بیماری صرع و تمام ناگفته‌های آن

سوالات متداول درباره بیماری صرع

شاید نام بیماری صرع برایتان آشنا باشد، اما واقعاً صرع چیست و چه علائمی دارد؟ این اختلال عصبی که با تشنج‌های ناگهانی شناخته می‌شود، فراتر از یک تصور ساده است. بیماری صرع می‌تواند زندگی افراد را در هر سنی تحت تأثیر قرار دهد و درک صحیح علائم بیماری صرع، کلید تشخیص زودهنگام و مدیریت مؤثر آن است. متأسفانه، ناآگاهی عمومی و برچسب‌های اجتماعی نادرست، چالش‌های مضاعفی را برای مبتلایان و خانواده‌هایشان ایجاد می‌کند.

در این راهنما از تیم دکتر کرمانی، قصد داریم با زبانی ساده اما علمی، به تمام سوالات شما پاسخ دهیم. از بررسی علائم صرع در بزرگسالان، کودکان و تفاوت‌های احتمالی در بیماری صرع در مردان و زنان گرفته تا معرفی خصوصیات افراد مبتلا به صرع و جدیدترین راهکارهای درمانی. هدف ما افزایش آگاهی و کمک به بهبود کیفیت زندگی افرادی است که با این بیماری دست و پنجه نرم می‌کنند.

صرع چیست؟ نگاهی عمیق‌تر به یک اختلال مغزی

برای پاسخ دقیق‌تر به این سوال که بیماری صرع چیست؟ باید بگوییم که صرع یک بیماری مزمن غیرواگیر مغزی است که مشخصه اصلی آن، استعداد پایدار برای تولید حملات تشنج خودبه‌خودی و مکرر است.

مغز ما از میلیاردها سلول عصبی (نورون) تشکیل شده که از طریق سیگنال‌های الکتریکی با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. در حالت عادی، این فعالیت الکتریکی به صورت منظم و هماهنگ انجام می‌شود. اما در افراد مبتلا به بیماری صرع، گاهی اوقات این فعالیت الکتریکی دچار اختلال شده و گروهی از نورون‌ها به طور ناگهانی و همزمان، سیگنال‌های الکتریکی بیش از حد و ناهماهنگی ارسال می‌کنند. این “طوفان الکتریکی” در مغز منجر به بروز تشنج می‌شود. درک اینکه این بیماری سر چیست، به ما کمک می‌کند تا با این اختلال بیشتر آشنا شویم.

نکته مهم: داشتن یک بار تشنج، لزوماً به معنای ابتلا به بیماری صرع نیست. تشخیص بیماری صرع معمولاً زمانی مطرح می‌شود که فرد حداقل دو تشنج بدون محرک شناخته شده (تشنج‌های غیرقابل تحریک یا unprovoked seizures) با فاصله زمانی بیش از ۲۴ ساعت داشته باشد یا یک تشنج غیرقابل تحریک داشته باشد و بررسی‌های پزشکی نشان‌دهنده احتمال بالای تکرار تشنج در آینده باشد.

علائم صرع چیست؟ از خیرگی ساده تا حرکات شدید

علائم بیماری صرع چیست؟ این سوال بسیار مهمی است، زیرا علائم صرع بسیار متنوع هستند و به ناحیه‌ای از مغز که فعالیت غیرطبیعی در آن رخ می‌دهد و همچنین میزان گسترش این فعالیت بستگی دارد. برخی تشنج‌ها ممکن است آنقدر خفیف باشند که به سختی قابل تشخیص باشند، در حالی که برخی دیگر می‌توانند بسیار شدید و دراماتیک باشند. شناخت علائم صرع به تشخیص و درمان کمک می‌کند.

شایع‌ترین علایم بیماری صرع؛ از کجا احتمال بدهیم که صرع داریم؟

در اینجا به برخی از شایع‌ترین علائم صرع و علایم صرع اشاره می‌کنیم:

• سردرگمی موقت و گیجی: پس از تشنج یا حتی در طول برخی انواع آن.
• خیره شدن به یک نقطه: فرد برای چند ثانیه به نظر می‌رسد که “رفته” یا به جایی نامعلوم خیره شده و به محیط اطراف پاسخ نمی‌دهد. این نوع از علائم صرع خفیف در بزرگسالان و کودکان دیده می‌شود.
• سفتی ناگهانی عضلات: عضلات بدن، به‌خصوص دست‌ها، پاها و پشت، ناگهان سفت می‌شوند.
• حرکات و تکان‌های غیرقابل کنترل و ریتمیک در دست‌ها و پاها: این حرکات معمولاً در دو طرف بدن رخ می‌دهند.
• ترکیبی از سفتی و تکان‌های عضلانی یا تشنج بزرگ: این نوع تشنج که قبلاً به آن “گرندمال” می‌گفتند، اغلب با از دست دادن هوشیاری، زمین خوردن، کف کردن از دهان، گاز گرفتن زبان و گاهی از دست دادن کنترل ادرار یا مدفوع همراه است.
• از دست دادن ناگهانی تون عضلانی و شل شدن بدن یا تشنج قطره‌ای: فرد ناگهان کنترل عضلات خود را از دست داده و ممکن است به زمین بیفتد.
• پرش‌های ناگهانی و کوتاه عضلانی: معمولاً در بازوها و شانه‌ها رخ می‌دهد.
• تغییرات حسی غیرعادی: احساس بو، طعم یا صدای عجیب، احساس گزگز یا بی‌حسی، دیدن جرقه‌های نور.
• تغییرات خلقی یا احساسی ناگهانی: احساس ترس، اضطراب، شادی یا تجربه دژاوو (احساس آشنایی با یک موقعیت جدید).
• حرکات تکراری و خودکار: مانند ملچ‌ملوچ کردن، جویدن، مالیدن دست‌ها به هم یا راه رفتن بی‌هدف. این‌ها اغلب در تشنج‌های کانونی با اختلال در هوشیاری دیده می‌شوند.

علائم بیماری صرع می‌تواند بسته به فرد و نوع تشنج متفاوت باشد. در بسیاری از موارد، فرد مبتلا به بیماری صرع، هر بار نوع مشابهی از تشنج را با علائم صرع تقریباً یکسان تجربه می‌کند. شناخت دقیق علایم بیماری صرع برای توصیف آن به پزشک بسیار مهم است و به روند تشخیص کمک شایانی می‌کند.

انواع صرع؛ دسته‌بندی بر اساس منشا فعالیت غیرطبیعی مغز

پزشکان بیماری صرع را بر اساس اینکه فعالیت الکتریکی غیرطبیعی از کدام قسمت مغز شروع می‌شود و چقدر گسترش می‌یابد، به دو دسته اصلی تقسیم می‌کنند:

• صرع کانونی (Focal Seizures)
• صرع عمومی (Generalized Seizures)

درک این دسته‌بندی به فهم بهتر صرع چیست و چه علائمی دارد و همچنین انتخاب روش درمانی مناسب کمک می‌کند.

تشنج‌های کانونی (Focal Seizures)؛ شروع از یک نقطه خاص

در تشنج‌های کانونی، فعالیت الکتریکی غیرطبیعی از یک ناحیه یا شبکه خاصی از نورون‌ها در یک نیمکره مغز شروع می‌شود. علائم صرع در این نوع، به عملکرد آن ناحیه از مغز بستگی دارد. تشنج‌های کانونی خود به دو زیرگروه اصلی تقسیم می‌شوند که شناخت آن‌ها در درک نشانه های صرع اهمیت دارد.

تشنج کانونی با حفظ هوشیاری؛ (Focal Aware Seizure)

در تشنج کانونی با حفظ هوشیاری، فرد در طول تشنج هوشیار باقی می‌ماند و از اتفاقات اطراف خود آگاه است، هرچند ممکن است نتواند صحبت کند یا حرکت کند. علایم صرع می‌تواند شامل حرکات غیرارادی در یک بخش از بدن (مانند یک دست یا پا)، تغییرات حسی (مانند احساس گزگز، دیدن نور، شنیدن صدا یا بوی عجیب) یا تغییرات احساسی (مانند ترس ناگهانی) باشد. این نوع گاهی به عنوان علائم صرع خفیف در بزرگسالان تلقی می‌شود، اما هر تشنجی، حتی خفیف، نیاز به بررسی دقیق توسط پزشک دارد.

تشنج کانونی با اختلال در هوشیاری؛ (Focal Impaired Awareness Seizure)

در تشنج کانونی با اختلال در هوشیاری، هوشیاری فرد در طول تشنج مختل می‌شود یا به طور کامل از دست می‌رود. فرد ممکن است گیج به نظر برسد، به محیط پاسخ ندهد یا حرکات تکراری و خودکار (automatisms) مانند ملچ‌ملوچ کردن، جویدن لب یا راه رفتن بی‌هدف انجام دهد. پس از تشنج، فرد ممکن است اتفاقات را به یاد نیاورد. این نوع از علائم بیماری صرع در بزرگسالان می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر زندگی روزمره داشته باشد.

گاهی اوقات، یک تشنج کانونی می‌تواند به یک تشنج عمومی دوطرفه (مانند تونیک-کلونیک) تبدیل شود. این گسترش فعالیت غیرطبیعی به سایر نواحی مغز، پیچیدگی تشخیص و درمان را افزایش می‌دهد.

تشنج‌های عمومی (Generalized Seizures)؛ درگیری همزمان دو نیمکره مغز

در تشنج‌های عمومی، فعالیت الکتریکی غیرطبیعی از همان ابتدا هر دو نیمکره مغز را به طور گسترده درگیر می‌کند. این تشنج‌ها معمولاً با از دست دادن هوشیاری همراه هستند و انواع مختلفی دارند که هر کدام علائم صرع خاص خود را نشان می‌دهند.

تشنج غیبت یا پتی‌مال؛ (Absence Seizures)

تشنج‌های غیبت که بیشتر در کودکان شایع هستند، با یک دوره کوتاه (معمولاً ۵ تا ۱۵ ثانیه) خیرگی به فضا، پلک زدن مکرر یا حرکات جزئی دهان مشخص می‌شوند. فرد در این مدت به محیط پاسخ نمی‌دهد و پس از آن معمولاً بلافاصله به فعالیت قبلی خود بازمی‌گردد، بدون اینکه چیزی به یاد بیاورد. این تشنج‌ها ممکن است چندین بار در روز تکرار شوند و بر یادگیری کودک تأثیر بگذارند.

تشنج تونیک؛ (Tonic Seizures)

تشنج تونیک باعث سفتی ناگهانی عضلات در سراسر بدن می‌شود. اگر فرد ایستاده باشد، ممکن است به زمین بیفتد (“مثل یک تکه چوب”). این تشنج‌ها معمولاً کوتاه هستند اما می‌توانند باعث آسیب ناشی از سقوط شوند.

تشنج آتونیک یا تشنج قطره‌ای؛ (Atonic Seizures)

باعث از دست دادن ناگهانی تون عضلانی می‌شود و فرد ممکن است ناگهان شل شده و به زمین بیفتد. این تشنج‌ها نیز کوتاه هستند اما خطر آسیب ناشی از سقوط در آن‌ها بالاست و نیاز به مراقبت ویژه دارد.

تشنج کلونیک؛ (Clonic Seizures)

تشنج کلونیک با حرکات پرشی و ریتمیک عضلات در دو طرف بدن مشخص می‌شود. این نوع تشنج به تنهایی نادر است و معمولاً همراه با مرحله تونیک (تونیک-کلونیک) دیده می‌شود.

تشنج میوکلونیک؛ (Myoclonic Seizures)

تشنج میوکلونیک شامل پرش‌های ناگهانی، کوتاه و شبیه شوک الکتریکی در عضلات است که ممکن است یک عضله یا گروهی از عضلات را درگیر کند. این پرش‌ها معمولاً بسیار کوتاه هستند و هوشیاری حفظ می‌شود، اما می‌توانند نشانه‌ای از یک سندرم صرع خاص باشند.

تشنج تونیک-کلونیک یا گرندمال؛ (Tonic-Clonic Seizures)

تشنج تونیک-کلونیک، شناخته‌شده‌ترین و اغلب دراماتیک‌ترین نوع تشنج عمومی است و شامل دو مرحله اصلی است:

• مرحله تونیک: بدن سفت می‌شود، هوشیاری از دست می‌رود و فرد ممکن است به زمین بیفتد و صدایی شبیه ناله یا فریاد از خود خارج کند (به دلیل انقباض عضلات قفسه سینه).
• مرحله کلونیک: حرکات پرشی و ریتمیک در دست‌ها و پاها رخ می‌دهد. ممکن است کف کردن از دهان، گاز گرفتن زبان و از دست دادن کنترل ادرار یا مدفوع نیز اتفاق بیفتد.

این تشنج‌ها معمولاً ۱ تا ۳ دقیقه طول می‌کشند و پس از آن فرد ممکن است برای مدتی گیج، خسته و خواب‌آلود باشد. این نوع از علائم بیماری صرع به دلیل شدت و احتمال آسیب، نیاز به توجه ویژه دارد.

شناخت دقیق نوع تشنج برای انتخاب درمان مناسب توسط پزشک بسیار مهم است و به مدیریت بهتر بیماری کمک می‌کند.

فوریت تشنج؛ چه زمانی باید فوراً به پزشک مراجعه کرد؟

اگر شما یا فرد دیگری برای اولین بار دچار تشنج شدید یا اگر فردی که سابقه بیماری صرع دارد، تشنجی متفاوت از معمول یا شرایط اورژانسی زیر را تجربه کرد، باید فوراً به دنبال کمک پزشکی باشید و از خوددرمانی پرهیز کنید:

• تشنج بیش از پنج دقیقه طول بکشد.
• پس از توقف تشنج، تنفس یا هوشیاری به حالت عادی برنگردد.
• تشنج دوم بلافاصله پس از تشنج اول رخ دهد (تشنج‌های خوشه‌ای).
• فرد تب بالا داشته باشد.
• فرد باردار باشد.
• فرد دیابت داشته باشد.
• فرد در طول تشنج به خود آسیب رسانده باشد (مثلاً از ارتفاع افتاده یا سرش به جایی برخورد کرده باشد).
• تشنج در آب رخ داده باشد.

شرایط بالا می‌توانند نشان‌دهنده یک وضعیت اورژانسی پزشکی باشند و نیاز به بررسی و درمان فوری دارند تا از عواقب جدی‌تر جلوگیری شود.

تشخیص بیماری صرع؛ فرآیندی دقیق و چند مرحله‌ای

تشخیص بیماری صرع و تعیین نوع آن یک فرآیند دقیق است که نیاز به بررسی کامل سابقه پزشکی، شرح دقیق علائم صرع و انجام آزمایشات تخصصی دارد. هدف از این بررسی‌ها، تأیید وجود صرع، رد کردن سایر علل احتمالی تشنج و شناسایی کانون یا نوع فعالیت غیرطبیعی در مغز است. دانستن دقیق بیماری صرع چیست برای پزشک، اولین گام در این مسیر است.

مراحل اصلی تشخیص بیماری صرع چیست؟ این فرآیند معمولاً شامل موارد زیر است:

شرح حال دقیق پزشکی و معاینه عصبی: گام اول

پزشک سوالات مفصلی در مورد سابقه سلامتی شما، داروهای مصرفی، سابقه خانوادگی صرع و جزئیات دقیق تشنج‌ها (شامل علائم بیماری صرع در بزرگسالان یا کودکان، اتفاقات قبل، حین و بعد از تشنج) خواهد پرسید. معاینه عصبی نیز برای ارزیابی عملکرد مغز و اعصاب انجام می‌شود.

الکتروانسفالوگرام (EEG): مهم‌ترین آزمایش برای تشخیص بیماری صرع

 الکتروانسفالوگرام مهم‌ترین آزمایش برای تشخیص بیماری صرع است. الکترودهایی روی پوست سر قرار داده می‌شوند تا فعالیت الکتریکی مغز را ثبت کنند. EEG می‌تواند الگوهای غیرطبیعی امواج مغزی که مشخصه صرع هستند را نشان دهد، حتی زمانی که فرد تشنج ندارد. گاهی اوقات EEG در حین خواب یا با استفاده از تحریکات نوری (فتیک) انجام می‌شود تا احتمال بروز فعالیت غیرطبیعی افزایش یابد. در برخی موارد، ممکن است نیاز به بستری در بیمارستان برای انجام ویدئو-EEG مانیتورینگ طولانی‌مدت باشد تا تشنج‌ها ثبت و بررسی شوند.

تصویربرداری مغز؛ بررسی ساختار مغز و شناسایی ناهنجاری‌های احتمالی

برای بررسی ساختار مغز و شناسایی ناهنجاری‌های احتمالی، از روش‌های تصویربرداری استفاده می‌شود:

1. ام‌آر‌آی (MRI) مغز: این روش تصویربرداری دقیق، ساختار مغز را نشان می‌دهد و می‌تواند ناهنجاری‌های ساختاری مانند تومور، سکته قبلی، ضایعات مادرزادی یا اسکلروز هیپوکامپ (یکی از علل شایع صرع کانونی) را که ممکن است باعث تشنج شوند، شناسایی کند. MRI معمولاً اولین انتخاب برای تصویربرداری در بیماری صرع است.
2. سی‌تی‌اسکن (CT Scan) مغز: این روش سریع‌تر از MRI است و بیشتر در شرایط اورژانسی برای رد کردن علل حاد تشنج مانند خونریزی یا ضربه شدید به سر استفاده می‌شود.

آزمایش خون و تست‌های تکمیلی (در صورت نیاز)

آزمایش خون برای بررسی مشکلات متابولیک (مانند قند خون پایین، عدم تعادل الکترولیت‌ها)، عفونت‌ها یا شرایط ژنتیکی که ممکن است باعث تشنج شوند، انجام می‌گیرد. همچنین گاهی اوقات برای تکمیل فرآیند تشخیص، تست‌های بیشتری لازم است:

• fMRI (Functional MRI): برای نقشه‌برداری از نواحی عملکردی مغز (مانند گفتار و حرکت) قبل از جراحی صرع.
• PET Scan (Positron Emission Tomography): برای بررسی فعالیت متابولیک مغز و شناسایی نواحی با عملکرد غیرطبیعی.
• SPECT Scan (Single-Photon Emission Computed Tomography): برای بررسی جریان خون در مغز، به‌ویژه در حین تشنج، جهت تعیین کانون شروع تشنج.
• تست‌های عصبی-روانشناختی (Neuropsychological Tests): برای ارزیابی عملکردهای شناختی مانند حافظه، توجه و زبان، به‌خصوص اگر جراحی مد نظر باشد.

تشخیص دقیق بیماری صرع و نوع آن، کلید انتخاب بهترین روش درمانی است و به بیمار و خانواده او کمک می‌کند تا با آگاهی بیشتری با این بیماری مواجه شوند.

چه عواملی می‌توانند باعث بروز حمله صرع شوند؟ عوامل محرک یا Triggers

در افراد مبتلا به بیماری صرع، برخی عوامل یا شرایط خاص می‌توانند احتمال بروز تشنج را افزایش دهند. شناخت و مدیریت این عوامل محرک، بخش مهمی از کنترل بیماری صرع است. البته، همه افراد به همه این محرک‌ها حساس نیستند و محرک‌ها از فردی به فرد دیگر متفاوت است. دانستن این محرک‌ها به درک بهتر اینکه علائم صرعچرا و چه زمانی بروز می‌کنند، کمک می‌کند.

بیشتر بخوانید: علائم بیماری که باید آنها را جدی بگیرید!

شایع‌ترین عوامل محرک علائم صرع عبارتند از:

• فراموش کردن یا عدم مصرف منظم داروهای ضد صرع: این شایع‌ترین علت بروز تشنج در افرادی است که صرع آن‌ها با دارو کنترل شده است.
• کمبود خواب و خستگی مفرط: خواب نامنظم یا ناکافی می‌تواند آستانه تشنج را پایین بیاورد.
• استرس و هیجانات شدید: استرس‌های روحی و جسمی می‌توانند محرک باشند.
• بیماری و تب: عفونت‌ها و تب بالا می‌توانند باعث بروز تشنج شوند، به‌خصوص در کودکان (تشنج ناشی از تب).
• تغییرات هورمونی: در برخی زنان، تشنج‌ها با چرخه قاعدگی مرتبط هستند (صرع کاتامنیال).
• مصرف الکل و مواد مخدر: الکل (به‌ویژه ترک ناگهانی آن) و برخی مواد مخدر می‌توانند باعث تشنج شوند.
• برخی داروها: تعدادی از داروها (مانند برخی داروهای ضدافسردگی، آنتی‌بیوتیک‌ها یا داروهای سرماخوردگی حاوی محرک) ممکن است آستانه تشنج را کاهش دهند. همیشه داروهای مصرفی خود را به پزشک اطلاع دهید.
• نورهای چشمک‌زن یا الگوهای بصری خاص (Photosensitive Epilepsy): این نوع صرع نادرتر است و در آن، نورهای چشمک‌زن تلویزیون، بازی‌های ویدئویی یا نورهای دیسکو می‌توانند باعث تشنج شوند.
• گرسنگی شدید، افت قند خون یا مصرف بیش از حد کافئین و سایر محرک‌ها: این موارد نیز تحریک کننده حملات صرع به حساب می‌آیند.

یادداشت کردن زمان و شرایط بروز تشنج‌ها می‌تواند به شناسایی محرک‌های فردی کمک کند و به فرد امکان دهد تا با مدیریت بهتر این عوامل، کنترل بیشتری بر بیماری خود داشته باشد.

علل زمینه‌ای بیماری صرع؛ چه عواملی مغز را مستعد تشنج می‌کنند؟

در بسیاری از موارد بیماری صرع، علت دقیق ناشناخته باقی می‌ماند. با این حال، در سایر موارد، عوامل مختلفی می‌توانند فعالیت الکتریکی طبیعی مغز را مختل کرده و منجر به بروز علائم بیماری صرع شوند. شناخت این عوامل برای درک بهتر بیماری و مدیریت آن اهمیت دارد.

مهم‌ترین علل زمینه‌ای شناخته‌شده برای بیماری صرع عبارتند از:

• ژنتیک: برخی انواع صرع زمینه ارثی دارند و ژن‌های خاصی فرد را مستعدتر می‌کنند.
• آسیب به سر: ضربه‌های شدید مغزی ناشی از حوادث، یکی از علل شایع، به‌ویژه در بیماری صرع در مردان جوان است.
• ناهنجاری‌های مغزی: مشکلاتی مانند تومورها، ناهنجاری‌های عروقی یا مشکلات ساختاری مادرزادی در مغز.
• سکته مغزی: آسیب به بافت مغز در اثر سکته می‌تواند منجر به صرع، به‌خصوص در سالمندان شود.
• عفونت‌های مغزی: عفونت‌هایی مانند مننژیت یا انسفالیت که به مغز آسیب می‌رسانند.
• مشکلات دوران بارداری و زایمان: آسیب به مغز جنین یا نوزاد در اثر عواملی چون کمبود اکسیژن یا عفونت مادر.
• اختلالات تکاملی و دژنراتیو: بیماری‌هایی مانند اوتیسم یا آلزایمر نیز گاهی با صرع همراه هستند.

درک علت زمینه‌ای، در صورت امکان، به پزشک در تعیین بهترین رویکرد درمانی و پیش‌بینی سیر بیماری کمک می‌کند.

خصوصیات افراد مبتلا به صرع: فراتر از تشنج

خصوصیات افراد مبتلا به صرع بسیار متنوع است و نباید آن‌ها را تنها با تشنج‌هایشان تعریف کرد. مهم است بدانیم که بیماری صرع فقط به معنای داشتن تشنج نیست و این بیماری می‌تواند جنبه‌های مختلف زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد، از جمله جنبه‌های شناختی، روانی و اجتماعی. برخی از این تأثیرات عبارتند از:

تأثیرات شناختی؛ مشکلات در حافظه، توجه، تمرکز یا سرعت پردازش اطلاعات

برخی افراد، به‌ویژه آن‌هایی که تشنج‌های مکرر یا کنترل‌نشده دارند یا صرع آن‌ها از نواحی خاصی از مغز (مانند لوب تمپورال) منشأ می‌گیرد، ممکن است با مشکلاتی در حافظه، توجه، تمرکز یا سرعت پردازش اطلاعات مواجه شوند. داروهای ضد صرع نیز گاهی اوقات می‌توانند عوارض جانبی شناختی داشته باشند.

تأثیرات روانی و عاطفی: ریسک بالای ابتلا به افسردگی، اضطراب و مشکلات خواب

زندگی با یک بیماری مزمن و غیرقابل پیش‌بینی مانند صرع می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. افراد مبتلا به بیماری صرع بیشتر در معرض خطر ابتلا به افسردگی، اضطراب و مشکلات خواب هستند. نگرانی از بروز تشنج در مکان‌های عمومی، ترس از قضاوت دیگران و محدودیت‌های احتمالی در فعالیت‌های روزمره می‌تواند به این مشکلات دامن بزند.

تأثیرات اجتماعی و شغلی؛ حتی احساس انزوا

برچسب‌های اجتماعی نادرست و عدم آگاهی عمومی در مورد بیماری صرع چیست، می‌تواند منجر به تبعیض در محیط کار، مدرسه یا اجتماع شود. برخی افراد ممکن است در پیدا کردن شغل یا حفظ آن با مشکل مواجه شوند یا در روابط اجتماعی خود احساس انزوا کنند.

تأثیر بر کیفیت زندگی؛ محدودیت زایی

تشنج‌های مکرر، عوارض جانبی داروها، محدودیت در رانندگی یا برخی فعالیت‌های ورزشی و نگرانی‌های مداوم می‌تواند کیفیت زندگی افراد مبتلا به صرع را تحت تأثیر قرار دهد.

هوش و توانایی‌های فردی؛ محتمل اما نه همیشه!

یک تصور غلط رایج این است که بیماری صرع با کاهش هوش همراه است. در حالی که در برخی موارد نادر که صرع ناشی از آسیب شدید مغزی یا اختلالات تکاملی خاص باشد، ممکن است ناتوانی‌های ذهنی نیز وجود داشته باشد، اما اکثر افراد مبتلا به صرع دارای هوش طبیعی هستند و می‌توانند زندگی پربار و موفقی داشته باشند. بسیاری از دانشمندان، هنرمندان و رهبران بزرگ تاریخ مبتلا به صرع بوده‌اند.

در نهایت، حمایت خانواده، دوستان، جامعه و دسترسی به درمان مناسب و خدمات حمایتی، نقش بسیار مهمی در بهبود کیفیت زندگی و کاهش تأثیرات منفی بیماری صرع دارد.

بیماری صرع در مردان و زنان؛ آیا تفاوت‌هایی وجود دارد؟

بیماری صرع هم مردان و هم زنان را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما ممکن است تفاوت‌هایی در برخی جنبه‌ها مانند علل، تظاهرات و مدیریت بیماری وجود داشته باشد. درک این تفاوت‌ها به ارائه مراقبت بهتر کمک می‌کند.

برخی از این تفاوت‌ها عبارتند از:

• علل: برخی علل بیماری صرع در مردان شایع‌تر است، مانند آسیب‌های مغزی تروماتیک ناشی از حوادث یا ورزش‌های پرخطر که در مردان جوان بیشتر دیده می‌شود.
• تأثیرات هورمونی در زنان: هورمون‌های جنسی زنانه (استروژن و پروژسترون) می‌توانند بر فعالیت الکتریکی مغز و آستانه تشنج تأثیر بگذارند. استروژن معمولاً فعالیت تشنجی را افزایش می‌دهد، در حالی که پروژسترون اثر محافظتی دارد. به همین دلیل، برخی علائم بیماری صرع در زنان، الگوی خاصی از تشنج را در ارتباط با چرخه قاعدگی خود تجربه می‌کنند (صرع کاتامنیال). بارداری، یائسگی و مصرف داروهای هورمونی (مانند قرص‌های ضدبارداری) نیز می‌توانند بر کنترل تشنج تأثیر بگذارند و نیاز به مدیریت دقیق دارند.
• بارداری و باروری: زنان مبتلا به صرع که قصد بارداری دارند، نیاز به مشاوره تخصصی قبل از بارداری دارند. برخی داروهای ضد صرع می‌توانند خطر نقایص مادرزادی را افزایش دهند و نیاز به تنظیم دقیق دوز یا تغییر دارو قبل و در طول بارداری وجود دارد. مصرف مکمل اسید فولیک با دوز بالا نیز معمولاً توصیه می‌شود. با مراقبت مناسب، اکثر زنان مبتلا به صرع می‌توانند بارداری سالم و فرزندان سالمی داشته باشند.
• مسائل روانی-اجتماعی: ممکن است تفاوت‌هایی در نحوه مواجهه مردان و زنان با چالش‌های روانی و اجتماعی بیماری صرع وجود داشته باشد که تحت تأثیر عوامل فرهنگی و اجتماعی نیز قرار می‌گیرد.

در نهایت، تشخیص و درمان بیماری صرع باید برای هر فرد، چه مرد و چه زن، به صورت کاملاً شخصی‌سازی شده و با در نظر گرفتن تمام جنبه‌های بیولوژیکی و روانی-اجتماعی انجام شود.

عوارض بیماری صرع؛ خطراتی که باید جدی گرفته شوند

عوارض بیماری صرع می‌تواند فراتر از خود تشنج باشد و در صورت عدم کنترل مناسب، خطرات جدی و گاهی تهدیدکننده حیات را برای فرد ایجاد کند. آگاهی از این عوارض برای مدیریت بهتر بیماری و پیشگیری از آن‌ها ضروری است. مهم‌ترین این عوارض عبارتند از:

• آسیب‌های فیزیکی ناشی از تشنج: افتادن در حین تشنج می‌تواند منجر به آسیب به سر، شکستگی استخوان‌ها، سوختگی یا کبودی شود.
• غرق شدن: خطر غرق شدن در افراد مبتلا به صرع که در حین شنا یا حمام کردن دچار تشنج می‌شوند، به طور قابل توجهی بالاتر است.
• تصادفات: تشنجی که باعث از دست دادن هوشیاری یا کنترل حرکتی شود، در حین رانندگی یا کار با ماشین‌آلات سنگین می‌تواند بسیار خطرناک باشد و منجر به تصادفات جدی شود.
• وضعیت صرعی (Status Epilepticus): این یک وضعیت اورژانسی پزشکی است که در آن تشنج بیش از ۵ دقیقه طول می‌کشد یا فرد بین تشنج‌های مکرر هوشیاری خود را به طور کامل به دست نمی‌آورد. وضعیت صرعی می‌تواند منجر به آسیب دائمی مغز یا حتی مرگ شود و نیاز به درمان فوری و تهاجمی در بیمارستان دارد.
• مرگ ناگهانی و غیرمنتظره در صرع (SUDEP): این یک عارضه نادر اما جدی است که در آن افراد مبتلا به صرع، معمولاً در خواب و بدون هیچ علت واضح دیگری، به طور ناگهانی فوت می‌کنند. علت دقیق SUDEP هنوز کاملاً شناخته نشده است، اما تصور می‌شود با مشکلات تنفسی یا قلبی در حین یا پس از تشنج مرتبط باشد.
• مشکلات روانی: همانطور که قبلاً اشاره شد، افسردگی، اضطراب، اختلالات خلقی و افکار خودکشی در افراد مبتلا به صرع شایع‌تر از جمعیت عمومی است.

عوارض بیماری صرع نشان می‌دهد که چرا تشخیص به موقع، درمان مناسب برای کنترل تشنج‌ها و آموزش به بیمار و خانواده در مورد نحوه مدیریت بیماری و پیشگیری از این خطرات، بسیار حیاتی است.

پیشگیری از بیماری صرع؛ آیا می‌توان از بروز آن جلوگیری کرد؟

گرچه نمی‌توان از تمام موارد بیماری صرع پیشگیری کرد، اما تخمین زده می‌شود که حدود ۲۵ درصد موارد صرع قابل پیشگیری هستند. این پیشگیری عمدتاً بر کاهش عوامل خطر شناخته‌شده تمرکز دارد. راهکارهای کلیدی برای پیشگیری از بیماری صرع عبارتند از:

• پیشگیری از آسیب‌های مغزی تروماتیک: استفاده از کلاه ایمنی در حین دوچرخه‌سواری، موتورسواری و ورزش‌های پرخطر، بستن کمربند ایمنی در اتومبیل و رعایت اصول ایمنی در محیط کار و منزل، می‌تواند خطر ضربه به سر را به طور قابل توجهی کاهش دهد.
• مراقبت‌های دوران بارداری و زایمان: مراقبت‌های مناسب پزشکی در دوران بارداری، تغذیه سالم مادر و جلوگیری از عفونت‌ها و کمبود اکسیژن در حین زایمان، می‌تواند خطر آسیب مغزی نوزاد و صرع ناشی از آن را کاهش دهد.
• کنترل تب بالا در کودکان: درمان سریع و مناسب تب بالا در کودکان می‌تواند احتمال بروز تشنج ناشی از تب و در موارد نادر، خطر تبدیل آن به صرع در آینده را کاهش دهد.
• پیشگیری از سکته مغزی: کنترل عوامل خطر بیماری‌های قلبی-عروقی مانند فشار خون بالا، دیابت، چاقی، کلسترول بالا و پرهیز از مصرف دخانیات و محدود کردن مصرف الکل، می‌تواند خطر سکته مغزی و صرع مرتبط با آن را به میزان زیادی کاهش دهد.
• پیشگیری و درمان عفونت‌های سیستم عصبی مرکزی: در مناطقی که عفونت‌هایی مانند مننژیت، انسفالیت یا نوروسیستی‌سرکوزیس شایع هستند، اقدامات بهداشتی مناسب، واکسیناسیون و درمان سریع و مؤثر عفونت‌ها می‌تواند از بروز بیماری صرع ناشی از این عوامل جلوگیری کند.
• سبک زندگی سالم: به طور کلی، داشتن یک سبک زندگی سالم شامل رژیم غذایی متعادل و سرشار از مواد مغذی، ورزش منظم، خواب کافی و مدیریت استرس، به حفظ سلامت مغز و کاهش خطر ابتلا به بیماری‌هایی که می‌توانند منجر به صرع شوند، کمک می‌کند.

اقدامات پیشگیرانه نه تنها خطر صرع را کاهش می‌دهند، بلکه به بهبود سلامت عمومی نیز کمک می‌کنند.

روش‌های درمان بیماری صرع؛ از دارو تا جراحی

هدف اصلی درمان بیماری صرع، کنترل کامل تشنج‌ها با کمترین عوارض جانبی ممکن و بهبود کیفیت زندگی فرد است. انتخاب روش درمانی به نوع صرع، شدت و دفعات تشنج‌ها، سن بیمار، وضعیت سلامتی عمومی، علائم بیماری صرع چیست در آن فرد خاص و ترجیحات فردی بستگی دارد.

در ادامه مقاله مهم ترین روش های درمانی بیماری صرع را بیان می کنیم.

دارودرمانی؛ داروهای ضد صرع یا Antiepileptic Drugs – AEDs

دارودرمانی، خط اول و اصلی‌ترین درمان برای اکثر افراد مبتلا به بیماری صرع است. بیش از ۲۰ نوع داروی ضد صرع مختلف وجود دارد. پزشک بر اساس نوع تشنج و خصوصیات بیمار، مناسب‌ترین دارو و دوز را انتخاب می‌کند.

هدف این است که با مصرف یک دارو (مونوتراپی) و با کمترین دوز مؤثر، تشنج‌ها کنترل شوند. در صورت عدم موفقیت، ممکن است نیاز به افزایش دوز، تغییر دارو یا استفاده از ترکیب دو یا چند دارو (پلی‌تراپی) باشد. حدود ۷۰ درصد افراد مبتلا به صرع با دارودرمانی مناسب، تشنج‌هایشان به خوبی کنترل می‌شود یا کاملاً متوقف می‌شود.

داروهای ضد صرع مانند هر داروی دیگری می‌توانند عوارض جانبی داشته باشند. این عوارض معمولاً در ابتدای درمان یا با افزایش دوز بیشتر دیده می‌شوند و ممکن است شامل خستگی، سرگیجه، مشکلات حافظه و تمرکز، افزایش یا کاهش وزن، بثورات پوستی یا در موارد نادرتر، مشکلات کبدی یا خونی باشند.

نکات مهم در دارودرمانی:

• داروها باید دقیقاً طبق دستور پزشک و به طور منظم مصرف شوند. از دست دادن یک دوز می‌تواند خطر تشنج را افزایش دهد.
• هرگز بدون مشورت با پزشک، مصرف داروها را قطع نکنید یا دوز آن‌ها را تغییر ندهید. قطع ناگهانی داروها می‌تواند منجر به بروز تشنج‌های شدید یا حتی وضعیت صرعی شود.
• در صورت بروز هرگونه عارضه جانبی جدید یا نگران‌کننده، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید.
• قبل از مصرف هرگونه داروی جدید، پزشک خود را در جریان بگذارید، زیرا ممکن است با داروهای ضد صرع تداخل داشته باشند.

بسیاری از کودکان مبتلا به صرع که برای چند سال بدون تشنج بوده‌اند، ممکن است بتوانند تحت نظر پزشک، داروها را به تدریج قطع کنند. در بزرگسالان نیز این امکان پس از ۲ تا ۵ سال بدون تشنج و با بررسی دقیق شرایط (مانند نوع صرع، نتایج EEG و MRI)، وجود دارد.

جراحی صرع؛ گزینه‌ای برای موارد مقاوم به درمان

اگر داروها نتوانند تشنج‌ها را به طور مؤثر کنترل کنند (که به آن صرع مقاوم به درمان دارویی یا Drug-Resistant Epilepsy – DRE گفته می‌شود)، جراحی ممکن است یک گزینه درمانی مؤثر باشد. این روش معمولاً برای افرادی در نظر گرفته می‌شود که شرایط خاص زیر را داشته باشند:

• تشنج‌های آن‌ها از یک ناحیه کوچک و کاملاً مشخص در مغز (کانون صرع‌زا) منشأ می‌گیرد.
• برداشتن این ناحیه، آسیبی به عملکردهای حیاتی مغز مانند گفتار، حافظه، بینایی یا حرکت وارد نکند.
• ارزیابی‌های دقیق قبل از عمل (شامل ویدئو-EEG، MRI، PET، SPECT و تست‌های عصبی-روانشناختی) کانون صرع‌زا را به دقت مشخص کرده باشند.

از انواع روش‌های تهاجمی و جراحی بیماری صرع می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

جراحی برداشتن کانون صرع‌زا (Resective Surgery)

• کالوسوتومی (Corpus Callosotomy)
• همیسفرکتومی (Hemispherectomy)
• تحریک عصب واگ (Vagus Nerve Stimulation – VNS)
• تحریک عمقی مغز (Deep Brain Stimulation – DBS)
• درمان‌های حرارتی با لیزر (Laser Interstitial Thermal Therapy – LITT یا Laser Ablation)

موفقیت جراحی صرع به عوامل مختلفی بستگی دارد، اما در موارد مناسب می‌تواند منجر به کنترل کامل تشنج یا کاهش قابل توجه آن شود و کیفیت زندگی بیمار را به طور چشمگیری بهبود بخشد.

رژیم کتوژنیک و سایر رژیم‌های غذایی؛ نقش تغذیه در کنترل صرع

رژیم کتوژنیک یک رژیم غذایی بسیار پرچرب، با پروتئین کافی (نه زیاد) و کربوهیدرات بسیار کم است. این رژیم باعث می‌شود بدن به جای کربوهیدرات، از چربی‌ها به عنوان منبع اصلی انرژی استفاده کند و حالتی به نام “کتوز” ایجاد شود که در آن کتون‌بادی‌ها در خون افزایش می‌یابند.

سایر رژیم‌های غذایی مانند رژیم اتکینز اصلاح‌شده (Modified Atkins Diet – MAD) که محدودیت کربوهیدرات کمتری دارد یا رژیم با شاخص گلیسمی پایین (Low Glycemic Index Treatment – LGIT) نیز گاهی اوقات برای درمان صرع استفاده می‌شوند و ممکن است تحمل‌ پذیری بهتری نسبت به رژیم کتوژنیک کلاسیک داشته باشند. نقش دقیق تغذیه در کنترل بیماری صرع همچنان موضوع تحقیقات است.

تغییرات سبک زندگی و درمان‌های مکمل؛ راهکارهای حمایتی

علاوه بر درمان‌های اصلی پزشکی، برخی تغییرات سبک زندگی و درمان‌های مکمل ممکن است به مدیریت بهتر بیماری صرع و بهبود کیفیت زندگی کمک کنند، اما نباید جایگزین درمان‌های اصلی شوند.

• مدیریت استرس: تکنیک‌های آرام‌سازی مانند مدیتیشن، یوگا، تای‌چی یا تنفس عمیق می‌توانند به کاهش استرس که یکی از محرک‌های شایع تشنج است، کمک کنند.
• خواب منظم و کافی: رعایت بهداشت خواب و داشتن یک برنامه خواب منظم برای جلوگیری از کمبود خواب حیاتی است.
• ورزش منظم: فعالیت بدنی منظم (با مشورت پزشک و با رعایت احتیاطات لازم) می‌تواند به بهبود سلامت عمومی و کاهش استرس کمک کند.
• اجتناب از محرک‌های شناخته‌شده تشنج: شناسایی و دوری از عواملی که باعث بروز تشنج در فرد می‌شوند.
• حمایت روانی و اجتماعی: مشاوره روانشناسی، پیوستن به گروه‌های حمایتی برای افراد مبتلا به صرع و خانواده‌هایشان می‌تواند بسیار مفید باشد.
• بیوفیدبک: در برخی موارد، آموزش به فرد برای کنترل برخی از عملکردهای فیزیولوژیک بدن (مانند امواج مغزی) ممکن است به کاهش تشنج کمک کند، اما شواهد علمی در این زمینه هنوز محدود است.

مهم است که هرگونه درمان مکمل یا تغییر در سبک زندگی را با پزشک معالج خود در میان بگذارید تا از ایمنی و عدم تداخل آن با درمان‌های اصلی اطمینان حاصل کنید.

زندگی با بیماری صرع؛ چالش‌ها و راهکارها

زندگی با بیماری صرع می‌تواند با چالش‌هایی همراه باشد، اما با مدیریت صحیح، اکثر افراد مبتلا به صرع می‌توانند زندگی فعال، پربار و رضایت‌بخشی داشته باشند. آگاهی، پذیرش و برنامه‌ریزی کلید موفقیت در این مسیر است.

برخی از جنبه‌های مهم زندگی با بیماری صرع عبارتند از:

• تحصیل و شغل: اکثر کودکان مبتلا به صرع می‌توانند در مدارس عادی تحصیل کنند و با حمایت مناسب، به موفقیت‌های تحصیلی دست یابند. بزرگسالان مبتلا به صرع نیز می‌توانند در طیف وسیعی از مشاغل فعالیت کنند. آگاهی‌رسانی به معلمان، همکلاسی‌ها و کارفرمایان در مورد بیماری صرع چیست و نحوه برخورد با تشنج احتمالی، می‌تواند به ایجاد یک محیط حمایتی و ایمن کمک کند.
• رانندگی: قوانین مربوط به رانندگی برای افراد مبتلا به صرع در کشورهای مختلف متفاوت است، اما معمولاً نیاز به یک دوره مشخص بدون تشنج (مثلاً ۶ ماه تا ۱ سال، بسته به قوانین محلی و نوع تشنج) قبل از اجازه رانندگی وجود دارد.
• ورزش و فعالیت‌های تفریحی: اکثر ورزش‌ها و فعالیت‌های تفریحی برای افراد مبتلا به صرع ایمن هستند، به شرطی که تشنج‌ها به خوبی کنترل شده باشند و احتیاطات لازم رعایت شود. در مورد ورزش‌های پرخطر مانند شنا (همیشه با همراه)، کوهنوردی در ارتفاعات یا ورزش‌های تماسی، باید با پزشک مشورت کرده و اقدامات ایمنی بیشتری را در نظر گرفت.
• روابط اجتماعی و خانوادگی: حمایت خانواده و دوستان نقش بسیار مهمی در مقابله با چالش‌های بیماری صرع دارد.
• بارداری و بچه‌دار شدن: همانطور که قبلاً گفته شد، زنان مبتلا به صرع با برنامه‌ریزی دقیق قبل از بارداری، مراقبت‌های تخصصی در طول بارداری و تنظیم داروهای ضد صرع تحت نظر پزشک، می‌توانند بارداری سالم و فرزندان سالمی داشته باشند.

افزایش آگاهی عمومی در مورد بیماری صرع و مبارزه با برچسب‌های اجتماعی نادرست و تبعیض، به بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا و خانواده‌هایشان کمک شایانی می‌کند.

جمع‌بندی نهایی؛ صرع، بیماری قابل کنترل با آگاهی و درمان مناسب

در این مقاله به این سوال پرداختیم که بیماری صرع چیست و چه علائمی دارد. دیدیم که بیماری صرع یک اختلال عصبی مزمن با علائم صرع متنوع است که می‌تواند زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد، اما با پیشرفت‌های علم پزشکی، در اکثر موارد قابل کنترل است. شناخت دقیق علایم بیماری صرع در بزرگسالان (از جمله علائم صرع خفیف در بزرگسالان)، کودکان، بیماری صرع در مردان و زنان و همچنین آگاهی از عوارض بیماری صرع و روش‌های درمانی موجود، اولین قدم برای مدیریت موفق این بیماری است. از درک اینکه این بیماری سر چیست تا فهمیدن علائم بیماری صرع، همه به شناخت بهتر کمک می‌کنند.

به یاد داشته باشیم که خصوصیات افراد مبتلا به صرع فراتر از تشنج‌هایشان است و آن‌ها نیز مانند هر فرد دیگری حق داشتن یک زندگی عادی و پربار را دارند. حمایت جامعه، دسترسی به درمان مناسب و مبارزه با ناآگاهی و تبعیض، نقش کلیدی در بهبود کیفیت زندگی این افراد ایفا می‌کند. تیم دکتر کرمانی امیدوار است این مقاله به افزایش آگاهی شما در مورد صرع چیست و جنبه‌های مختلف آن کمک کرده باشد. مدیریت صحیح این بیماری نیازمند همکاری نزدیک بین بیمار، خانواده و تیم پزشکی است.