صرع در کودکان چه علائمی دارد و چگونه می‌توان آن را درمان کرد؟

اگرچه صرع یکی از شایع‌ترین اختلالات سیستم عصبی است، اما وجود صرع در کودکان، هشداری برای احتمال ابتلا به آسیب‌ها و ضایعات مغزی جبران‌ناپذیر نیز هست. صرع یک بیماری مغزی است که باعث ایجاد تشنج در کودک می‌شود. این بیماری می‌تواند کودکان و بزرگسالان از هر نژاد و جامعه‌ای را تحت تأثیر قرار دهد.

مغز، متشکل از میلیون‌ها سلول‌ عصبی است که از طریق فعالیت الکتریکی با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند و تشنج زمانی اتفاق می‌افتد که سیگنال‌های الکتریکی غیرطبیعی یک یا چند قسمت از مغز، باعث اختلال و قطع شدن سیگنال‌های طبیعی مغز شود. بنابراین، هر عاملی که ارتباط طبیعی بین سلول‌های عصبی مغز را قطع کند، می‌تواند باعث تشنج شود که این عوامل می‌تواند شامل تب بالا، قند خون بالا یا پایین، عوامل ژنتیکی یا ضربه مغزی باشد. تشنج انواع مختلفی دارد و نوع تشنج هر فرد، بستگی به این دارد که کدام قسمت و چه مقدار از مغز تحت تأثیر قرار گرفته است و در طول تشنج چه اتفاقی می‌افتد. دو دسته اصلی تشنج‌های صرع، شامل تشنج کانونی (پارشیال) و تشنج عمومی است. در این مقاله، ما به تفاوت‌های صرع در بزرگسالان و کودکان، علل، محرک‌ها و علائم صرع کودکان و مواد غذایی مفید برای این بیماری خواهیم پرداخت. لطفا با ما همراه باشید.

صرع در کودکان با بزرگسالان چه تفاوت‌هایی دارد؟

صرع می‌تواند در هر سنی شروع شود، اما به طور معمول، شروع آن در دوران کودکی یا در افراد بالای 60 سال است. این بیماری اغلب مادام‌العمر است، اما گاهی اوقات می‌تواند به آرامی در طول زمان بهبود یابد. برای تشخیص تفاوت صرع در کودکان با بزرگسالان، باید به این نکته توجه داشت که همان‌طور که ملاحظات تشخیصی متفاوتی از دیدگاه متخصص مغز و اعصاب و نوروژنتیک بین صرع‌هایی که در دوران کودکی و بزرگسالی شروع می‌شوند وجود دارد، روانشناسی عصبی صرع نیز در سنین مختلف متفاوت است. تأثیر تشنج و بستر عصبی غیرطبیعی زیربنایی صرع بزرگسالان و کودکان، در مغز در حال رشد و بالغ متفاوت است. در کودکان، صرع در یک سیستم عصبی پویاتر رخ می‌دهد و پیامدهای عصب – روان‌شناختی آن، منعکس‌کننده تغییرات مداوم بلوغ، انعطاف پذیری در سطح رفتاری و ساختاری و تأثیر عوامل محیطی و اجتماعی بر رشد است.

در بزرگسالان، شرایط منتهی به صرع یا ناشی از آن ممکن است منجر به از دست دادن یا تداخل با عملکردهای قبلی شود. در مقابل در یک کودک، ممکن است به جای از دست دادن قابل توجه عملکرد، تداخل در رشد دیده شود. این تداخل ممکن است از طرق مختلفی بر پیامد نهایی تأثیر بگذارد، از جمله:

• کودک ممکن است پس از یادگیری یک مهارت، دیگر در آن پیشرفتی نداشته باشد و نتواند به طورعادی رشد کند.
• ممکن است سرعت کودک در کسب و انجام یک رفتار، رشد آهسته داشته باشد.
• ممکن است مهارت‌های حرکتی یا رشدی کودک، دچار پسرفت شده و یا مهارت‌های رشدی که قبلاً کسب کرده بود را از دست بدهد.

در کودکان، ممکن است بین زمان کسب یک رفتار و ابراز آن، فاصله‌ای طولانی ایجاد شود. بنابراین ممکن است علائم صرع، تا زمانی که کودک مجبور به انجام رفتاری شود که به بستر عصبی آسیب دیده مربوط می‌شود، از نظر بالینی آشکار نشوند. به عنوان مثال، آسیب به نواحی جلوی پیشانی ممکن است تا زمانی که آن سیستم‌های مغزی در دوران رشد خود قرار نگیرند، مشخص نشود.

وجود صرع در کودکان، هشداری برای احتمال ابتلا به آسیب‌ها و ضایعات مغزی جبران‌ناپذیر نیز هست.

علت بروز صرع در کودکان چیست؟

خطر تشنج در نوزادان در سال اول پس از تولد و به ویژه در ماه اول زندگی بیشتر است و به ویژه در مورد نوزادانی که خیلی زود به دنیا می‌آیند و جزو سه دسته زیر هستند، حساس‌تر خواهد بود:

• نوزادان نارس (متولد قبل از هفته 37)
• نوزادان تازه متولد شده (تا یک‌ماهگی)
• نوباوگان (بین یک ماه تا یک سال)

علل معمول و شناخته شده صرع، قبل از 1 سالگی عبارتند از:

• بیماری‌های نوزادی (کمبود اکسیژن، عفونت، خونریزی و غیره)
• تب شدید
• رشد غیرطبیعی مغز در رحم
• اختلالات ژنتیکی
• عدم تعادل مواد شیمیایی سیگنال‌دهنده عصبی
• تومور مغزی
• پاره شدن رگ‌های خونی و سکته
• آسیب مغزی ناشی از بیماری یا جراحت

تشنج ممکن است به دلیل ترکیبی از این موارد ایجاد شود. در بیشتر موارد، علت تشنج را نمی‌توان یافت. اما پرسش این‌جاست که چه چیزی باعث تشنج در نوزادان نارس می‌شود؟ نوزادانی که زودتر از موعد به دنیا می‌آیند، در برابر ضایعات مغزی بسیار آسیب‌پذیرتر بوده و در هفته‌های اول زندگی، مستعد ابتلا به تشنج هستند. شایع‌ترین علل تشنج در نوزادان نارس، خونریزی مغزی و عفونت است، اگرچه علت آن برای همه نوزادان مشخص نیست.

تشنج در نوزادان، به علت ظرافت بدنی و علائم ظاهری نامشهود، غالبا به سختی قابل تشخیص است، اما اگر نوزاد تحت تصویربرداری الکتروانسفالوگرام (EEG) قرار داده شود، ممکن است علائم صرع مشخص شوند.

علل صرع در نوزادان تازه متولد شده

عموما چهار علت برای تشنج و صرع در کودکان و نوزادان وجود دارد:

علل ساختاری

به موقع به دنیا آمدن، اما کمبود اکسیژن در مغز که هیپوکسی پری ناتال نامیده شده و می‌تواند باعث آسیب مغزی به نام «انسفالوپاتی هیپوکسیک-ایسکمیک» یا تولد به همراه ضایعات مغزی شود.

علل متابولیک

وجود سطوح پایین گلوکز، کلسیم یا منیزیم در خون.

علل عفونی

وجود عفونت، مانند مننژیت یا آنسفالیت.

علل ژنتیکی

به ارث بردن یک بیماری پزشکی، مانند تشنج‌های نوزادی خانوادگی خود محدود شونده یا یک اختلال ژنتیکی مانند سندرم اوتاهارا.

نوزادانی که زودتر از موعد به دنیا می‌آیند، در برابر ضایعات مغزی بسیار آسیب‌پذیرتر هستند.

انواع صرع در کودکان و نوزادان تازه متولد شده

عموما صرع در کودکان و نوزادان، به چند دسته کلی تقسیم می‌شود که شامل موارد زیر هستند:

تشنج‌های ظریف در کودک

این نوع تشنج ممکن است برای بیننده آشکار نباشد و به صورت تغییراتی در الگوهای تنفسی یا حرکات پلک‌ها یا لب‌های کودک یا نوزاد ظاهر شود. ممکن است کودک، ناگهان دچار اسپاسم و انقباض در پاهای خود هنگام دوچرخه سواری شده یا دچار تکان‌ها و لرزش‌های کوتاه مدت شود. در این زمان، ممکن است سطح هوشیاری، کمتر از حد معمول بوده و جلب توجه کودک دشوار باشد و چشمانش به درستی تمرکز نکند. تشنج‌های ظریف، شایع‌ترین انواع تشنج در نوزادان تازه متولد شده هستند.

تشنج کلونیک در کودک

کودک ممکن است دچار تکان خوردن یا سفت شدن دست یا پا شود.

تشنج میوکلونیک در کودک

ممکن است تمام قسمت بالایی بدن نوزاد یا کودک، ناگهان به سمت جلو حرکت کند.

تشنج کانونی در کودک

کودک ناگهان کاری را که انجام می‌دهد، متوقف می‌کند و آگاهی خود را نسبت به اطرافش از دست می‌دهد که ممکن است با لرزش همراه باشد که به آن، تشنج تونیک-کلونیک می‌گویند.

اسپاسم نوزادی

وقتی زانوهایش به سمت بالا کشیده می‌شوند و بدنش به جلو خم می‌شود، بازوهای کودک به سمت بیرون پرت می‌شوند. هر اسپاسم 1-2 ثانیه طول می‌کشد، اما ممکن است به صورت خوشه‌ای نیز رخ دهد. این حرکات می‌تواند برای کودک بسیار ناراحت کننده باشد.

در تشنج تونیک در کودک، بدن کودک سفت می‌شود و چشم‌ها یا سر او ممکن است به یک طرف بچرخند.

مهم ترین علائم صرع در کودکان

اگرچه معمولا علائم کودک به نوع تشنج بستگی دارد، اما علائم عمومی یا هشداردهنده صرع، می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• خیره شدن
• وقفه تنفسی
• حرکات تند و سریع بازوها و پاها
• سفت شدن بدن
• از دست دادن هوشیاری
• مشکلات تنفسی یا توقف تنفس
• از دست دادن کنترل روده یا مثانه
• افتادن ناگهانی بدون دلیل مشخص، به خصوص زمانی که با از دست دادن هوشیاری همراه باشد.
• پاسخ ندادن به سر و صدا یا کلمات برای دوره‌های کوتاه
• گیجی نامعمول
• تکان دادن سر به صورت ریتمیک، زمانی که با از دست دادن هوشیاری همراه باشد.
• چشمک زدن و خیره شدن متوالی
• در طول تشنج، ممکن است لب‌های کودک آبی رنگ شود و تنفس او طبیعی نباشد.
• پس از تشنج، ممکن است کودک خواب‌آلود یا گیج باشد.

عوامل محرک صرع در کودکان چیست؟

برای آگاهی از عوامل محرک صرع، ابتدا لازم است تفاوت بین محرک‌ها و علل صرع در کودکان مشخص شود. محرک‌های تشنج با علل صرع یکسان نیستند. محرک برای اولین تشنج ممکن است یک موقعیت استرس‌زا باشد، اما علت اصلی شروع تشنج ممکن است کاملاً متفاوت باشند. علل می‌تواند ژنتیکی یا در نتیجه آسیب ساختاری به مغز باشد. اما به این دلیل که صرع می‌تواند در هر زمانی از زندگی ایجاد شود، گاهی اوقات تشخیص علت شروع تشنج دشوار است. در واقع، هر عاملی که ارتباط طبیعی بین سلول‌های عصبی مغز را قطع کند، می‌تواند باعث تشنج و صرع شود که عموما در کودکان شامل تب بالا، قند خون بالا یا پایین یا ضربه مغزی است. زمانی که کودک، دو چند یا تشنج بدون علت شناخته شده داشته باشد، مبتلا به صرع تشخیص داده می‌شود.

صرع در کودکان چه آسیب‌هایی به آنها می‌رساند؟

صدمات نافذ، مانند جراحات ناشی از افتادن، بیشترین صدمات ناشی از صرع در کودکان را ایجاد می‌کنند. معمولا 60 تا 70 درصد افراد متولد شده با آسیب‌های نافذ مغزی، دچار تشنج می‌شوند. علاوه بر این، تشنج‌های پس از سانحه (PTS) نیز می‌توانند از طریق افزایش نیازهای متابولیکی، فشار داخل جمجمه، هیپوکسی مغزی و یا آزادسازی بیش از حد انتقال دهنده‌های عصبی باعث آسیب ثانویه مغزی شوند. در کودکان، PTS زودرس بیشتر از نوع دیررس آن رخ می‌دهد.

تشنج‌ها، به ویژه تشنج‌های تکراری در کودکان نیز باعث آسیب مغزی قابل توجهی در نواحی بسیار حساس، مانند قسمت‌هایی از هیپوکامپ، قشر آنتورینال، آمیگدال، تالاموس و سایر ساختارهای لیمبیک می‌شوند. با این حال، مرگ عصبی پس از تشنج می‌تواند گسترده‌تر باشد.

روش تشخیص صرع در کودکان

برای تشخیص دقیق و علمی صرع در نوزادان و کودکان، مراجعه به پزشکی که آموزش تخصصی در زمینه تشخیص و درمان صرع در این گروه سنی دیده است، ضروری است. ممکن است پزشک متخصص، معاینه را با این قبیل پرسش‌ها شروع کند:

1- آیا اخیرا تغییری در رفتار کودک وجود داشته است؟

2- آیا همه تشنج‌های کودک، یکسان به نظر می‌رسند و مدت زمان یکسانی دارند؟

3- اغلب تشنج‌ها زمانی اتفاق می‌افتد که کودک بیدار یا خواب است یا هر دو؟

4- آیا تشنج‌ها به دلیل تغییر در وضعیت بدن نوزاد یا زمانی که او حرکت می‌کند، ایجاد می‌شود؟

5- آیا تشنج‌ها با فعالیت‌هایی مانند تغذیه متوقف می‌شوند؟

6- آیا امکان متوقف کردن تشنج پس از شروع وجود دارد؟

بهتر است هر گونه تغییر رفتاری کودک، در یک دفترچه یا در تلفن همراه، توسط والدین ثبت شده و با پزشک درمیان گذاشته شود. پس از این مراحل، پزشک ممکن است برخی یا همه آزمایشات زیر را ترتیب دهد.

برای تشخیص  صرع در نوزادان و کودکان، مراجعه به پزشک متخصص، ضروری است.

• آزمایش خون و ادرار برای صرع در کودکان

این آزمایشات برای بررسی سلامت عمومی کودک و هر گونه شرایط پزشکی که ممکن است باعث تشنج او شود، انجام می‌شود. همچنین به کمک آن‌ها تشخیص داده می‌شود که آیا تشنج ناشی از صرع است یا یک بیماری پزشکی دیگر، مثل قند خون پایین یا سطوح پایین کلسیم؟

• الکتروانسفالوگرام (EEG)
• اسکن ام آرآی
• داروها

طیف وسیعی از داروهای صرع برای درمان صرع در کودکان و نوزادان استفاده می‌شود. نوع داروی تجویز شده توسط پزشک، به موارد زیر بستگی دارد:

• نوع تشنج نوزاد
• سن شروع تشنج
• علت صرع
• سایر بیماری‌ها و داروهای مصرفی کودک
• چشم‌انداز احتمالی نوع خاص صرع

برخی از داروهای صرع مورد استفاده در نوزادان، عبارتند از: کاربامازپین، کلونازپام، لوتیراستام، فنوباربیتال، فنی توئین، والپروات سدیم، استریپنتول و ویگاباترین. گاهی اوقات از پیریدوکسین (ویتامین B6) نیز استفاده می‌شود. لازم به ذکر است که صرع در برخی از نوزادان، همراه با افزایش سن همچنان ادامه خواهد داشت، اما در برخی از نوزادان دیگر ادامه نمی‌یابد. این مورد، به زمان شروع تشنج و نوع تشنج بستگی دارد.

غذاهای مفید برای صرع کودکان

اگر دارو به اندازه کافی برای کنترل صرع در کودکان موثر نیست یا عوارض جانبی زیادی ایجاد کرده است، ممکن است پزشک، انواع دیگری از درمان را توصیه کند؛ به طور مثال، ممکن است کودک ملزم شود که رژیم کتوژنیک استفاده کند. رژیم کتوژنیک، نوعی رژیم غذایی با چربی بسیار بالا و کربوهیدرات بسیار کم و پروتئین کافی است. این رژیم غذایی باعث می‌شود بدن کتون بسازد. کتون‌ها گونه‌ای از مواد شیمیایی هستند که از تجزیه چربی بدن ساخته می‌شوند. این رژیم غذایی خاص باید به شدت رعایت شود. کربوهیدرات‌های زیاد می‌تواند کتوز را متوقف کند. علت تاثیرگذاری این رژیم بر صرع کودکان هنوز مشخص نیست، اما برخی از کودکان با قرار گرفتن در رژیم کتوژنیک، سلامت خود را بازمی‌یابند. اما این رژیم غذایی برای تمام کودکان مبتلا به صرع موثر نیست.

علاوه بر این، مصرف برخی غذاها برای کاهش تشنج‌های ناشی از صرع نیز مفید است. این غذاها، عبارتند از:

• گوشت قرمز، مرغ، ماهی‌
• توفو
• لوبیا، عدس
• تخم مرغ
• پنیر، ماست، شیر
• نان سبوس‌دار، غلات و نان چاودار
• برنج باسماتی دانه بلند و برنج قهوه‌ای
• پاستا، نودل، رشته‌فرنگی
• جو و غلات مبتنی بر جو دوسر
• نخود، لوبیا و حبوبات
• آجیل
• سیب‌زمینی و سیب‌زمینی شیرین
• سبزیجات غیرنشاسته‌ای، مانند سبزی خوردن، بروکلی، پیاز و گوجه فرنگی
• سیب، گلابی و بیشتر انواع توت‌ها.
• چربی‌های مفید در روغن زیتون و آووکادو، ماهی‌های روغنی، مغزها و دانه کاج
• نوشیدن آب نیز خطر تشنج ناشی از کم آبی بدن کودک را کاهش می‌دهد.

یکی از غذاهای مفید برای صرع کودکان، حبوبات است.

غذاهای ممنوعه برای کودکان صرعی

به طور کلی بهتر است در برنامه غذایی کودک، از گنجاندن غذاهای حاوی قند بالا، غذاهای فرآوری شده مانند کلوچه، کیک، آب‌نبات و نان سفید خودداری شود. کودک مبتلا به صرع در حالت ایده‌آل، باید از یک رژیم غذایی متعادل پیروی کند که انرژی را با سرعت کمتر و ثابت‌تری وارد جریان خون وی نماید و به طور بالقوه تعداد تشنج‌‎های او را کاهش دهد.

محرک‌هایی مانند چای، قهوه، شکلات، شکر، شیرینی‌ها، نوشابه‌ها، نمک اضافی، ادویه‌ها و مصرف زیاد پروتئین‌های حیوانی ممکن است با تغییر ناگهانی متابولیسم بدن باعث تشنج کودک شوند. برخی از والدین گزارش کرده‌اند که واکنش‌های آلرژیک به برخی غذاها (مانند آرد سفید) نیز به نظر می‌رسد باعث تشنج در کودکان شده است.

چگونه می‌توان به فرزند کمک نمود تا با صرع زندگی کند؟

نخستین کمک به کودک مبتلا به صرع این است که به او آموزش داده شود تا سلامت خود را مدیریت کند. موارد و نکات زیر، برای مدیریت سلامت کودک مفید هستند:

• با توجه به سن کودک، والدین باید مطمئن شوند که کودک، نوع تشنج خود و نوع داروی مورد نیاز را درک کرده است.
• والدین باید دوز، زمان و عوارض جانبی همه داروها را بدانند و دارو را دقیقا طبق دستور به کودک بدهند.
• والدین باید قبل از دادن داروهای دیگر به کودک خود، با پزشک متخصص او مشورت کنند. داروهای ضدتشنج ممکن است با بسیاری از داروهای دیگر تداخل داشته باشد که می‌تواند باعث شود داروها خوب عمل نکنند یا عوارض جانبی ایجاد کنند.
• والدین باید به کودک کمک کنند از هر علتی که ممکن است باعث تشنج شود، اجتناب کند.
• والدین باید مطمئن شوند کودک به اندازه کافی می‌خوابد، زیرا کمبود خواب می‌تواند باعث تشنج شود.
• والدین باید به طور منظم، به همراه کودک به پزشک مراجعه کنند.

گاهی با رعایت اصول غذایی، ممکن است کودک تا آخر عمر به دارو نیاز نداشته باشد. اگر کودک به مدت 1 تا 2 سال هیچ تشنجی نداشته است، باید با پزشک مشورت شود. اگر تشنج‌های کودک به خوبی کنترل شود، ممکن است حتی نیازی به اعمال محدودیت زیاد در فعالیت‌های او نیز نباشد. کافی است والدین اطمینان حاصل کنند که کودک برای ورزش‌هایی مانند اسکیت،‌ هاکی و دوچرخه‌سواری از کلاه ایمنی استفاده می‌کند یا در هنگام شنا تحت نظارت بزرگسالان است.

چه زمانی باید با پزشک متخصص صرع در کودکان تماس گرفته شود؟

در صورت مشاهده تداوم علائم صرع در کودکان، از جمله موارد زیر، باید با پزشک تماس گرفته شود:

• علائم کودک بدتر می‌شود یا بهتر نمی‌شود.
• عوارض جانبی داروها

انواع مختلفی از صرع با علائم و عوامل مختلف وجود دارد. این علائم از لرزش‌های ناگهانی بدن تا از دست دادن هوشیاری و تشنج متغیر است، اما تشخیص قطعی صرع زمانی است که کودک دو یا چند تشنج بدون علت مشخص داشته باشد. درمان صرع با دارو یا رعایت رژیم‌های غذایی مانند رژیم کتوژنیک و مصرف برخی غذاها امکان‌پذیر است. همچنین، اجتناب از هر عاملی (مانند کمبود خواب) که باعث تشنج در کودک می‌شود نیز بسیار مهم است.

منبع: +++++++++

مریم اصیلی

از سال 95 با ورود به مجموعه دکتر کرمانی وارد حوزه‌ی محتوا و به طور تخصصی محتوای تغذیه و سلامتی شدم. ابتدا کار رو با ترجمه شروع کردم و بعد از اون بخش سرپرستی و نظارت بر محتوا رو به عهده گرفتم. به شدت عاشق تولید محتوا هستم و به معجزه‌ی کلمات باور دارم.