بای پس معده

عمل بای پس معده و دیگر جراحی های کاهش وزن باعث تغییر در سیستم گوارشی می‌شوند و مقدار غذای مصرفی را محدود و یا جذب مواد مغذی را کم می کنند. گاهی اوقات نیز هر دو این تاثیرات را با هم می گذارند تا به کاهش وزن کمک کنند. زمانی عمل بای پس معده یا دیگر جراحی های کاهش وزن انجام می شوند که رژیم غذایی و ورزش نتیجه مناسب را ندهند یا فرد به خاطر وزن بالا با مشکلات جدی سلامتی روبه رو شده باشد.

انواع بسیاری از جراحی‌ها برای کاهش وزن وجود دارند و عمل بای پس معده یکی از شایع ترین آنها است. بسیاری از جراحان عمل بای پس معده را به دیگر جراحی ها ترجیح می دهند چون عوارض جانبی کمتری در مقایسه با جراحی های دیگر دارد. در ادامه به بررسی جامع و دقیق این عمل جراحی می‌پردازیم:

بای پس معده چیست؟

جراحی بای‌ پس معده به تکنیکی در جراحی چاقی اطلاق می‌شود که در آن، معده به دو بخش تقسیم می‌گردد:

• یک کیسه کوچک در قسمت فوقانی و یک کیسه باقی ‌مانده بسیار بزرگ ‌تر در قسمت تحتانی.
• در این روش، روده باریک به‌ گونه‌ای بازآرایی می‌شود که به هر دو بخش متصل گردد.
• جراحان چندین روش متفاوت برای اتصال مجدد روده توسعه داده‌اند، که منجر به انواع مختلفی از جراحی‌های بای ‌پس معده  شده است.

این عمل معمولاً برای درمان چاقی شدید که به‌عنوان شاخص توده بدنی یا BMI بیش از ۴۰ تعریف می‌شود، دیابت نوع ۲، فشار خون بالا، آپنه انسدادی خواب و… تجویز می‌شود.

عمل بای پس از دیدگاه دکتر کرمانی:

در بای پس معده چه اتفاقی می افتد؟

کاهش وزن حاصل از عمل لاغری معده که معمولاً چشمگیر است موجب کاهش قابل ملاحظه‌ای در بیماری‌های همراه می‌شود.

همانند تمامی اعمال جراحی، احتمال بروز عوارض وجود دارد. یک مطالعه که در سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۶ انجام شد نشان داد که ۱۵ درصد از بیماران دچار عوارض ناشی از جراحی بای ‌پس معده شدند و ۰/۵ درصد از بیماران، طی شش ماه پس از عمل به دلیل عوارض جانبی جان خود را از دست دادند.

بای پس معده برای چه کسانی انجام می‌شود؟

عمل بای پس معده و دیگر جراحی های کاهش وزن در صورتی انجام می شود که:

• BMI بدنتان ۴۰ یا بالاتر باشد (چاقی شدید)
•  BMI بدنتان ۳۵ تا ۳۹.۹ (چاقی) باشد

عمل بای پس معده برای تمام کسانی که اضافه وزن بالایی دارند، مناسب نیست. برای اینکه تشخیص داده شود جراحی لازم است یاخیر، باید مراحل پزشکی مختلفی را انجام شود. باید بدانید که پس از جراحی سبک زندگی به طور کلی تغییر می کند و این جراحی بسیار پرهزینه است.

به عنوان کسی که سال ها در زمینه ی تغذیه و تناسب اندام کار کرده و نظر بیماران مختلفی را شنیده، توصیه می کنم از روش های پرمخاطره که سلامت شما را به خطر می اندازد اجتناب کنید. بهترین روش برای کاهش وزن سالم، پیروی از یک رژیم اصولی است.

عوارض بای پس معده

هر عمل جراحی عمده‌ای با احتمال بروز عوارض همراه است یعنی رویدادهای نامطلوبی که موجب افزایش خطر، طول مدت بستری در بیمارستان و نرخ مرگ ‌و میر می‌شوند و متاسفانه همین مشکلات موجب پشیمانی بعد از عمل بای پس می‌شوند:

عفونت

عفونت در محل برش‌های جراحی چاقی یا داخل حفره شکمی (مانند پریتونیت یا آبسه) ممکن است به دلیل نشت باکتری‌ها از روده در حین عمل جراحی رخ دهد. همچنین، عفونت‌های بیمارستانی نظیر ذات ‌الریه؛ عفونت‌های مثانه یا کلیه و عفونت‌های خونی نیز ممکن است به ‌وجود آیند.

برای کاهش خطر بروز عفونت‌ها، استفاده مؤثر و کوتاه ‌مدت از آنتی‌بیوتیک‌ها، انجام دقیق تمرینات تنفسی پس از عمل، و تشویق بیمار به تحرک طی چند ساعت ابتدایی پس از جراحی، اقدامات مؤثری هستند.

ترومبوآمبولی وریدی

هرگونه آسیب، از جمله عمل لاغری معده، موجب افزایش قابلیت انعقاد خون در بدن می‌شود. هم‌ زمان، سطح فعالیت فیزیکی نیز ممکن است کاهش یابد. جراحی بای‌ پس معده معمولاً با تکنیک‌های کم ‌تهاجمی (مانند لاپاروسکوپی) انجام می‌شود. در این روش، حفره شکمی با گاز دی‌اکسید کربن (CO₂) متسع می‌گردد که این امر باعث کاهش بازگشت وریدی خون می‌شود و می‌تواند منجر به تشکیل ترومبوز ورید عمقی (DVT) در اندام‌های تحتانی گردد.

احتمال تشکیل لخته در وریدهای پا یا گاهی لگن، به‌ ویژه در بیماران مبتلا به چاقی شدید، افزایش می‌یابد. اگر لخته از محل خود جدا شده و به سمت ریه‌ها حرکت کند، به آن آمبولی ریوی گفته می‌شود که عارضه‌ای بسیار خطرناک است.

خونریزی

برای تقسیم معده و جا به‌ جایی روده در حین جراحی، لازم است تا عروق خونی متعددی بریده شوند. هریک از این عروق ممکن است پس از عمل دچار خونریزی شوند، که این خونریزی ممکن است درون حفره شکمی (خونریزی داخل شکمی) یا در داخل دستگاه گوارش (خونریزی گوارشی) رخ دهد. در چنین مواردی ممکن است نیاز به تزریق خون (ترانسفیوژن) باشد و گاهی نیز عمل جراحی مجدد ضرورت پیدا می‌کند.

استفاده از داروهای رقیق ‌کننده خون برای پیشگیری از بیماری ترومبوآمبولی وریدی (VTE) می‌تواند به‌ طور خفیف خطر خونریزی را افزایش دهد.

فتق

فتق به ایجاد یک بازشدگی غیرطبیعی درون حفره شکمی یا از طریق عضلات دیواره شکم گفته می‌شود. یکی از انواع فتق، فتق داخلی  است که ممکن است در اثر جراحی و بازآرایی روده ایجاد شود و می‌تواند منجر به انسداد روده گردد.

در روش جراحی بای‌ پس معده به شیوه Roux-en-Y تخمین زده شده که فتق داخلی در برخی از موارد اتفاق می‌افتد که عمدتاً از طریق ناحیه‌ای به نام نقص پیترسن (Petersen’s defect) رخ می‌دهد.

لازم به ذکر است که خطر بروز فتق دیواره شکمی در جراحی‌های لاپاروسکوپی (کم‌تهاجمی) به‌طور قابل توجهی کمتر است.

انسداد روده

جراحی شکم همواره با ایجاد درجاتی از زخم و چسبندگی در روده همراه است که به آن چسبندگی  گفته می‌شود. همچنین، احتمال بروز فتق، چه به صورت داخلی و چه از طریق دیواره شکم، وجود دارد.

در مواردی که روده در اثر چسبندگی یا فتق گرفتار شود، ممکن است دچار پیچ‌ خوردگی یا انسداد گردد. این وضعیت می‌تواند حتی سال‌ها پس از انجام عمل جراحی اولیه رخ دهد. برای رفع این مشکل، معمولاً انجام عمل جراحی ضروری است.

نشت آناستوموز

آناستوموز به معنای اتصال جراحی بین معده و روده، یا میان دو بخش از روده است. جراح در این فرآیند تلاش می‌کند تا یک اتصال ضد آب میان دو عضو ایجاد کند، که این کار با استفاده از منگنه‌های جراحی (استپلر) یا بخیه (سوچور) انجام می‌شود. هریک از این روش‌ها، سوراخی در دیواره روده ایجاد می‌کنند.

موفقیت این جراحی چاقی به توانایی طبیعی بدن در ترمیم و ایجاد آب‌بندی متکی است. در صورتی که این مهر و موم به هر دلیلی به ‌درستی شکل نگیرد، مایعات داخل دستگاه گوارش می‌توانند به حفره استریل شکم نشت کرده و منجر به عفونت و تشکیل آبسه شوند.

نشت آناستوموز در حدود ۲٪ از موارد جراحی بای ‌پس معده به روش Roux-en-Y و کمتر از ۱٪ در روش مینی بای ‌پس معده رخ می‌دهد.

تنگی آناستوموز

در طی روند ترمیم آناستوموز، بافت جوش‌ خورده به‌ تدریج دچار تشکیل بافت اسکار (جوشگاه) می‌شود که به ‌طور طبیعی تمایل به جمع شدن (انقباض) دارد و این امر می‌تواند باعث تنگ شدن محل اتصال گردد. به این وضعیت تنگی گفته می‌شود.

در حالت عادی، عبور مواد غذایی از محل آناستوموز باعث باز ماندن آن می‌شود؛ اما اگر روند التهاب و ترمیم از فرآیند کشش پیشی بگیرد، ممکن است محل اتصال به‌ قدری تنگ شود که حتی مایعات نیز نتوانند از آن عبور کنند.

راه ‌حل درمانی این مشکل، انجام آندوسکوپی معده و باز کردن محل تنگ ‌شده با استفاده از باد کردن یک بالون در داخل آن است. گاهی اوقات، این اقدام باید چندین بار انجام شود تا نتیجه‌ای پایدار حاصل گردد.

سندروم دامپینگ

به ‌طور طبیعی، دریچه پیلوریک (دریچه‌ای در انتهای پایین معده) میزان و زمان تخلیه غذا به روده را تنظیم می‌کند. در بیماران جراحی بای‌ پس معده، زمانی که غذایی شیرین مصرف می‌شود، قند به سرعت وارد روده می‌شود و این امر باعث بروز واکنش فیزیولوژیکی به نام سندروم دامپینگ می‌گردد.

بدن در پاسخ، حجم زیادی از محتویات معده را به درون روده می‌ریزد تا قندهای موجود را رقیق کند. فرد مبتلا ممکن است ضربان قلب سریع و شدید را احساس کند، دچار تعریق سرد شود، حس جوشش در معده را تجربه کند و ممکن است دچار حمله اضطرابی گردد.

این حالت معمولاً فرد را مجبور می‌کند که دراز بکشد و ممکن است بین ۳۰ تا ۴۵ دقیقه بسیار ناراحت باشد. در ادامه اسهال نیز ممکن است رخ دهد.

کمبودهای تغذیه‌ای

کمبودهای تغذیه‌ای پس از جراحی بای ‌پس معده شایع بوده و اغلب به ‌درستی شناسایی نمی‌شوند. این کمبودها شامل موارد زیر هستند:

هیپرپاراتیروئیدیسم ثانویه

به دلیل جذب ناکافی کلسیم در بیماران بای‌پس معده رخ می‌دهد. کلسیم عمدتاً در دوازدهه (بخشی از روده باریک) جذب می‌شود که در جراحی بای ‌پس از مسیر عبور غذا حذف می‌شود. بیشتر بیماران با مصرف مکمل‌های ویتامین D و سیترات کلسیم می‌توانند جذب کلسیم کافی داشته باشند (کربنات کلسیم ممکن است جذب نشود زیرا نیاز به محیط اسیدی معده دارد که در این جراحی کنار گذاشته می‌شود).

کمبود آهن

به ویژه در دوره قاعدگی در زنان شایع و شدید است و باید با مکمل آهن جبران شود. آهن معمولاً در دوازدهه جذب می‌شود. سولفات فرو (Ferrous sulfate) ممکن است باعث ناراحتی‌های گوارشی شود؛ جایگزین‌هایی مانند فروومات (Ferrous fumarate) یا آهن کیلیت‌شده وجود دارد.

گاهی برخی زنان با وجود مصرف مکمل دچار کم ‌خونی شدید می‌شوند و نیاز به تزریق آهن دارند. علائم کمبود آهن شامل شکنندگی ناخن‌ها، التهاب زبان، یبوست، افسردگی، سردرد، خستگی و ضایعات دهانی است.

کمبود روی (زینک)

ممکن است با علائمی چون آکنه، اگزما، لکه‌های سفید روی ناخن‌ها، ریزش مو، افسردگی، فراموشی و بی‌حالی همراه باشد.

کمبود تیامین یا ویتامین B1  

خطر آسیب‌های عصبی دائمی مانند انسفالوپاتی ورنیکه یا پلی‌نوروپاتی را افزایش می‌دهد. علائم کمبود تیامین شامل نارسایی قلبی، از دست دادن حافظه، بی‌حسی دست‌ها، یبوست و کاهش اشتها است.

کمبود ویتامین  B12

جذب ویتامین B12 به عامل داخلی (Intrinsic factor) مخاط معده وابسته است. در بیمارانی که کیسه معده کوچک دارند، ممکن است جذب این ویتامین حتی با مکمل‌های خوراکی کافی نباشد و باعث کم ‌خونی مهلک و آسیب‌های عصبی شود.

 کمبود ویتامین B12 پس از جراحی بای‌پس معده شایع است و در برخی مطالعات تا ۳۰٪ گزارش شده است. ویتامین B12 زیرزبانی به خوبی جذب می‌شود؛ در مواردی که این روش کافی نباشد، تزریق ویتامین لازم است.

کمبود پروتئین

خطر واقعی است. برخی بیماران پس از جراحی دچار استفراغ‌های مکرر می‌شوند و تا زمانی که دستگاه گوارش با تغییرات سازگار شود، قادر به خوردن مقدار کافی غذا حتی در ۶ وعده غذایی روزانه نیستند.

بسیاری از بیماران در مراحل اولیه کاهش وزن سریع نیاز به مکمل پروتئینی دارند تا از کاهش بیش از حد توده عضلانی جلوگیری کنند. ریزش مو نیز یکی از عوارض کمبود پروتئین است.

کمبود ویتامین  A

معمولاً به دنبال کمبود ویتامین‌های محلول در چربی رخ می‌دهد. این کمبود بیشتر در جراحی‌هایی مانند بای‌پس ژژونوایلیال (که دیگر انجام نمی‌شود) یا جراحی‌های بای‌پس بایلوپانکراس/دوئودنال سوئیچ دیده می‌شود که جذب چربی را به شدت مختل می‌کنند.

نظر بیماران بعد از بای پس معده

بسیاری از بیمارانی که جراحی بای ‌پس عروق کرونری را تجربه کرده‌اند، پس از عمل گزارش داده‌اند که علائم بیماری قلبی‌ شان مانند درد قفسه سینه و تنگی نفس به طور قابل توجهی کاهش یافته و توانایی انجام فعالیت‌های روزمره ‌شان بهبود یافته است. این بهبودی باعث شده که بسیاری احساس کنند کیفیت زندگی‌شان افزایش یافته و دوباره به زندگی بازگشته‌اند. با این وجود پشیمانی بعد از عمل بای پس شایع است زیرا:

• دوره نقاهت پس از عمل طولانی و گاهی همراه با درد و محدودیت‌های جسمانی است که می‌تواند تجربه بیمار را تحت تاثیر قرار دهد.
• علاوه بر این، برخی بیماران با عوارض جانبی مانند عفونت، خستگی مزمن و مشکلات روانی پس از جراحی مواجه شده‌اند که رضایت کلی را کاهش می‌دهد.
• از سوی دیگر، برخی از بیماران و متخصصان به این نکته اشاره می‌کنند که با وجود مزایای این جراحی، ریسک‌های مرتبط با آن و نیاز به تغییرات عمده در سبک زندگی پس از عمل، باعث شده است که برخی ترجیح دهند این جراحی را انجام ندهند یا به دنبال درمان‌های کمتر تهاجمی‌ تر باشند.

همچنین نگرانی‌هایی درباره عوارض بلند مدت، هزینه‌های بالا و تأثیرات روانی جراحی وجود دارد که باعث می‌شود برخی افراد از انجام بای ‌پس منصرف شوند و به دنبال گزینه‌های جایگزین باشند.

روش های جایگزین بای پس معده

برای افرادی که به دنبال کاهش وزن قابل توجه هستند اما نمی‌خواهند زیر تیغ جراحی بروند، روش‌های جایگزینی مانند پیروی از یک رژیم لاغری اصولی بسیار کارآمد و کم‌ریسک‌تر هستند. رژیم غذایی علمی باید بر پایه کاهش تدریجی کالری، مصرف مواد غذایی طبیعی و مغذی مانند سبزیجات، پروتئین‌های کم‌چرب، غلات کامل و چربی‌های مفید باشد.

حذف غذاهای فرآوری‌شده، نوشیدنی‌های شیرین و وعده‌های پرکالری نیز نقش مهمی در موفقیت این روش دارد. علاوه بر این، مراجعه به متخصص تغذیه و پایبندی به یک برنامه‌ی منظم می‌تواند مانع از بازگشت وزن در آینده شود.

در کنار رژیم غذایی مناسب، فعالیت بدنی نقش غیرقابل ‌انکاری در کاهش وزن سالم و پایدار ایفا می‌کند. ورزش‌های هوازی مانند پیاده ‌روی سریع، دوچرخه‌سواری و شنا باعث افزایش سوخت ‌و ساز بدن می‌شوند و در ترکیب با تمرینات قدرتی به حفظ توده عضلانی کمک می‌کنند؛ این عامل به نوبه‌ خود سرعت متابولیسم را بالا نگه می‌دارد.

 ترکیب رژیم غذایی اصولی با ورزش منظم نه‌تنها می‌تواند نتایج قابل مقایسه‌ای با عمل بای‌پس معده به همراه داشته باشد، بلکه با حفظ سلامت عمومی بدن، از بروز عوارض جراحی نیز جلوگیری می‌کند.

کلام آخر:

جراحی بای ‌پس معده به عنوان یکی از روش‌های موثر در درمان چاقی شدید و کاهش عوارض ناشی از آن شناخته می‌شود. این عمل می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و سلامت کلی بیماران کمک کند، اما همانند هر جراحی دیگری نیازمند بررسی دقیق، انتخاب درست بیمار و پیروی از مراقبت‌های پس از عمل است. تصمیم‌ گیری در مورد انجام این جراحی باید با مشورت تیم پزشکی و توجه به شرایط فردی هر بیمار صورت گیرد تا بهترین نتیجه ممکن حاصل شود.

سوالات متداول درباره مقاله بای پس معده:

منابع:

• en.wikipedia.org
• www.uclahealth.org