زغال اخته میوه‌ای کوچک، سرخ‌رنگ، وحشی و شناخته شده در ایران و برخی از کشورهای آسیایی مانند ترکیه است. این میوه خواص شگفت‌انگیزی را داراست که از آن جمله می‌توان به لاغری با زغال اخته، کمک به رفع بیماری‌های گوارشی از قبیل دل پیچه و اسهال و کاهش کلسترول و قند خون اشاره نمود. این میوه محبوب به روش‌های مختلفی، از جمله دمنوش، مربا یا به‌صورت خام مصرف می‌شود. ما در این مقاله به مبحث کاهش وزن با کمک زغال اخته، ارزش غذایی و خواص این میوه، عوارض آن و انواع روش‌های استفاده از زغال اخته پرداخته‌ایم. با ما همراه باشید.
ارزش غذایی زغال اخته
در سال‌های اخیر و با ظهور رابطه بین غذا و سلامت، علاقه به میوه‌های غنی از ترکیبات آنتی اکسیدان نیز افزایش یافته است. زغال اخته یکی از میوه‌هایی است که به‌طور طبیعی در ایران و ترکیه رشد می‌کند. این میوه منبعی غنی از فنولیک اسید است. زغال اخته نوعی میوه هسته‌دار است که در اواخر تابستان و اوایل پاییز می‌رسد. این میوه بیضی شکل به طول 1 تا 1.5 سانتی‌متر، رنگ صورتی متمایل به قرمز، کمی ترش، خوش طعم و مغذی است. میانگین وزن میوه بین 5-8 گرم است و هسته آن 7.5-11 درصد وزن میوه کامل را تشکیل می‌دهد. در گونه‌های در حال رشد وحشی، هر بوته (درخت) زغال اخته 2.8 – 4.8 کیلوگرم میوه می‌دهد. در درختانی که در مناطق بارانی – آفتابی مناسب رشد کرده باشند، این مقدار تا 10 کیلوگرم در هر درخت افزایش می‌یابد. گونه‌های پرورشی زغال اخته، 30-80 کیلوگرم در هر بوته باردهی دارند.
زغال اخته میوه‌ای کوچک، سرخ‌رنگ، وحشی و شناخته شده در ایران و برخی از کشورهای آسیایی مانند ترکیه است.
ترکیبات آنتوسیانین و اسید اسکوربیک موجود در این میوه به لاغری با زغال اخته کمک می‌کنند. علاوه بر این، زغال اخته دارای خواص آنتی اکسیدانی، ضدباکتری، آنتی هیستامین، ضدحساسیت، ضدمیکروب، ضدمالاریا و ضددیابت نیز هست. میوه زغال اخته را می‌توان به صورت خشک یا تازه یا به‌صورت فرآوری شده در مارمالاد، دمنوش، مربا و آب‌میوه مصرف نمود. از سوی دیگر، مشخص شده است که عوامل زیادی مانند توسعه فناوری، افزایش آلودگی محیط زیست، آفت‌کش‌ها، مصرف سیگار و الکل، اشعه ماوراء بنفش (UV) و شرایط کار و زندگی، سطح استرس را افزایش می‌دهند. این عوامل محیطی و روانی با افزایش رادیکال‌های آزاد می‌توانند باعث بروز آسیب‌ها و بیماری‌های مختلف شوند. در برخی موارد مکانیسم دفاعی بدن برای مبارزه با این رادیکال‌ها کافی نیست و استرس اکسیداتیو در بدن انسان ایجاد می‌شود. استرس اکسیداتیو می‌تواند عامل پیری، سرطان، بیماری‌های قلبی عروقی، بیماری‌های ریوی، دیابت و آب مروارید باشد. مصرف زغال اخته با حذف رادیکال‌های آزاد از ایجاد چنین بیماری‌هایی جلوگیری کرده و از جان انسان‌ها محافظت می‌کند.
گزارش شده است که میوه زغال اخته تا 88 درصد آب دارد و منبع غنی اسیدهای آلی، ویتامین C، پروآنتوسیانیدین، آنتوسیانین، اپی کاتچین و کاتچین است. این میوه به دلیل وجود آنتوسیانین دارای رنگ قرمز چشم‌گیری است. فیتوکمیکال‌های متنوع موجود در آن نیز اثرات بسیار مفیدی بر سلامتی دارند. زغال اخته از نظر ارزش غذایی، حاوی مقدار زیادی ترکیبات فنلی، آنتوسیانین و اسید اسکوربیک است. میوه تازه حاوی 193-101 میلی‌گرم در 100 گرم اسید اسکوربیک، 292-223 میلی‌گرم در 100 گرم کل آنتوسیانین به صورت سیانیدین-3-O-گلیکوزید و 704-281 میلی‌گرم در 100 گرم ترکیبات فنولی کل است. آنتوسیانین‌ها مهم‌ترین ترکیبات فنلی این میوه هستند.
پس از آن به ترتیب اهمیت، سایر فلاونوئیدها، اسیدهای فنولیک و تانن‌ها از مواد مغذی تشکیل دهنده این میوه هستند. برگ‌های زغال اخته در مقایسه با میوه آن از نظر ترکیبات فنلی (11.30%) غنی‌تر هستند. با این وجود، اگرچه برگ‌ها حاوی فلاونوئیدهای بیشتری است، اما آنتوسیانین ندارد. علاوه بر این، گل‌های این گیاه نیز منبع غنی از ترکیبات فنلی، به ویژه فلاونوئیدها هستند. در جدول ذیل ارزش غذایی و اطلاعات تغذیه‌ای 250 میلی‌لیتر آب زغال اخته خالص ارائه شده است:
| ارزش غذایی | مقدار |
| کالری | 152 |
| چربی | 0 g |
| کلسترول | 0 mg |
| سدیم | 13 mg |
| پتاسیم | 530 mg |
| کربوهیدرات کل | 37 g |
| فیبر | 0 g |
| قند | 27 g |
| پروتئین | 1 g |
خواص زغال اخته چیست؟
گیاهان دارویی از قدیم الایام به دلیل خواص مفیدی که داشته و دارند، برای مصارف پزشکی مورد استفاده قرار گرفته‌اند و تا به امروز نیز استفاده از آنها ادامه دارد. میوه زغال اخته یکی از گیاهان دارویی با خواص تغذیه‌ای و درمانی مهم به‌شمار می‌رود و به ویژه مبحث لاغری با زغال اخته در سالیان اخیر مورد توجه بیشتری قرار گرفته است. همچنین قرن‌هاست که این میوه به دلیل داشتن اجزای مختلف مهم از نظر بهداشتی در بسیاری از کشورهای اروپایی و آسیایی برای مصارف مختلف پزشکی استفاده می‌شود. زغال اخته به دلیل داشتن ترکیبات فنولیک و اسید اورسولیک، دارای اثرات ضدمیکروبی، آنتی اکسیدانی، ضدسرطانی و ضدالتهابی است. البته گزارش‌ها نشان می‌دهد که این میوه در کشورهای مختلف برای اهداف گوناگون، از قبیل درمان بیماری‌های روده و کلیوی، تقویت سیستم ایمنی، کاهش وزن و پیشگیری از برخی انواع سرطان استفاده می‌شود. همچنین در طب سنتی استفاده از زغال اخته برای درمان تب، وبا، سنگ کلیه، مالاریا، عفونت ادراری، گرمازدگی و خونریزی توصیه می‌گردد. مطالعات بسیاری تأثیر مثبت زغال اخته را در تنظیم قند خون و جلوگیری از تجمع چربی در کبد گزارش کرده‌اند.
لازم به ذکر است که در یک مطالعه مشاهده شد که سطوح بالای کلسترول لیپوپروتئین با چگالی کم، تری گلیسیرید، آلانین آمینوترانسفراز و آلکالین فسفاتاز پس از 6 هفته مصرف زغال اخته به سطوح نرمال کاهش یافتند. همچنین مشاهده شده که مصرف روزانه عصاره زغال اخته، کنترل قند خون را در بزرگ‌سالان مبتلا به دیابت نوع 2 بهبود می‌بخشد. علاوه بر این، هزاران سال است که میوه، برگ و گل زغال اخته به‌طور گسترده در قفقاز و آسیای مرکزی استفاده می‌شود. این میوه از لخته شدن خون جلوگیری می‌کند و برای درمان گلودرد، کم خونی آبله مرغان، راشیت و اختلالات کلیه – کبد کاربرد دارد.
از زغال اخته به عنوان یک عنصر در داروهای غنی از ملاتونین نیز استفاده می‌شود، زیرا حاوی سطح بالاتری از ملاتونین است. اثرات لاغری با زغال اخته نیز در مطالعات تجربی تا حدودی به اثبات رسیده است. علاوه بر این، زغال اخته دارای اثرات تب‌بر و ضداسهال است و شیره، شربت یا کمپوت این میوه با افزایش میزان اسید در ادرار به درمان بیماری‌های سنگ کلیه کمک می‌کند. زغال اخته عملکرد کلیه و کبد را بهبود بخشیده و اثرات محافظت کننده عصبی و ضدپیری را نشان می‌دهد و به بازیابی حافظه و مهارت‌های حرکتی نیز کمک می‌کند. از زغال اخته به علت اثرات مثبتی که بر پوست دارد، در صنایع آرایشی و بهداشتی نیز استفاده می‌شود.
ترکیبات آنتوسیانین و اسید اسکوربیک موجود در این میوه به لاغری با زغال اخته کمک می‌کنند.
موارد مصرف
زغال اخته بسته به سنت کشورها کاربردهای مختلفی دارد.
- در صربستان، زغال اخته به عنوان یک داروی پیشگیرانه و درمانی برای درمان بیماری‌های روده، اسهال، کم‌خونی و همچنین برای تقویت سیستم ایمنی بدن استفاده می‌شود.
- در ترکیه و آذربایجان در درمان اختلالات گوارشی و هموروئید کاربرد دارد.
- در قفقاز از روغن دانه و میوه‌های تازه آن به عنوان درمان زخم معده، زخم و کولیت استفاده می‌شود.
- در طب سنتی ایران به عنوان درمان التهاب روده، اسهال، مالاریا، سنگ کلیه، تب، عفونت ادراری، سرطان، چاقی و سکته مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- زغال اخته در ایتالیا برای درمان التهاب روده و اختلالات گوارشی و همچنین در صنایع آرایشی و بهداشتی استفاده می‌شود.
- در طب چینی از این میوه برای تنظیم عملکرد کلیه و درمان دیابت استفاده می‌شود.
- در یونان برای جلوگیری از نقرس، کم‌خونی، بیماری‌های پوستی، درد مفاصل، اختلالات متابولیسم و سل استفاده می‌شود.
در کنار تمام این موارد، گفته می‌شود زغال اخته قادر به تعامل مطلوب با عوامل خطر آترواسکلروز است و می‌تواند از طریق تأثیر مثبت بر طیف لیپیدی و گلیسمی، کاهش رادیکال‌های آزاد و التهاب، بهبود اختلال عملکرد اندوتلیال و وضعیت پروترومبوژنیک به پیشگیری از تصلب شرایین کمک کند. اما هنوز از میزان مصرف دوز، مدت درمان و همچنین تجربه بالینی برای اثبات این موضوع اطلاعات چندانی در دست نیست. سایر اثرات درمانی زغال اخته، شامل اثرات آنتی اکسیدانی، ضدمیکروبی، ضددیابتی، مبارزه با پوکی استخوان، مبارزه با چاقی و گلوکوم است. مقادیر بالای پلی فنول، ویتامین C و مواد معدنی از این میوه یک “ابر غذا” ساخته که می‌تواند به جمعیت کثیری از افراد درگیر با مشکلات مرتبط کمک کند.
عوارض مصرف
تا کنون هیچ عوارض جانبی شناخته شده‌ای از مصرف زغال اخته گزارش نشده است. با این حال، ممکن است زیاده‌روی در مصرف آن در برخی از افراد واکنش‌های آلرژیک، افزایش بلغم، دل پیچه و مشکلات گوارشی ایجاد کند.
مصرف زغال اخته در برخی از افراد واکنش‌های آلرژیک، افزایش بلغم، دل پیچه و مشکلات گوارشی ایجاد کند.
زغال اخته چگونه به کاهش وزن کمک می‌کند؟
در برخی مطالعات، عصاره میوه زغال اخته اثر آنتی آمیلاز و ضدلیپاز را نشان می‌دهد و به این ترتیب، لاغری با زغال اخته را به یک موضوع جذاب تبدیل می‌کند. بنابراین، زغال اخته را می‌توان به عنوان مهارکننده موثر آنزیم‌های گوارشی دخیل در پیشگیری یا کنترل بیماری‌های مرتبط با چربی خون نیز در نظر گرفت. از سوی دیگر، توجه زیادی که روی مواد غذایی موثر در جلوگیری از تجمع چربی بدن متمرکز شده است، نام زغال اخته را نیز به لیست کاهندگان وزن و فشار خون می‌افزاید. استفاده از زغال اخته در رژیم غذایی کاهش وزن مفید بوده و احتمالاً خطر دیابت و فشار خون را نیز کاهش می‌دهد. در کشورهای اروپایی و ایران از زغال اخته در تهیه نوشیدنی، اسموتی یا به عنوان آب‌میوه استفاده می‌شود.
در یک مطالعه، آنتوسیانین‌ها و اسید اورسولیک موجود در زغال اخته خالص‌سازی شده و توانایی آنها در کاهش چاقی و مقاومت به انسولین در موش‌هایی که با رژیم غذایی پرچرب تغذیه شده بودند، ارزیابی شد. موش‌ها ابتدا به مدت 4 هفته با رژیم غذایی پرچرب تغذیه شدند و سپس رژیم غذایی آنها به غذاهای حاوی آنتوسیانین (1 گرم به ازای هر کیلوگرم رژیم غذایی پرچرب) و اسید اورسولیک (500 میلی‌گرم بر کیلوگرم رژیم غذایی پرچرب) تغییر داده شد. پس از 8 هفته علیرغم این‌که رژیم غذایی پرچرب باعث عدم تحمل گلوکز در موش‌ها شده بود، اما مشاهده شد که آنتوسیانین‌ها و اسید اورسولیک از ادامه این روند جلوگیری کردند. موش‌های تحت درمان با آنتوسیانین 24 درصد کاهش وزن و کاهش تجمع چربی در کبد را نشان دادند. به‌طورکلی، این داده‌ها نشان داد که آنتوسیانین‌ها و اسید اورسولیک خالص‌شده از زغال اخته دارای فعالیت‌های بیولوژیکی هستند که برخی پارامترهای متابولیک مرتبط با رژیم‌های غذایی سرشار از چربی‌های اشباع شده و چاقی را بهبود می‌بخشد. به این ترتیب، مشخص شد که لاغری با زغال اخته امکان‌پذیر و بدون ضرر است.
انواع روش‌های تهیه زغال اخته برای کاهش وزن
زغال اخته معمولاً به صورت تازه و یا به‌صورت شربت، مربا، کمپوت، مارمالاد، آب‌میوه و دمنوش مصرف می‌شود. مصرف آن در برخی شیرینی‌ها، تارت‌ها، چیزکیک‌ها و اسموتی‌ها نیز رایج شده است. علاوه بر این، زغال اخته اخیرا اهمیت جالبی در داروسازی پیدا کرده، زیرا حاوی مواد خنثی و ضدالتهاب زیادی است. طعم ترش آن نشان‌دهنده سطح بالایی از ویتامین C است. آب زغال اخته 10 برابر بیشتر از آب گلابی، آلو و سیب کلسیم دارد و همچنین حاوی سطوح بالایی از انواع ویتامین‌ها، ریزمغذی‌ها، مواد آلی و معدنی است. گزارش‌ها حاکی از این است که زغال اخته به دلیل داشتن ترکیبات زیستی فعال می‌تواند برای پیشگیری از بیماری‌های عروق کرونر قلب و سرطان استفاده شود.
موارد مصرف خوراکی
- در تهیه مربا، کمپوت و مارمالاد استفاده می‌شود.
- برای تهیه سسی مانند سس کرن بری در شیرینی‌پزی از زغال اخته بدون هسته که با شکر و پرتقال پخته می‌شود، استفاده می‌گردد.
- زغال اخته به صورت خشک شده نیز مصرف می‌شود.
- از زغال اخته برای تهیه نوشیدنی، بستنی یا شیک میوه‌ای استفاده می‌شود.
- مردم ایران و ترکیه در تابستان زغال اخته را به عنوان میان وعده با نمک مصرف می‌کنند.
- آب زغال اخته سرد به‌طور سنتی در ایران و ترکیه استفاده می‌شود.
مصارف دارویی
- درمان تب و ناراحتی‌های مختلف روده
- خاصیت قابض زغال اخته، آن را برای مقابله با بیماری‌های قلبی عروقی مفید می‌کند.
- درمان وبا
- از شکوفه زغال اخته برای لاغری و درمان اسهال استفاده می‌شود.
- کاهش وزن و لاغری با زغال اخته در رژیم‌های مدرن
- زغال اخته سرشار از عناصر کمیاب، مانند تانن، کلسیم، پتاسیم، مس، آهن، منگنز و روی، ویتامین A و آنتی اکسیدان است.
- درمان اسهال
- زغال اخته در درمان مشکلات گوارشی (گاستریت، کولیت)، سرماخوردگی و آنفولانزا، به عنوان محرک ایمنی استفاده می‌شود.
- زغال اخته در درمان ناراحتی معده فوق العاده موثر است و تاثیر آنی دارد!
- زغال اخته در درمان کم‌خونی و بیماری‌های معده استفاده می‌شود.
زغال اخته در طب سنتی ایران به عنوان درمان سنگ کلیه به کار می‌رود.
طرز تهیه دمنوش
- برای تهیه دمنوش زغال اخته بهتر است میوه را ابتدا قبل از جوشاندن با آب گرم بشویید.
- زغال اخته‌ها را در آب جوش بریزید و بگذارید 10 دقیقه بجوشد.
- ظرف را از روی اجاق گاز بردارید و دمنوش آماده شده را صاف کنید.
- می‌توانید آن را به صورت گرم یا سرد بنوشید.
- می‌توانید دمنوش را بنا به ذائقه خود شیرین کنید.
علاوه بر این، برای لاغری با زغال اخته، مخلوط کردن آن با توت سیاه، مویز، گل سرخ و چای ترش در دمنوش می‌تواند خواص این میوه شگفت‌انگیز را افزایش داده و برای رفع بسیاری از مشکلات، مانند موارد زیر نیز درمان کننده باشد:
- توت سیاه، به دلیل ترکیبات غنی خود می‌تواند تأثیر بسیار خوبی بر وضعیت رگ‌های خونی داشته باشد و گردش خون را بهبود بخشد. افزودن توت سیاه به دمنوش برای کمک به کاهش فشار خون و بهبود بیماری‌های قلب و عروق مفید است.
- گل سرخ، غنی‌ترین گیاه از نظر ویتامین C است که می‌تواند به درمان استئوآرتوز و آرتریت روماتوئید کمک کند.
- مویز سياه را می‌توان برای افزایش قدرت سیستم ایمنی بدن استفاده كرد. مصرف مویز در این دمنوش برای افراد خسته، ضعیف و یا افرادی که کار ذهنی زیاد دارند یا مستعد سرماخوردگی هستند، توصیه می‌شود.
- چای ترش، در درجه اول برای پاکسازی بدن از سموم استفاده می‌شود، زیرا متابولیسم را تحریک نموده و در عین حال اثر ملین و ادرارآور نیز دارد. استفاده از آن در کنار زغال اخته به بهبود عملکرد سیستم ایمنی بدن منجر می‌شود.
نحوه نگهداری
زغال اخته رسیده تازه را می‌توان برای چند روز در یک کیسه زیپ لاک خشک در یخچال نگهداری کرد و یا برای مدت طولانی‌تر در فریزر منجمد نمود یا با کمک دستگاه خشک‌کن میوه، خشک کرد و به عنوان خشکبار استفاده نمود.
حقایق جالب در مورد زغال اخته
- علت نام‌گذاری این گیاه به خاطر میوه‌های سرخ‌رنگ آن است که مانند زغال سرخ و درخشان به نظر می‌رسد.
- گل‌های این گیاه در اواخر زمستان شکوفا می‌شوند. به همین دلیل گاهی اوقات به عنوان جایگزینی برای گیاهان فورسیتیا در باغ‌های زینتی استفاده می‌شود.
- در قرن هفتم قبل از میلاد، از چوب متراکم و سنگین زغال اخته برای ساخت سلاح‌هایی مانند کمان و نیزه استفاده می‌شد.
- در قرون سوم و چهارم پیش از میلاد در بسیاری از اشعار یونانی، از نام زغال اخته برای اشاره به قدرت نیزه استفاده می‌شد.
- بذر و نهال این گیاه در برخی گلخانه‌ها موجود است.
- لاغری با زغال اخته از زمان‌های دور در بین اقوام مختلف رایج بوده است و در حال حاضر نیز در کنار برخی رژیم‌های غذایی توصیه می‌شود.
زغال اخته در بسیاری از کشورهای آسیایی و اروپایی به صورت وحشی یا پرورشی رشد می‌کند. از آن‌جایی که اثرات مثبت آن بر سلامتی شناخته شده است، به‌طور گسترده در مصارف دارویی یا خوراکی استفاده می‌شود. این میوه هم در غذا و هم در طب سنتی کاربردهای گستردهای دارد. لاغری با زغال اخته یکی از روش‌های جدید در رژیم‌های مدرن غذایی است. زغال اخته سرشار از ویتامین‌ها و مواد معدنی مختلف بو ده و دارای ترکیبات آنتی اکسیدانی مهم است. این میوه به دلیل غنی بودن از فلاونوئیدها، کاروتنوئیدها، آنتوسیانین‌ها، ایریدوئیدها، ویتامین‌ها، اسیدهای فنولیک، پکتین‌ها، تانن‌ها و قندها، به عنوان یک مکمل غذایی ارزشمند محسوب می‌شود. از زغال اخته و دمنوش آن در درمان بسیاری از بیماری‌ها، مانند چاقی، دیابت، سرطان، کلسترول بالا، بیماری‌های دستگاه گوارش، اسهال، اختلالات کبدی و کلیوی استفاده می‌شود. اگرچه مکانیسم اثر این میوه روی بیماری‌های ذکر شده به‌طور مشخص معلوم نیست، اما اغلب این بیماری‌ها در اثر استرس اکسیداتیو ایجاد شده و با کمک آنتی اکسیدان‌های زغال اخته متوقف می‌شوند. ما در این مقاله کوشیدیم تمام خواص زغال اخته، به علاوه راه‌های لاغری با زغال اخته را بررسی کنیم. خوشحال می‌شویم با نظرات‌تان ما را در ارائه محتواهای بهتر یاری نمایید.
نظرات