پرولاکتین چیست و چرا بالا بودن آن ضرر دارد؟

پرولاکتین هورمونی است که در غده‌ی هیپوفیز تولید می‌شود و به دلیل نقش آن در شیردهی مادران، به این اسم نامگذاری شده است. البته این هورمون عملکردهای گسترده‌ی دیگری در بدن دارد؛ از تأثیر بر سیستم تولید مثل گرفته تا تأثیرگذاری بر رفتار و تنظیم سیستم ایمنی و… . پرولاکتین که با نام‌های “هورمون شیر”، PRL، هورمون لوتئوتروپیک و LTH هم شناخته می‌شود، نقش عمده‌ای را در زندگی همه‌ی انسان‌ها، به خصوص مادران شیرده بازی می‌کند. با این حال نباید از تاثیر این هورمون روی ناباروری چشم‌پوشی کرد. پس اگر می‌خواهید بدانید هورمون حیاتی پرولاکتین چیست و چه ویژگی‌هایی دارد و بالا رفتن سطح آن در خون، چه علائم و عوارضی برای بدن انسان در پی دارد، تا پایان این مطلب همراه ما باشید.

پرولاکتین چیست ؟

پرولاکتین یک هورمون پلی‌پپتید (polypeptide) است که مسئول شیردهی، رشد سینه و صدها عمل مورد نیاز دیگر برای حفظ هموستاز (خون‌ایستی) می‌باشد. ساختار شیمیایی این هورمون شبیه به ساختار هورمون رشد و هورمون لاکتوژن جفتی است. آنها با هم خانواده “پرولاکتین / هورمون رشد / لاکتوژن جفتی” را تشکیل می‌دهند که با ترکیب پروتئین مارپیچ حفظ شده مشخص می‌شود. همه‌ی هورمون‌های این خانواده از یک ژن مشترک اجدادی گرفته می‌شوند. این هورمون پس از تقسیمِ پروتئولیتیکِ “پپتید سیگنال” از “پروهورمون پرولاکتین (پیش پرولاکتین)”، از 199 اسید آمینه تشکیل می‌شود.

گفته شده است که هیپوفیز قدامی، این هورمون را سنتز و ترشح کرده و سطح پرولاکتین، توسط هورمون‌های دیگری به نام فاکتورهای بازدارنده پرولاکتین (PIFs) مانند دوپامین کنترل می‌شود. با این حال، سیستم عصبی مرکزی، سیستم ایمنی، رحم و غدد پستانی، همگی قادر به تولید پرولاکتین هستند. تحریک نوک پستان، نور، بویایی و استرس، همگی می‌توانند به شروع سنتز پرولاکتین در این بافت‌ها کمک کنند. عوامل دیگری که تولید پرولاکتین را تحریک می‌کنند، عبارتند از: هورمون آزاد کننده تیروتروپین (TRH)، استروژن (بارداری) و آنتاگونیست‌های دوپامین (ضد جنون‌ها).

مردان همیشه دارای سطح پایینی از این هورمون هستند. افزایش غیر طبیعی این هورمون در مردان، حاکی از یک فرآیند پاتولوژیک بالقوه زمینه‌ای، مانند آدنوم هیپوفیز یا یک اثر نامطلوب دارویی است که نیاز به ارزیابی بیشتر دارد. پرولاکتین در مردان و زنان غیر باردار و غیر شیرده کم است. در دوران بارداری، سطح پرولاکتین بالا می‌رود و پس از تولد نوزاد، استروژن و پروژسترون به طور ناگهانی افت می‌کنند. سطح بالای پرولاکتین، بدن را تحریک می‌کند تا برای شیردهی شیر بسازد. در زنانی که باردار نیستند، پرولاکتین به تنظیم چرخه قاعدگی کمک می‌کند. در مردان، پرولاکتین بر تولید اسپرم تأثیر می‌گذارد.

بعد از اینکه دانستید پرولاکتین چیست، شاید برایتان جالب باشد که این هورمون در بدن چگونه کنترل می‌شود. یکی از تنظیم کننده‌های اصلی تولید پرولاکتین از غده هیپوفیز، هورمونی به نام دوپامین است که توسط هیپوتالاموس، بخشی از مغز که مستقیماً بالای غده هیپوفیز قرار دارد، تولید می‌شود. دوپامین تولید پرولاکتین را مهار می‌کند، بنابراین هر چه دوپامین بیشتر باشد، پرولاکتین کمتری ترشح می‌شود. پرولاکتین خود ترشح دوپامین را افزایش می‌دهد، بنابراین یک حلقه بازخورد منفی ایجاد می‌شود.

استروژن یکی دیگر از تنظیم‌کننده‌های کلیدی این هورمون است و نشان داده شده است که تولید و ترشح پرولاکتین را از غده هیپوفیز افزایش می‌دهد. مطالعات انجام شده، افزایش اندک سطح پرولاکتین در گردش خون زنان در طول مراحل چرخه تولید مثل که در آن سطح استروژن در بالاترین حد خود است را نشان داده‌اند. این امر در دوران بارداری و بعد از آن نیز صادق است که البته منطقی هم هست، زیرا برای شروع شیردهی به سطح بالاتری از پرولاکتین در خون نیاز است. علاوه بر دوپامین و استروژن، طیف وسیعی از هورمون‌های دیگر می‌توانند میزان پرولاکتین آزاد شده در بدن را افزایش یا کاهش دهند، که برخی از آنها عبارتند از هورمون آزادکننده تیروتروپین، اکسی توسین و هورمون ضد ادرار. تا اینجا دانستیم که پرولاکتین چیست ، حال به بررسی مسائلی که باعث بالا رفتن سطح این هورمون می‌شود و علائم و عوارض بالا بودن آن می‌پردازیم.

آیا بالا بودن این هورمون ضرر دارد؟

این هورمون نقش بسزایی در فیزیولوژی سینه، به ویژه در زنان دارد. کمبود ترشح پرولاکتین یا ترشح بیش از حد آن منجر به فرآیندهای پاتولوژیک بالینی مهمی می‌شود. سطح خاصی از هورمون پرولاکتین برای توانایی‌های طبیعی شیردهی ضروری است که عدم تعادل در آن می‌تواند این توانایی را به خطر بیندازد. اگر سطح هورمون بسیار پایین باشد، مادر قادر به تولید شیر نخواهد بود و اگر سطح آن به طور نامناسب افزایش یابد، می‌تواند منجر به گالاکتوره (شیرریزش) در زنان یا مردان غیرشیرده شود. علاوه بر این، اختلال در تعادل پرولاکتین، می‌تواند اثرات قابل توجهی بر چرخه قاعدگی داشته باشد. در زنان، پرولاکتین بیش از حد منجر به آمنوره (عدم قاعدگی) می‌شود که در نتیجه، مهار ترشح GnRH توسط پرولاکتین ایجاد می‌شود. با این حال، در مردان، عدم تعادل سطح پرولاکتین پیامدهای بالینی متفاوتی دارد. پرولاکتین بیش از حد در مردان منجر به سردرد و کاهش میل جنسی می‌شود. کاهش میل جنسی با کاهش اسپرماتوژنز با افزایش پرولاکتین که بر محور تولید مثل هیپوتالاموس – هیپوفیز تأثیر می‌گذارد، مرتبط است.

پرولاکتین هورمونی است که در غده‌ی هیپوفیز تولید می‌شود.

عوامل وجود پرولاکتین بالا چیست؟

در ادامه‌ی پاسخ به این سوال که پرولاکتین چیست، باید بدانیم که در مرحله‌ی اول، چرا سطح این هورمون در خون افزایش می‌یاید. سطوح پایین پرولاکتین معمولاً در زنان یا مردان نگران کننده نیست. با این حال، سطوح بسیار بالای این هورمون، که به عنوان “هایپرپرولاکتینمی” شناخته می‌شود، می‌تواند نشان دهنده یک مشکل جدی‌تر باشد. حدود 10 درصد از جمعیت جهان دارای هایپرپرولاکتینمی هستند. سطوح بالای پرولاکتین در دوران بارداری و بعد از زایمان در دوران شیردهی طبیعی است. با این حال، هایپرپرولاکتینمی می‌تواند ناشی از بی‌اشتهایی عصبی، بیماری کبد، بیماری کلیوی و کم کاری تیروئید باشد. کم کاری تیروئید می‌تواند باعث بزرگ شدن غده هیپوفیز شود که با جایگزینی هورمون تیروئید قابل درمان است. سطوح بالای پرولاکتین نیز می‌تواند ناشی از تومورهای هیپوفیز باشد. این تومورها را می‌توان به صورت پزشکی یا جراحی درمان کرد.

برخی از داروها نیز می‌توانند باعث افزایش سطح این هورمون شوند. داروهای روانپزشکی، مانند ریسپریدون و هالوپریدول می‌توانند سطح این هورمون را در خون افزایش دهند. متوکلوپرامید هم می‌تواند سطح پرولاکتین خون شما را افزایش دهد. این دارو معمولاً برای درمان رفلاکس اسیدی یا حالت تهوع ناشی از داروهای سرطان استفاده می‌شود. برخی از عوامل استرس زای رایج نیز می‌توانند سطح پرولاکتین را افزایش دهند. این عوامل استرس زا، شامل قند خون پایین، فعالیت‌های ورزشی شدید و حتی ناراحتی‌های خفیف هستند. اگر متوجه شدید سطح پرولاکتین شما بالا است، ممکن است لازم باشد راه‌هایی برای کاهش استرس و حفظ قند خون در سطوح ثابت پیدا کنید. شبدر قرمز، شنبلیله یا رازیانه، می‌توانند سطح پرولاکتین شما را افزایش دهند. اگر متوجه شدید سطح پرولاکتین بالایی دارید، از خوردن هر چیزی که دارای این مواد باشد، خودداری کنید.

علت افزایش این هورمون چیست؟

همانطور که می‌دانید، هیپوفیز یک غده‌ی کوچک در وسط سر، درست در زیر مغز است. هیپوفیز حاوی سلول‌های لاکتوتروف است که پرولاکتین تولید می‌کنند. پرولاکتینوما (همچنین به آن “آدنوم تولید کننده پرولاکتین” یا “آدنوم لاکتوتروف” نیز گفته می‌شود) تومور خوش‌خیم (غیرسرطانی) در غده هیپوفیز است که پرولاکتین تولید می‌کند و در نتیجه، باعث افزایش غلظت پرولاکتین خون بالاتر از حد طبیعی می‌شود. در هیپوفیز هر فرد ممکن است چندین پرولاکتینوما به وجود آید. این غدد می‌توانند علائمی را ایجاد کنند، یا زمانی که غلظت بالای پرولاکتین خون با عملکرد تخمدان‌ها یا بیضه‌ها تداخل می‌کند، یا زمانی که آدنوم به ‌اندازه کافی بزرگ شود که غده هیپوفیز یا ساختارهای مجاور سر مانند اعصاب چشم را فشرده کند. البته مورد دوم کمتر رایج است.

پرولاکتینوما هم در مردان و هم در زنان رخ می‌دهد، اما در زنان کمتر از 50 سال، بیشتر از زنان یا مردان مسن تشخیص داده می‌شود. معمولاً پرولاکتینوما را می‌توان با موفقیت تنها با دارو درمان کرد. دارو سطح پرولاکتین خون را به میزان قابل توجهی، اغلب تا حد طبیعی کاهش می‌دهد و معمولاً ‌اندازه آدنوم را می‌کاهد. با این حال، تعداد کمی از این آدنوم‌ها به دارو پاسخ نمی‌دهند و باید با جراحی یا پرتودرمانی که کمتر رایج است، درمان شوند. پس در مجموع، افزایش این هورمون به دلیل وجود یک یا چند مورد از عوامل زیر اتفاق می‌افتد:

• پرولاکتینوما (یک تومور خوش‌خیم در غده هیپوفیز شما که پرولاکتین بیش از حد تولید می‌کند)
• بیماری‌های موثر بر هیپوتالاموس (بخشی از مغز که غده هیپوفیز را کنترل می‌کند)
• بی‌اشتهایی (اختلال خوردن)
• داروهایی که برای درمان افسردگی، روان‌پریشی و فشار خون بالا استفاده می‌شود
• آسیب یا تحریک قفسه سینه (به عنوان مثال، جای زخم، زونا یا حتی سینه بندی که خیلی تنگ باشد)
• همچنین، بیماری کلیوی، نارسایی کبد، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (یک عدم تعادل هورمونی که بر تخمدان‌ها تأثیر می‌گذارد) همگی می‌توانند بر توانایی بدن در حذف پرولاکتین تأثیر بگذارند.

برخی داروها هم می‌توانند سطح پرولاکتین را افزایش دهند، از جمله:

• داروهای ضد افسردگی
• بوتیروفنون‌ها
• استروژن‌ها
• مسدود کننده‌های H2
• متیل دوپا
• متوکلوپرامید
• داروهای مخدر
• فنوتیازین‌ها
• رزرپین
• ریسپریدون
• وراپامیل

برخی از داروهای ضد افسردگی می‌توانند سطح پرولاکتین را افزایش دهند.

محصولات ماری‌جوانا نیز می‌توانند سطح این هورمون را افزایش دهند. با این حال، امکان پایین بودن سطح پرولاکتین خون هم وجود دارد. این موضوع می‌تواند به این معنی باشد که غده هیپوفیز شما با توان کامل کار نمی‌کند. این مشکل به عنوان هیپوفیزیسم شناخته می‌شود. سطوح پایین پرولاکتین معمولاً نیازی به درمان دارویی ندارد. اما برخی داروها می‌توانند باعث کاهش سطح این هورمون شوند. این داروها عبارتند از:

• دوپامین (اینتروپین) که به افراد شوکه‌شده داده می‌شود
• لوودوپا (برای بیماری پارکینسون)
• مشتقات آلکالوئید ارگوت (برای سردردهای شدید)

وضعیت گردش کم پرولاکتین در خون، هیپوپرولاکتینمی نامیده می‌شود. این وضعیت بسیار نادر است و ممکن است در افراد مبتلا به کم‌کاری هیپوفیز رخ دهد. کاهش میزان پرولاکتین ترشح شده می‌تواند منجر به تولید ناکافی شیر پس از زایمان شود. اکثر افرادی که سطح پرولاکتین پایینی دارند، هیچ مشکل پزشکی خاصی ندارند، اگرچه شواهد اولیه نشان می‌دهد که ممکن است پاسخ‌های ایمنی بدن آنها به برخی عفونت‌ها ضعیف باشد.

علائم بالا بودن پرولاکتین در زنان

زنانی که علائم پرولاکتینوما دارند، ممکن است نیاز به آزمایش داشته باشند. علائم پرولاکتینوما در زنان عبارتند از:

• سردردهای غیر قابل توضیح
• اختلال بینایی
• گالاکتوره یا شیردهی خارج از زایمان
• درد یا ناراحتی حین رابطه جنسی
• رشد غیرطبیعی موهای بدن و صورت
• آکنه غیرطبیعی

این آزمایش معمولاً روی افراد مبتلا به پرولاکتینوما برای پیگیری پاسخ تومور به درمان انجام می‌شود. علاوه بر این، در صورت داشتن مشکلات باروری یا پریودهای نامنظم، ممکن است آزمایش پرولاکتین مورد نیاز باشد. این آزمایش همچنین می‌تواند سایر مشکلات غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس را رد کند.

از علائم بالا بودن هورمون پرولاکتین در زنان، سردردهای غیر قابل توضیح و اختلال بینایی است.

علائم بالا بودن این هورمون در مردان

مردان نیز در صورت بروز علائم پرولاکتینوما ممکن است به آزمایش نیاز داشته باشند. علائم پرولاکتینوما در مردان عبارتند از:

• سردردهای غیر قابل توضیح
• اختلال بینایی
• کاهش میل جنسی یا مشکلات باروری
• اختلال در نعوظ
• کمبود غیر طبیعی موهای بدن و صورت

این آزمایش همچنین ممکن است برای موارد زیر استفاده شود:

• بررسی اختلال عملکرد بیضه یا اختلال نعوظ
• رد امکان وجود مشکلات مربوط به غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس

پرولاکتین نرمال چقدر است؟

معمولاً نتایج معمولی سطح پرولاکتین خون، مانند موارد زیر است:

• زنانی که باردار نیستند: بین 2 تا 22 نانوگرم در میلی‌لیتر
• زنان باردار: 34 تا 386 نانوگرم در میلی‌لیتر
• مردان: بین 2 تا 18 نانوگرم در میلی‌لیتر

برخی منابع نیز مقادیر زیر را برای سطح پرولاکتین نرمال پیشنهاد می‌کنند:

• زنانی که باردار نیستند: کمتر از 25 نانوگرم در میلی‌لیتر
• زنان باردار: 10 تا 202 نانوگرم در میلی‌لیتر
• مردان: کمتر از 15 نانوگرم در میلی‌لیتر

سطح پرولاکتین نرمال برای کودکان هم، معمولا بین 3 تا 20 نانوگرم در میلی‌لیتر گزارش شده است.

نحوه ‌اندازه گیری پرولاکتین چگونه است؟

این هورمون با آزمایشی شبیه به آزمایش خون ‌اندازه‌گیری می‌شود. برای این کار فقط کافی است تا پزشک یا پرستار کمی خون از بدن شما بگیرند. آزمایش پرولاکتین خطر کمی برای وقوع عوارض دارد. ممکن است پس از خون‌گیری، یک کبودی کوچک در محل سوراخ ایجاد شود. برای کمک به کاهش کبودی، پس از برداشتن سوزن، برای چند دقیقه روی محل فشار وارد کنید. ممکن است احساس ضعف یا سبکی سر داشته باشید. در موارد نادر و در شرایطی که به نام فلبیت شناخته می‌شود، ورید ممکن است پس از آزمایش ملتهب شود. فلبیت را با کمپرس گرم که چند بار در روز روی محل قرار می‌گیرد، درمان کنید. در صورت داشتن اختلال خونریزی، ممکن است با ادامه خونریزی مواجه شوید. همچنین، اگر از داروهای رقیق کننده خون مانند آسپرین یا وارفارین استفاده می‌کنید، قبل از انجام آزمایش به پزشک خود اطلاع دهید.

هورمون پرولاکتین با آزمایشی شبیه به آزمایش خون ‌اندازه‌گیری می‌شود.

عوارض بالا بودن پرولاکتین چیست؟

حال که دانستیم پرولاکتین چیست، به بررسی عوارض بالا بودن این هورمون می‌پردازیم. عوارض بالا بودن این هورمون به دو دسته تقسیم می‌شوند: عوارض و علائمی که در نتیجه افزایش سطح پرولاکتین خون ایجاد می‌شوند و عوارض ناشی از فشرده سازی هیپوفیز طبیعی و بافت‌های اطراف آن به دلیل وجود پرولاکتینوماها.

ابتدا به عوارض ناشی از افزایش پرولاکتین خون می‌پردازیم. افزایش پرولاکتین خون با ترشح هورمون‌هایی از غده هیپوفیز که عملکرد تخمدان‌ها را در زنان و بیضه‌ها را در مردان کنترل می‌کنند، تداخل می‌کند. بنابراین، بالا بودن این هورمون در زنان در زمان قبل از یائسگی (پری یائسگی: به معنای “در حوالی یائسگی” است و به زمانی اشاره دارد که در طی آن بدن شما گذار طبیعی به یائسگی را انجام می‌دهد که نشان دهنده پایان سال‌های باروری است) و در مردان عوارضی را ایجاد می‌کند. البته بالا بودن این هورمون در زنانی که قبلاً یائسه شده‌اند، عوارض کمتری دارد، زیرا تخمدان آنها از قبل از کار افتاده است. هنگامی که غلظت بالای این هورمون خون با عملکرد تخمدان‌ها در یک زن پری یائسه تداخل می‌کند، ترشح استرادیول (هورمون اصلی جنسی زنانه [استروژن] در زنان) کاهش می‌یابد. عوارض این اتفاق شامل قاعدگی نامنظم یا عدم قاعدگی، ناباروری، علائم یائسگی (گرگرفتگی و خشکی واژن) و بعد از چندین سال پوکی استخوان (نازک شدن و ضعیف شدن استخوان‌ها) است. سطح بالای پرولاکتین همچنین می‌تواند باعث ترشح شیر از سینه شود.

غلظت بالای پرولاکتین خون در مردان در عملکرد بیضه‌ها، تولید تستوسترون (هورمون اصلی جنسی مردانه) و تولید اسپرم اختلال ایجاد می‌کند. تستوسترون پایین باعث کاهش انرژی، میل جنسی، توده و قدرت عضلانی و سلول‌های خون (کم خونی) می‌شود. اگر سطوح این هورمون برای چندین سال پایین بماند، استحکام استخوان ممکن است کاهش یابد (پوکی استخوان). سطوح بالای پرولاکتین در خون همچنین باعث ایجاد مشکل در نعوظ و حساسیت و بزرگ شدن سینه‌ها می‌شود.

در ادامه‌ی بحث پرولاکتین چیست، به بررسی علائم و عوارض بالا بودن این هورمون پرداختیم. همانطور که گفتیم، فشرده شدن بافت اطراف هیپوفیز اتفاق نادری است که در صورت وجود پرولاکتینوما ایجاد می‌شود. در این حالت آدنوم‌های بزرگ می‌توانند با فشار دادن بر ساختارهای مجاور در سر علائمی را ایجاد کنند. فشار روی اعصاب به چشم‌ها می‌تواند دید، به ویژه دید محیطی (جانبی) را مختل کند. فشار بر غده هیپوفیز می‌تواند تولید هورمون‌هایی را که غده تیروئید و غدد فوق کلیوی را تحریک می‌کنند، کاهش دهد و منجر به کم‌کاری این غدد شود. وجود فشار همچنین می‌تواند باعث سردرد شود.

حال که می‌دانیم ضرر بالا بودن پرولاکتین چیست، بد نیست تا کمی هم از روش‌های درمان آن بگوییم. رایج‌ترین داروهای مورد استفاده برای کاهش سطح این هورمون تا حد نرمال، کابرگولین و بروموکریپتین هستند. پزشک شما با تجویز دوز پایین یکی از این داروها شروع می‌کند و به آرامی دوز را افزایش می‌دهد تا سطح پرولاکتین به حالت عادی برگردد. درمان تا زمانی ادامه می‌یابد که علائم شما کاهش یابد یا باردار شوید (اگر هدف شما این باشد). معمولاً پس از باردار شدن، پزشک شما درمان را متوقف می‌کند.

کابرگولین دو بار در هفته مصرف می‌شود و عوارض جانبی کمتری نسبت به بروموکریپتین دارد. به طور کلی، کابرگولین سطح پرولاکتین را سریع‌تر از بروموکریپتین به حالت طبیعی کاهش می‌دهد. کابرگولین در صورت مصرف در دوزهای بالا می‌تواند باعث مشکلات دریچه قلب شود، اما این دوزها در زنانی که قصد بارداری دارند، استفاده نمی‌شود. بروموکریپتین و کابرگولین را می‌توان در دوران بارداری استفاده کرد. شایع‌ترین عوارض جانبی، سبکی سر، حالت تهوع و سردرد است. افزایش آهسته دوز به عوارض جانبی کمک می‌کند. راه دیگر برای کاهش عوارض جانبی، تزریق بروموکریپتین به صورت شیاف به طور مستقیم در واژن است. البته این نوع استفاده، خارج از عرف بوده و روی برچسب دارو از آن یاد نشده است.

لازم به ذکر است که همه زنان مبتلا به هایپرپرولاکتینمی (افرادی که پرولاکتین بالایی در جریان خون خود دارند) نیاز به درمان ندارند، اگرچه زنان مبتلا به هایپرپرولاکتینمی که در نتیجه‌ی آن استروژن تولید نمی‌کنند، به درمانی نیاز دارند که یا باعث تولید استروژن در او شود یا استروژن به طور مستقیم در اختیار بیمار قرار گیرد. اگر علتی برای هایپرپرولاکتینمی پیدا نشود یا اگر سطح بالای پرولاکتین به دلیل وجود یک تومور کوچک در غده هیپوفیز باشد و با این حال، بدن بیمار هنوز در حال ساخت استروژن باشد، ممکن است نیازی به درمان نباشد. زنان مبتلا به هایپرپرولاکتینمی می‌توانند برای جلوگیری از بارداری یا منظم کردن قاعدگی از قرص‌های ضد بارداری استفاده کنند. جراحی، آخرین راه‌حل درمان پرولاکتین بالا است. اگر تومور خیلی بزرگ باشد و دارو علائم بیمار را بهبود نبخشد، ممکن است به جراحی نیاز باشد. هر چند وقت یکبار، MRI برای بررسی اندازه تومور انجام می‌شود.

شایع‌ترین عوارض جانبی بالا بودن پرولاکتین، سبکی سر، حالت تهوع و سردرد است.

چگونه پرولاکتین را‌ اندازه‌گیری کنیم؟

برای اندازه‌گیری این هورمون، شما نیاز به مراجعه به پزشک و نمونه‌گیری از خون در آزمایشگاه دارید. اندازه‌گیری این هورمون به صورت خانگی ممکن نیست. اما اگر علائمی که پیش‌تر بیان کردیم را دارید، بد نیست با یک پزشک صحبت کنید. ممکن است پزشک شما را برای آزمایش پرولاکتین بفرستد. افزایش سطح پرولاکتین می‌تواند نشانه‌ای از انواع بیماری‌ها باشد. اگر سطح غیرطبیعی پرولاکتین در خون دارید، پزشک ممکن است آزمایشات بیشتری را برای شناسایی علت پیشنهاد کند. اگر علائم هایپرپرولاکتینمی را تجربه می‌کنید، پزشک ممکن است با انجام یک معاینه فیزیکی و بررسی سابقه پزشکی شما شروع کند. آنها همچنین ممکن است یک آزمایش تصویربرداری به نام (MRI) را برای رد پرولاکتینوما درخواست کنند. همچنین ممکن است آزمایش خون اضافی برای بررسی عملکرد تیروئید و کلیه تجویز شود. تست‌هایی که ممکن است سفارش داده شوند، عبارتند از:

• هورمون محرک تیروئید
• نیتروژن اوره‌ی خون
• کراتینین
• الکترولیت‌ها

ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی شما، می‌تواند اطلاعاتی در مورد آزمایش‌های بعدی که برای وضعیت شما مناسب است، ارائه دهد. پزشک شما می‌تواند به سوالات مربوط به آزمایش پرولاکتین و نتایج آزمایش شما کمک کند. برخی از سوالاتی که ممکن است از پزشک خود بپرسید، عبارتند از:

• نتایج آزمایش من در مورد عملکرد هورمون و سلامت کلی من چه می‌گوید؟
• آیا بر اساس نتایج آزمایش پرولاکتین به آزمایشات بعدی نیاز دارم؟
• اگر برای پرولاکتینوما تحت درمان قرار بگیرم، چند وقت یکبار به آزمایش پرولاکتین نیاز دارم؟
• اگر از نظر عود پرولاکتینوما تحت نظارت باشم، سطح پرولاکتین من چند بار اندازه‌گیری می‌شود؟

آزمایش پرولاکتین چگونه انجام می‌شود؟

آزمایش این هورمون درست مانند آزمایش خون است. فقط چند دقیقه در مطب پزشک یا در آزمایشگاه زمان می‌برد و لازم نیست برای آن آماده شوید. نمونه معمولاً سه تا چهار ساعت پس از بیدار شدن در صبح جمع‌آوری می‌شود. خون از رگ بازوی شما گرفته می‌شود. درد خیلی کم بوده و ممکن است فقط زمانی که سوزن وارد می‌شود، یک سوزش خفیف و پس از آن مقداری درد خفیف احساس کنید. البته برخی از قرص‌های ضد بارداری، داروهای فشار خون بالا یا داروهای ضدافسردگی، می‌توانند بر نتایج آزمایش پرولاکتین تأثیر بگذارند. قبل از انجام آزمایش، در مورد داروهایی که مصرف می‌کنید به پزشک خود اطلاع دهید. مشکلات خواب، سطح استرس بالا و ورزش شدید قبل از آزمایش نیز می‌توانند بر نتایج تأثیر بگذارند. مراحل مختلف آزمایش به ترتیب زیر می‌باشند:

قبل از آزمون

به طور کلی، قبل از آزمایش این هورمون نیازی به آماده‌سازی خاصی نیست. برای بهترین دقت، خون 3 تا 4 ساعت پس از بیدار شدن در صبح گرفته می‌‌شود. با این حال، در شرایط خاص، ممکن است از بیماران خواسته شود قبل از اندازه‌گیری سطح پرولاکتین خود ناشتا باشند. ناشتا به این معنی است که شما نباید غذا بخورید و 9 تا 12 ساعت قبل از آزمایش فقط آب بنوشید. پزشک شما می‌تواند اطلاعاتی در مورد هر نوع آماده‌سازی خاصی که قبل از گرفتن خون لازم است، به شما ارائه دهد.

در طول آزمون

یک متخصص سلامت نمونه خون مورد نیاز برای آزمایش پرولاکتین شما را می‌گیرد. نمونه معمولاً از ورید بازو در قسمت داخلی آرنج گرفته می‌شود. این ناحیه با یک دستمال ضدعفونی کننده تمیز می‌شود و یک نوار الاستیک به نام تورنیکت در اطراف قسمت بالایی بازو قرار می‌گیرد. تورنیکت به افزایش جریان خون در ورید کمک می‌کند. در مرحله بعد، یک سوزن وارد رگ می‌شود. هنگام وارد کردن سوزن ممکن است کمی احساس ناراحتی کنید. خون از طریق سوزن جریان می‌یابد و در یک لوله آزمایش یا ویال متصل به سوزن جمع‌آوری می‌شود. جمع‌آوری نمونه‌ی مورد نیاز برای آزمایش نباید بیش از چند دقیقه طول بکشد.

بعد از آزمون

پس از برداشتن سوزن از ورید، برای جلوگیری از خونریزی و جلوگیری از کبودی، فشار به ناحیه وارد شده و بازو بانداژ می‌شود. خون‌گیری یک روش معمول پزشکی است. خطر کمی وجود دارد و معمولاً می‌توانید بلافاصله فعالیت‌های عادی خود را از سر بگیرید.

دریافت نتایج آزمون و تفسیر آن

نتایج آزمایش این هورمون معمولاً ظرف چند روز کاری به شما گزارش می‌شود. نتایج این آزمایش بر حسب نانوگرم در میلی‌لیتر (ng/mL) گزارش می‌شود. گزارش آزمایش شامل اطلاعاتی در مورد محدوده‌ی مرجع مورد استفاده برای تفسیر نتایج پرولاکتین شما خواهد بود. محدوده‌ی مرجع برای پرولاکتین با مقایسه‌ی سطح پرولاکتین در میان گروه‌های افراد سالم بر اساس جنسیت بیولوژیکی و وضعیت بارداری آنها ایجاد می‌شود. با این حال، محدوده مرجع می‌تواند بین آزمایشگاه‌ها متفاوت باشد و هیچ سطح طبیعی پرولاکتین برای همه‌ی افراد وجود ندارد.

تفسیر نتایج آزمایش این هورمون به عوامل متعددی، از جمله وضعیت سلامت فرد و اینکه آیا قبلاً آزمایش پرولاکتین انجام داده است یا خیر بستگی دارد. برای درک نتایج آزمایش این هورمون، همیشه باید با پزشک مشورت شود. برای افرادی که باردار یا شیرده هستند، سطح بالای پرولاکتین طبیعی است. به ندرت کمبود پرولاکتین در بیماران تشخیص داده می‌شود که به عنوان هیپوپرولاکتینمی شناخته شده و باعث ناتوانی در تولید شیر مادر پس از تولد می‌شود. در افرادی که باردار نیستند، افزایش پرولاکتین در آزمایش اولیه ممکن است نشانه هایپرپرولاکتینمی باشد.

برای افرادی که باردار یا شیرده هستند، سطح بالای پرولاکتین طبیعی است.

پرولاکتین و باروری چه ارتباطی با هم دارند؟

در برخی موارد، سطوح بالای پرولاکتین می‌تواند منجر به ناباروری شود. تومورهای پرولاکتینوما می‌توانند بر غده هیپوفیز شما فشار وارد کرده و تولید هورمون‌ها را متوقف کنند. این وضعیت به عنوان هایپرپرولاکتینمی (hypopituitarism) شناخته می‌شود. در مردان، این امر باعث کاهش میل جنسی و ریزش موهای بدن می‌شود. هایپرپرولاکتینمی در زنان می‌تواند منجر به ناباروری شود. سطوح بالای این هورمون می‌تواند تولید طبیعی هورمون‌های استروژن و پروژسترون را مختل کند. این امر می‌تواند باعث شود که تخمدان‌ها به طور نامنظم تخمک‌ها را آزاد کنند یا به طور کامل متوقف شوند. در مجموع، دلایل رایج هایپرپرولاکتینمی به صورت زیر دسته‌بندی می‌شوند:

• تومورهای هیپوفیز (پرولاکتینوم)
• کم کاری تیروئید (تیروئید کم کار)
• داروهایی که برای افسردگی، روان پریشی و فشار خون داده می‌شود
• گیاهان، از جمله شنبلیله، دانه‌های رازیانه، و شبدر قرمز
• تحریک دیواره قفسه سینه (از زخم‌های‌جراحی، زونا یا حتی یک سوتین خیلی تنگ)
• استرس یا ورزش (معمولاً بیش از حد یا شدید)
• غذاهای خاص
• تحریک نوک پستان

داروها و سایر درمان‌های پرولاکتینوما به بازیابی باروری در اکثر زنان کمک می‌کنند. اگر متوجه شدید که سطح پرولاکتین بالا یا تومور پرولاکتینوما دارید، فوراً در مورد درمان با پزشک خود صحبت کنید.

آیا احتمال بالا بودن پرولاکتین در کودکان وجود دارد؟

اگرچه پرولاکتینوما شایع‌ترین نوع تومور هیپوفیز است، اما وجود این غدد بیشتر در زنان بالغ دیده می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهند که پرولاکتینوما و بالطبع آن، بالا رفتن سطح هورمون پرولاکتین، به ندرت در کودکان و نوجوانان، چه دختر و چه پسر رخ می‌دهد، اما احتمال وقوع این رخداد به صورت بسیار نادر وجود دارد. در پایان بحث پرولاکتین چیست، می‌توانیم جمع‌بندی زیر را داشته باشیم:

• سطوح بالاتر این هورمون در افراد باردار و بانوان شیرده طبیعی است. در افرادی که باردار یا شیرده نیستند، سطح پایین پرولاکتین بسیار نادر است و افزایش سطح آن شایع‌تر می‌باشد.
• هم بالا بودن و هم پایین بودن سطح پرولاکتین، می‌تواند نشان‌دهنده یک بیماری زمینه‌ای باشند، اما سطوح بالای پرولاکتین می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد.
• آزمایش اندازه‌گیری سطح پرولاکتین ساده است و می‌تواند به پزشکان کمک کند تا داروی صحیح را برای کاهش سطوح یا ارائه درمان برای یک بیماری زمینه‌ای که ممکن است باعث افزایش سطح هورمون شده باشد، تجویز کنند.

امیدواریم که با خواندن مطلب پرولاکتین چیست، جواب تمامی سوالاتی که در ذهن خود داشتید را دریافت کرده باشید.

منبع ++++++++++