دو هزار و چهارصد سال پیش، بقراط با اشاره به ارتباط بین حباب‌های روی سطح ادرار و بیماری کلیوی به دفع پروتئین از ادرار اشاره کرد. دفع پروتئین از ادرار به میزان بیش از 150 میلی‌گرم در روز، پروتئینوری نامیده می‌شود که در افراد سالم به طور قابل توجهی متفاوت است و ممکن است تحت شرایط مختلف به سطوح خطرناک برسد.
دفع پروتئین در ادرار می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات مختلفی در کلیه‌ها و سایر اندام‌ها باشد. این مشکل می‌تواند موقتی یا مزمن باشد و شدت آن نیز متفاوت است. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب پروتئینوری از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به عوارض جدی مانند نارسایی کلیه شود. در این مقاله به بررسی علل، علائم، تشخیص و درمان پروتئینوری خواهیم پرداخت.
دفع پروتئین یا پروتئینوری چیست؟
بیماری دفع پروتئین نوعی بیماری کلیوی است که با پروتئین اضافی در ادرار به میزان بیش از 150 میلی‌گرم در روز شناخته می شود. کلیه‌ها تصفیه کننده‌هایی هستند که معمولاً اجازه نمی‌دهند پروتئین زیادی از آنها عبور کند. هنگامی که به کلیه‌ها آسیب برسد، پروتئین‌هایی مانند آلبومین از خون به ادرار نشت می کنند که به آن پروتئینوری گفته می شود.
علت دفع پروتئین از کلیه چیست؟
در بسیاری از موارد، پروتئینوری ناشی از شرایط پزشکی نسبتاً خوش خیم (غیر سرطانی) یا موقت است. عواملی از جمله کم آبی بدن، التهاب و فشار خون پایین نیز می‌تواند زمینه‌های دفع پروتئین از بدن را فراهم آورد. ورزش یا فعالیت شدید، استرس عاطفی، آسپرین درمانی و قرار گرفتن در معرض سرما نیز می‌تواند باعث ایجاد پروتئینوری شود.
علل شایع پروتئینوری خوش خیم عبارتند از:
- کم آبی بدن
- استرس عاطفی
- تب
- آسیب گرمایی
- فرآیند التهابی
- فعالیت شدید
- بیماری‌های حاد
- اختلال ارتواستاتیک (پاسچرال)
علائم پروتئینوری چیست؟
پروتئینوری اغلب هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند و ممکن است به طور اتفاقی کشف شود. ادرار کف آلود به عنوان یک علامت اصلی پروتئینوری در نظر گرفته می‌شود، اما تنها یک سوم افراد مبتلا به ادرار کف آلود، پروتئینوری را به عنوان علت زمینه‌ای دارند.
اکثر افرادی که پروتئینوری دارند، بخصوص در موارد اولیه یا خفیف، هیچ علامتی را متوجه نمی‌شوند. با گذشت زمان، ممکن است علائم زیر، خود را نشان دهند:
- ادرار کف آلود یا حباب‌دار
- تورم (ادم) در دست‌ها، پاها، شکم و صورت
- تکرر ادرار
- تنگی نفس
- خستگی
- از دست دادن اشتها
- ناراحتی معده و استفراغ
- گرفتگی عضلات در شب
توجه داشته باشید که اگر پروتئینوری دارید، به دیگر علائم بدن خود نیز توجه کنید. آنها ممکن است به پزشک کمک کنند تا علت اصلی را شناسایی کند. عمده توجه شما در این شرایط باید روی موارد زیر باشد:
- سردرد
- سرگیجه
- افزایش تشنگی
- خشکی دهان یا پوست
- اختلالات تیروئید
- آپنه انسدادی خواب
- هیپرلیپیدمی یا سطح بالای چربی و کلسترول خون
- ورم پا، ساق پا یا مچ پا
- هپاتیت B
- هپاتیت C
- لوپوس
- فشار خون بالا
- سکسکه
- خستگی
- حالت تهوع
- استفراغ
- مشکل خواب
- پوست خشک و خارش پوست
- ورم دست و پا
- کم اشتهایی
- کاهش وزن غیر قابل توضیح
چه افرادی بیشتر در معرض دفع پروتئین هستند؟
افرادی که ممکن است احتمال وجود پروتئین در ادرار آنها بیشتر باشد، عبارتند از:
- افراد چاق
- افراد با سن بالای 65 سال
- افراد دارای سابقه خانوادگی بیماری کلیوی
- تبارهای آفریقایی آمریکایی، بومی آمریکایی، اسپانیایی تبار یا جزایر اقیانوس آرام
شرایطی که می‌تواند باعث افزایش موقت سطح پروتئین در ادرار شود، اما لزوماً نشان دهنده آسیب کلیه نیست، عبارتند از:
- کم آبی بدن
- استرس عاطفی
- قرار گرفتن در معرض سرمای شدید
- تب
- تمرین‌های ورزشی دشوار
اما بیماری‌ها و شرایطی نیز وجود دارند که می‌توانند با افزایش مداوم سطح پروتئین در ادرار، افراد را بیشتر در معرض این بیماری قرار دهند. افرادی که بیشتر در معرض دفع پروتئین از ادرار هستند، عبارتند از:
- مصرف کنندگان داروهای خاص، مانند داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی
- افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیوی
- افراد مبتلا به دیابت
- افراد مبتلا به اندوکاردیت (عفونت پوشش داخلی قلب)
- افراد مبتلا به بیماری قلبی
- افراد مبتلا به فشار خون پایین یا بالا
- افراد مبتلا به مالاریا
- افراد مبتلا به پره اکلامپسی
- زنان باردار
- افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید (بیماری التهابی مفصل)
- افراد مبتلا به کم خونی داسی شکل
چگونه دفع پروتئین را می‌توان تشخیص داد؟
پروتئینوری از طریق آزمایش ادرار تشخیص داده می‌شود. بیمار یک نمونه ادرار ارائه می‌دهد که در آزمایشگاه بررسی می‌شود. پس از آن، پزشکان بلافاصله از یک “دیپ استیک” – چوب پلاستیکی نازک که مواد شیمیایی روی نوک آن قرار داده می‌شود – را برای آزمایش بخشی از نمونه استفاده می‌کنند. اگر از هر ماده‌ای مقدار زیادی در ادرار باشد، رنگ نوک چوب تغییر می‌کند. سپس باقی مانده ادرار زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود.
پزشک، آزمایش ادرار را سه بار در طول سه ماه تکرار می‌کند. اگر هر بار تست نمونه‌ها برای پروتئین مثبت باشد، احتمالاً بیمار مبتلا به بیماری کلیوی است. این بیماری هر چه زودتر تشخیص داده شود، پزشکان شانس بیشتری برای کند کردن روند آن و جلوگیری از پیشرفتش دارند. پزشک همچنین ممکن است دستور به انجام آزمایشات زیر دهد:
- آزمایشات خون
- تست‌های تصویربرداری سی تی اسکن و سونوگرافی
- بیوپسی کلیه
- آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح کراتینین (مواد زائد شیمیایی)
- آزمایش خون برای تخمین میزان فیلتراسیون گلومرولی (GFR)
- آزمایش خون برای اندازه گیری تمام پروتئین‌های سرم
- الکتروفورز پروتئین ادرار
- آزمایش خون ایمونوفیکساسیون
- آزمایشات لازم برای دفع پروتئین بیش از 300 میلی‌گرم در روز
اعداد نشان دهنده میزان پروتئین در ادرار
نتیجه آزمایش ادرار معمولاً با استفاده از نوارهای تشخیصی انجام می‌شود و میزان پروتئین موجود در ادرار با علائم مثبت یا منفی و اعداد نشان داده می‌شود. این اعداد به صورت زیر تفسیر می‌شوند:
- منفی (-): مقدار پروتئین در ادرار بسیار کم است یا اصلاً وجود ندارد که نشان دهنده سلامت کلیه‌هاست.
- 1+: مقدار کمی پروتئین در ادرار وجود دارد.
- 2+: مقدار متوسطی پروتئین در ادرار وجود دارد.
- 3+: مقدار قابل توجهی پروتئین در ادرار وجود دارد.
- 4+: مقدار بسیار زیادی پروتئین در ادرار وجود دارد.
چگونه دفع پروتئین را می‌توان درمان کرد؟
پروتئینوری اختلالی است که خود، نشانه بیماری دیگری است. بنابراین، درمان آن بستگی به کشف علت دارد. اگر پروتئینوری خفیف باشد یا فقط برای مدت کوتاهی به طول بینجامد، ممکن است نیازی به درمان نداشته باشد، اما برای بیماران مشکوک به نارسایی کلیه، درمان یک اصل مهم است.
برای رفع مشکل دفع پروتئین پزشک ممکن است دارو تجویز کند، بخصوص اگر دیابت یا فشار خون بالا داشته باشید. داروهایی که ممکن است توسط پزشک برای پروتئینوری تجویز شود، بستگی به وضعیت سلامت فرد دارد. برخی از داروهای رایج ممکن است شامل موارد زیر باشند:
آنتی بیوتیک‌ها
اگر پزشک مشکوک باشد که پروتئینوری ناشی از عفونت است، ممکن است آنتی بیوتیک را به صورت قرص یا به صورت وریدی (IV) تجویز کند. اگر برای شما آنتی بیوتیک تجویز شده است، نسخه کامل را مصرف کنید. وقتی علائم مشکلات کلیوی برطرف شد، مصرف قرص‌ها را قطع نکنید.
انسولین درمانی
اگر نارسایی کلیوی یا ازوتمی ناشی از دیابت دارید و سطح قند خون شما خیلی بالا است، به شما انسولین داده می‌شود. اگر سطح قند خون شما به خوبی تحت کنترل نباشد، ممکن است به شما دستور داده شود که انسولین را به تنهایی یا همراه با یک داروی ضددیابت خوراکی مصرف کنید.
تزریق انسولین ممکن است زمانی که علائم مشکلات کلیوی شما برای اولین بار تشخیص داده شد، موقتی باشد و یا ممکن است نیاز به مدت زمان بیشتری برای ادامه داشته باشد.
داروهای خوراکی ضددیابت
انواع مختلفی از داروها وجود دارند که به بدن شما اجازه میدهند، انسولین را به طور مؤثرتری پردازش کند. اگر دیابتی هستید و به دلیل دیابت به پروتئینوری مبتلا شده‌اید، این داروها را دریافت خواهید کرد.
با تمام این تفاصیل، درمان بستگی به شرایط زمینه‌ای ایجادکننده پروتئینوری دارد. ممکن است درمان هر بیمار با دیگری متفاوت باشد. اگر بیماری کلیوی توسط پزشک تأیید شود، یک برنامه درمانی شامل دارو، تغییر رژیم غذایی، کاهش وزن و ورزش در پیش خواهد بود.
اگر پروتئینوری با دیابت، فشار خون بالا یا هر بیماری پزشکی دیگری همراه نباشد، داروهای فشار خون باز هم ممکن است برای جلوگیری از آسیب کلیوی تجویز شود. فشار خون و ادرار باید هر شش ماه یک بار چک شود تا پزشک از عدم وجود بیماری کلیوی اطمینان حاصل کند. در مورد کسانی که پروتئینوری خفیف یا موقت دارند، ممکن است درمان لازم نباشد.
علاوه بر فشار خون بالا، پروتئینوری دومین عامل کلیدی قابل تغییر برای حفظ GFR در بیماران مبتلا به بیماری گلومرولی است. اکثر مطالعات نشان میدهند از دست دادن تدریجی عملکرد کلیه که در بسیاری از بیماری‌های گلومرولی مشاهده می‌شود، می‌تواند تا حد زیادی قابل پیشگیری باشد. البته اگر پروتئینوری را بتوان به سطوح زیر 0.5 گرم در روز کاهش داد.
درمان پروتئینوری ناشی از مشکلات کلیوی ممکن است دشوار باشد. هدف درمان این مشکلات کلیوی کاهش یا توقف آسیب بیشتر به کلیه است، اگرچه گاهی اوقات درمان ها می توانند سطح پروتئینوری را کاهش دهند.
محدود کردن کربوهیدرات
کربوهیدرات‌ها، چه ساده (مانند میوه و شکر) چه پیچیده (مانند پاستا و غلات)، بیشترین تأثیر را بر سطح قند خون دارند و در شدت مشکلات کلیوی ناشی از دیابت مؤثر هستند. علاوه بر این، کربوهیدرات‌های اضافی موجود در غذای روزانه نیز به چربی تبدیل می‌شوند.
به طور کلی، رژیم غذایی، باید شامل حدود 50 درصد کربوهیدرات باشد. از شکر اجتناب کنید و در عوض از شیرین کننده‌های مصنوعی مانند استویا، آسپارتام یا ساخارین برای کاهش وزن یا حفظ وزن فعلی خود استفاده کنید.
محدود کردن مصرف پروتئین
اگر علائم پروتئینوری دارید، رژیم غذایی شما باید 15 تا 20 درصد پروتئین (شامل انواع گوشت) داشته باشد. اگر دیابتی هستید یا مشکلات کلیوی دارید، ممکن است آسیب طولانی مدت به کلیه‌ها با محدود کردن پروتئین اصلاح شود.
مصرف میوه ها و سبزیجات
فیبر و سبزیجات تازه با کمک به حفظ عادات منظم روده، ممکن است از برخی سرطان‌ها جلوگیری کنند. با این حال، اگر پروتئینوری در شما تشخیص داده شده است، باید از غذاهای حاوی پتاسیم و منیزیم بالا اجتناب کنید.
غذاهایی که پتاسیم بالایی دارند، بیشتر شامل میوه‌ها و سبزیجات تازه مانند: موز، پرتقال و آب پرتقال و سبزیجات سبز تیره، مانند: اسفناج و سبزیجات کلم‌مانند و سیب‌زمینی هستند.
کاهش مصرف چربی ها
انواع مختلفی از چربی‌های “خوب و بد” وجود دارد. ساده‌ترین چیزی که باید به خاطر بسپارید این است که مصرف چربی‌ها و روغن‌های اشباع شده را محدود کنید. همچنین، از افزودن منیزیم اضافی به رژیم غذایی خود که اغلب در ملین‌ها یا آنتی اسیدها یافت می‌شود خودداری کنید، مگر اینکه از نظر پزشک مانعی نداشته باشد.
آنچه از مقاله دفع پروتئین آموختیم:
دفع پروتئین به میزان بیش از 150 میلی‌گرم در روز، پروتئینوری نامیده می‌شود که در افراد سالم به طور قابل توجهی متفاوت است و ممکن است تحت شرایط مختلف به سطوح خطرناک برسد. افزایش سطح پروتئین در ادرار می‌تواند نشانه آسیب کلیه باشد که در نهایت ممکن است منجر به دیالیز یا پیوند کلیه شود.
در این مقاله تلاش کردیم هر آنچه لازم است درباره پروتئینوری و دفع پروتئین بدانید، در اختیار شما بگذاریم. امیدواریم با استفاده از یک رژیم غذایی سالم بتوانید با بیماری دفع پروتئین مقابله کنید.
سوالات متداول مقاله دفع پروتئین:
1- آیا می توان از بیماری دفع پروتئین پیشگیری کرد؟
پروتئینوری قابل پیشگیری نیست، اما می‌توان آن را کنترل کرد. بسیاری از علل پروتئینوری قابل درمان هستند، از جمله: دیابت، فشار خون بالا، پره اکلامپسی و بیماری کلیوی. با درمان علل زمینه‌ای، پروتئینوری نیز راحت‌تر کنترل و درمان می‌شود.
2- میزان طبیعی پروتئین در ادرار چقدر است؟
میزان طبیعی دفع پروتئین در ادرار کمتر از 150 میلی گرم و برای پروتئین آلبومین کمتر از 30 میلی گرم در روز است. هر مقدار بیشتر از این مقدار، نشان دهنده وجود مشکلی در کلیه‌هاست و به آن پروتئینوری گفته می‌شود.
3- آیا دفع پروتئین خطرناک است؟
اگر پروتئینوری درمان نشود، می‌تواند منجر به عوارض جدی مانند نارسایی کلیه، بیماری‌های قلبی عروقی و فشار خون بالا شود.
4- پروتئین 1+ در ادرار یعنی چه؟
پروتئین 1+ در ادرار به این معنی است که در آزمایش ادرار شما، مقدار کمی پروتئین بیشتر از حد طبیعی شناسایی شده است. این مقدار پروتئین، گرچه کم است اما نشان دهنده این است که ممکن است مشکلی در فیلترهای کلیه شما وجود داشته باشد.
منبع:
