساسیت پیش‌سازهای گلبول قرمز به اریتروپویتین را افزایش می‌دهند و در نتیجه تولید گلبول‌های قرمز افزایش می‌یابد.

پلی سیتمی اولیه خانوادگی و مادرزادی (PFCP)

تصور می‌شود پلی سیتمی اولیه خانوادگی و مادرزادی (PFCP) در اثر جهش‌های ژنتیکی خاصی ایجاد می‌شود که این جهش‌ها منجر به افزایش پاسخگویی به سطوح طبیعی اریتروپویتین می‌شوند. بیشتر موارد به دلیل جهش‌های مختلف در ژن EPOR ایجاد می‌شوند. غلظت خون ثانویه معمولاً در اثر افزایش تولید اریتروپویتین (EPO) یا در پاسخ به هیپوکسی مزمن (سطح پایین اکسیژن خون) یا از یک تومور ترشح کننده اریتروپویتین ایجاد می‌شود.

هیپوکسی مزمن

بیماری‌های شایعی که باعث هیپوکسی مزمن می‌شوند، بیماری‌های مزمن ریوی مانند موارد زیر هستند:

• آمفیزم و برونشیت مزمن، که در مجموع به عنوان بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) یا سندرم هیپوونتیلاسیون شناخته می‌شوند.
• بیماری‌های مزمن قلبی (نارسایی احتقانی قلب، یا جریان غیر طبیعی خون از سمت راست به سمت چپ قلب)
• آپنه خواب
• فشار خون ریوی

جریان خون غیرطبیعی به کلیه‌ها می‌تواند توسط کلیه‌ها به عنوان کاهش اکسیژن رسانی (هیپوکسی کلیه) تصور شود، حتی اگر سایر بافت‌ها دارای اکسیژن طبیعی باشند. هیپوکسی کلیه ممکن است باعث افزایش تولید اریتروپویتین شود. این وضعیت می‌تواند پس از پیوند کلیه یا باریک شدن شریان‌های کلیوی (رگ‌های خونی تامین کننده کلیه‌ها) رخ دهد. افرادی که در ارتفاعات زندگی می‌کنند ممکن است به پلی سیتمی مبتلا شوند. در ارتفاعات بالا، افزایش تولید گلبول‌های قرمز خون به منظور جبران سطوح پایین اکسیژن محیط و اکسیژن رسانی ناکافی به بافت‌ها رخ می‌دهد.

نقایص مادرزادی نادر در مولکول هموگلوبین، مانند کمبود 2, 3-BPG می‌تواند منجر به افزایش میل به اکسیژن توسط هموگلوبین شود. در این شرایط، اکسیژن توسط هموگلوبین محکم نگه داشته می‌شود و به راحتی از هموگلوبین به بافت‌ها آزاد نمی‌شود. هیپوکسی بافتیِ ناشی از اکسیژن رسانی ضعیف ممکن است منجر به پلی سیتمی شود.

تومورهای ترشح کننده اریتروپویتین

برخی از تومورها می‌توانند مقدار بیشتری از اریتروپویتین را آزاد کنند. شایع‌ترین تومورهای ترشح کننده اریتروپویتین، موارد زیر هستند:

• سرطان کبد (کارسینوم کبدی)
• سرطان کلیه (کارسینوم سلول کلیوی)
• آدنوم آدرنال (آدنوکارسینوم)
• تومورهای رحم

گاهی اوقات، کیست‌های خوش‌خیم کلیه و انسداد کلیه (هیدرونفروز) نیز می‌توانند اریتروپویتین اضافی ترشح کنند که باعث غلظت خون می‌شود. یک بیماری ژنتیکی نادر به نام پلی سیتمی چوواش، باعث افزایش فعالیت ژن تولیدکننده‌ی اریتروپویتین می‌شود. به طور کلی، تولید بیش از حد اریتروپویتین باعث غلظت خون می‌شود. اریتروپویتین (EPO) به صورت مصنوعی نیز برای درمان بالینی انواع خاصی از کم خونی ساخته شده است. برخی از ورزشکاران حرفه‌ای از این نوع EPO تزریقی (دوپینگ خون) برای بهبود عملکرد خود در مسابقات با تولید هموگلوبین بیشتر و در نتیجه بهبود رساندن اکسیژن به بافت‌های خود، عمدتاً عضلات، استفاده می‌کنند. این نوع دوپینگ توسط بسیاری از کمیته‌های ورزشی حرفه‌ای ممنوع است. برخی فاکتورها، رفتارهای نادرست و عادات ناسالم هم می‌توانند علائم غلظت خون را در شما ایجاد کنند:

• هیپوکسی ناشی از بیماری ریوی (مزمن) طولانی مدت و سیگار کشیدن، از علل شایع غلظت خون هستند. بنابراین، سیگار می‌تواند یک عامل خطر مهم برای غلظت خون باشد.
• قرار گرفتن طولانی مدت در معرض مونوکسید کربن (CO) نیز می‌تواند یک عامل خطر برای غلظت خون باشد. هموگلوبین تمایل بیشتری برای چسبیدن به CO نسبت به اکسیژن دارد. بنابراین، با جایگزینی اکسیژن به نفع CO، غلظت خون ممکن است برای جبران اکسیژن کمِ حمل شده توسط هموگلوبین ایجاد شود.
• قرار گرفتن در معرض مونوکسید کربن یک عامل خطر برای افرادی است که در تونل‌های زیرزمینی یا مناطق شهری پرجمعیت کار می‌کنند. مثلا رانندگان تاکسی در شهرهای بسیار آلوده و شلوغ، یا کارگران کارخانه‌هایی که در معرض دود دستگاه‌های صنعتی هستند، بیشتر از سایرین علائم غلظت خون را تجربه می‌کنند.
• افرادی که در ارتفاعات زندگی می‌کنند نیز ممکن است در معرض خطر ابتلا به غلظت خون به دلیل سطوح پایین اکسیژن محیط باشند.
• افراد مبتلا به جهش‌های ژنتیکی و انواع خانوادگی پلی سیتمی و ناهنجاری‌های خاص هموگلوبین نیز دارای عوامل خطر برای این وضعیت هستند که در بخش‌های قبلی ذکر شد.

بنابراین برای جلوگیری از ابتلا به برخی انواع غلظت خون که در اثر عوامل محیطی ایجاد می‌شوند، راهکارهای زیر تا حدی موثر خواهند بود:

• با حذف فاکتورهای خطری که در بخش قبلی گفته شد، می‌توان از ابتلا به پلی سیتمی ناشی از یک علت ثانویه مانند سیگار کشیدن طولانی مدت یا قرار گرفتن در معرض مونوکسید کربن جلوگیری کرد.
• کاهش عوامل خطر نارسایی قلبی، مانند کنترل فشار خون بالا و دیابت، به طور بالقوه می‌تواند خطر ابتلا به پلی سیتمی را کاهش دهد.

با این حال، اختلالات پلی سیتمی مادرزادی و اولیه قابل پیشگیری نیستند. در پایان، اگر با شدیدترین علائم غلظت خون همچون خونریزی غیرقابل توقف، مشکل تنفسی شدید، تنگی نفس، یا علائم حاکی از سکته مغزی (مثلاً مشکل در صحبت کردن) مواجه شدید، به دنبال ارزیابی سریع توسط پزشک باشید یا فوراً به اورژانس مراجعه کنید. افراد مبتلا به غلظت خون بر اساس توصیه پزشک معالج به طور معمول ویزیت می‌شوند. معمولاً این بیماران توسط پزشکان مراقبت‌های اولیه، متخصص داخلی، پزشکان ریه (ریه شناسان) یا متخصصان خون (انکولوژی و هماتولوژی) ویزیت می‌شوند.

منبع ++++++++++