یبوست چیست؟ عوارض یبوست و راه‌های درمان آن

همه‌ی ما می‌دانیم یبوست چیست و تا چه اندازه می‌تواند دردناک باشد. کم شدن حرکت روده را یبوست می‌گویند. به صورت طبیعی روده روزی سه مرتبه یا یک مرتبه در سه روز باید کار کند. ولی با وجود یبوست، مدفوع سخت و خشک می‌شود و سیستم بدن به درستی کار نمی‌کند. حتی اگر سیستم گوارش و دفع بدن مثل ساعت کار کند باز هم مواقعی هست که همه چیز کند می‌شود و به مشکل می خورید. در این مقاله هر آنچه باید درباره‌ی عوارض یبوست و علت یبوست بدانید در اختیارتان قرار داده‌ایم.

کارکرد طبیعی روده چگونه است؟

غذاها و مایعات، سفر دور و دراز خود را در دستگاه گوارش شما با عبور سریع از دهان تا معده آغاز می‌کنند. عضلات معده شل می‌شوند تا گنجایش غذای بلعیده شده را داشته باشند. اما مایعات طی ۲۰ دقیقه وارد روده‌ی کوچک شده و مواد جامد چند دقیقه دیرتر به آنجا می‌رسند. اگر چه این فرایند از معده و دهان آغاز می‌شود، اما بیشتر فرایند گوارش در روده‌ی کوچک اتفاق می‌‌افتد.
با ورود مواد غذایی و مایعات به جریان خون، محتویات روده فشرده‌تر و سفت‌ترمی‌شوند. دیواره‌ی روده دارای عضلاتی است که به طور ریتمیک منقبض‌ شده و مواد غذایی را به جلو می‌رانند. شبکه‌ی عظیمی از اعصاب، این انقباضات را با یکدیگر هماهنگ کرده وهورمون‌های مختلف، این فرایند را تنظیم می‌کنند.

علائم یبوست چیست؟

گاهی مسائل مکانیکی سبب به وجود آمدن یبوست می‌شود. برای مثال عضله‌ی داخل روده دچار مشکل شده و به صورت طبیعی حرکت نمی‌کند. دفع مدفوع هرچقدر طول بکشد یعنی روده‌ی بزرگ آب بیشتری جذب کرده است. بنابراین مدفوع خشک و سخت شده و بیرون آمدنش نیز دشوارتر است. اگر حداقل دو مورد از علائم زیر در فردی موجود باشد، حتما مبتلا به یبوست است:

• مدفوع، معمولا سفت وخشک باشد؛
• تعداد دفعات تخلیه کم باشد؛
• دفع و تخلیه به سختی انجام شود؛
• مواد دفعی کاملا تخلیه نشود؛

عوارض یبوست چیست؟

خارج نشدن مدفوع و یا سخت خارج شدن آن از بدن می‌تواند عوارض زیر را همراه داشته باشد:

• سردرد خفیف؛
• کاهش اشتها؛
• حالت تهوع؛
• نفخ شکم؛
• ضعف عمومی؛
• احساس خستگی؛
• بی‌حوصلگی؛
• دل درد؛
• کمبود انرژی؛
• ناراحتی و درد پایین شکم؛
• درد پایین کمر؛

انواع یبوست کدامند؟

یبوست را می‌توان در یکی از دسته‌های زیر قرار داد:

1- یبوست تنبلی (یبوست اتونیک)

این نوع یبوست در اثر تنبلی یا ضعف و سستی درحرکت یا ناتوانی بدن دردفع پس مانده‌ها ایجاد می‌شود. به همین علت، داروهای ملین دربهبود آن نقشی ندارد. علت دیگر این نوع یبوست، فقدان یا حساسیت طبیعی راست‌روده است. در اینگونه افراد با آنکه راست‌روده و رکتوم پر از مدفوع است، احساس اجابت مزاج صورت نمی‌گیرد. حرکات پریستالیس (انقباض و انبساط مکرر) روده در این نوع یبوست ضعیف است. مدفوع با حرکتی آرام در ناحیه‌ی سگموئید یا قبل از آن متوقف می‌شود. این نوع یبوست بیشتر در افراد سالمند، چاق و یا بعد از عمل جراحی، در دوران بارداری و بعد از تب‌های طولانی مدت مشاهده می‌شود. علاوه بر این، تغذیه‌ی ناکافی و فاقد فیبر و مصرف مقدار کم آب یا مایعات می‌تواند علت اینگونه یبوست‌ها باشد.

2- یبوست انسدادی

این نوع یبوست ناشی از انسداد یا تنگی روده است و غیر رایج‌ترین نوع یبوست به حساب می‌آید. اینگونه یبوست‌ها عموما دیر تشخیص داده می‌شوند. بدین جهت توصیه می شود که هرگاه در میانسالی تغییراتی در عادات دفع پیدا شد باید احتمال یبوست انسدادی را مدنظر قرار داد و اقدام فوری برای رسیدن به تشخیص نهایی را به عمل آورد. درمان این قبیل یبوست‌ها فقط جراحی است و رژیم غذایی در بهبود آنها اثری ندارد.

3- یبوست اسپاستیک

در این نوع یبوست، مدفوع، کوچک، تکه تکه و سفت می‌شود. این یبوست در نتیجه‌ی تحریک زیاد عصب روده‌ای است که حرکات پریستالیس روده‌ای را نامنظم می‌کند. عدم نظم درقسمت سیگموئید و فقدان حساسیت در راست‌روده موجب دردهای شکمی، اسهال و یبوست متناوب می‌شود. اسپاسم کولون در کولون-اسپاستیک به دلیل ازدیاد انقباض، موجب ایجاد وقفه در عمل تخلیه و منجر به یبوست می شود. به دلیل درد ناشی از یبوست، اغلب اینگونه بیماران، کم غذا می‌خورند که نتیجه‌ی آن، لاغری است. در یبوست اسپاستیک مواد غذایی باید طوری انتخاب شود که اثر تحریکی روی غشای مخاطی روده نداشته باشد. بدین جهت، گاهی غذای نرم و فاقد فیبر تجویز می‌شود.

علت یبوست چیست؟

یبوست به دلایل مختلفی ممکن است ایجاد شده باشد. اگر به یبوست مزمن مبتلا هستید، مراقب باشید چرا که ممکن است نشانه‌ی یکی از بیماری‌های زیر باشد:

• مشکلات رکتوم مانند زخم‌های کوچک یا بواسیر؛
• بیماری‌هایی مانند ام اس یا پارکینسون که اعصاب را تحت تاثیر قرار می‌دهند؛
• سندروم روده‌ی تحریک پذیر و رشد سرطانی که می‌توانند مسیر روده را ببندند؛

اما مواردی دیگری هم وجود دارند که شایع‌تر هستند و در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم.

1- علت یبوست؛ استفاده از غذاهای کم‌فیبر

از آنجا که فیبر در روده‌ها هضم و جذب نمی‌شود، مدفوع مخلوط با فیبر، مقدار زیادی آب جمع می‌کند. به صورت توده‌ی حجیم و مرطوب درآمده و عمل دفع را آسانتر می‌کند. ولی مدفوع‌های بدون فیبر، کوچک و خشک هستند. ممکن است مدت طولانی در روده‌ی بزرگ انباشته شده و خیلی دیرتر و با سختی دفع شوند. نه فقط فیبرهای غیرقابل حل درآب، بلکه فیبرهایی که درآب حل می شوند نیز در رفع یبوست موثر هستند. فرهنگ غذایی امروز و مخصوصا مصرف فست‌فودها، انسان‌ها را به سوی غذاهای کم فیبر کشانده است.

درحالی که انسان به ۲۴ گرم فیبر در روز نیاز دارد، امروزه افراد معمولا کمتر از ۱۰ گرم فیبر می‌خورند. از آنجا که مصرف زیاد فیبر باعث ایجاد نفخ،خصوصا برای افرادی که سابقه مصرفی زیادی نداشته‌اند، می‌گردد؛ توصیه می‌کنیم که حتی الامکان ازمقدار کم شروع کرده و مقدار آن را کم کم اضافه کنید.

2- علت یبوست؛ عدم پاسخگویی به فرمان دفع و اهمال در رفتن به سرویس بهداشتی

جمع شدن مواد دفعی و افزایش حجم آن باعث ایجاد احساس دفع می‌شود. این حالت، بهترین زمان برای دفع است. ولی اگر به این فرمان طبیعی جواب مثبت داده نشود و به آن بی‌توجهی شود، مایعات موجود در مواد دفعی جذب شده و باعث یبوست می‌گردد.

3- علت یبوست؛ عدم تحرک و فعالیت

حرکت و فعالیت بدنی، کلید حرکت پریستالسی روده است. درصد ابتلا به یبوست در افرادی که در اثر کهولت سن یا معلولیت یا شکستگی استخوان دچار محدودیت حرکت شده‌اند، بیشتر از دیگران است.

4- علت یبوست؛ کمبود مایعات

انسان روزانه به ۶ تا ۸ لیوان آب نیاز دارد. مصرف این مقدار آب برای کل سیستم بدن، خصوصا سیستم کلیوی و گوارشی ضروری است. زیرا بدون وجود مایعات در رژیم غذایی، دستگاه گوارش دچار مشکل یبوست می‌شود. ضرورت ندارد که این مقدار مایعات را به صورت آب مصرف کنیم. باید این مقدار مایعات وارد بدن شود حال چه به صورت آب، چای، آبمیوه یا چه خود میوه؛ مخصوصا اگر از میوه‌های پر از تفاله یا میوه‌هایی باشد که پوست آن قابل مصرف است.

۵- علت یبوست؛ عمل جراحی

معمولا پس از عمل‌های جراحی (مخصوصا جراحی شکم) یبوست ایجاد می‌شود که می‌توانیم علت آن را در ۴ نکته جستجو کنیم:

• کمبود غذا و مخصوصا غذاهای پربار؛
• ترس از افزایش درد محل عمل، هنگام دفع؛
• فلج موقت روده و توقف حرکت پریستالسیس آن در اثر عمل جراحی روده؛
• عدم تحرک بیمار؛

۶- علت یبوست؛ کاهش مصرف سبزی و میوه

امروزه وجود سبزیجات در سفره‌های خانواده کم رنگ شده است. متاسفانه در رستوران‌ها نیز سبزیجات را کاملا حذف کرده‌اند و به جای آن نوشابه‌های خطرناک زینت‌بخش سفره‌ها شده است.

۷- علت یبوست؛ مسافر‌ت‌

معمولا خیلی از افراد درمسافرت‌ها دچار یبوست می‌شوند و علت آن را می‌توان در موارد زیر ذکر کرد:

• تغییر برنامه غذایی در سفر؛
• تغییر محیط و وضع دستشویی؛
• خجالت از رفتن به توالت در مقابل همسفری‌ها؛
• کثیف بودن توالت و تنفر مسافر از وضعیت آن؛

۸- علت یبوست؛ مصرف غذاهای تصفیه شده

ما در قرن بیست و یکم شاهد پیشرفت بیش از تصور در کل علوم هستیم. هر روز، چیزهای جدیدتری می‌بینیم که تا چندی پیش تصور آن هم غیرممکن بود. ولی متاسفانه ما در تغذیه، روز به روز نوع بدتر و تغذیه نامناسب‌تری را انتخاب می‌کنیم. به این ترتیب فاصله‌ی ما از تغذیه‌ی سالم روز به روز بیشتر می‌شود. تا یکی دو قرن پیش، گندم‌ها را بعد از درو با سبوس، آرد می‌کردند و آرد به دست آمده از آسیاب که گندمی رنگ بود را به نانوایی‌ها می‌دادند. نانوایی آن آرد را با خمیرمایه‌های طبیعی به عمل می‌آورد و مردم آن را با طعم و بوی سبوس اشتهاآور می‌خوردند.

ولی پیشرفت علم توانسته کاملا آن ماده‌ی جادویی وسحرآمیز، یعنی “سبوس گندم” را از نان جدا کند و آردهای سفید دو صفر، سه صفر و چهار صفر را در اختیار نانوایی‌ها بگذارد. به همین دلیل می‌بینیم که نان‌ها روز به روز سفیدتر می‌شود و متاسفانه خیلی‌ها سفید شدن نان را به فال نیک گرفته و آن را نشانه‌ی تقدم و پیشرفت به حساب می‌آورند.

بد نیست که اینجا حقیقتی انکار ناپذیر را به اطلاع خوانندگان عزیز برسانم و آن اینکه هرچه نان سفیدتر باشد مشکلات ما بیشتر می‌شود. زیرا تمام ویتامین‌ها و مواد معدنی مفید در سبوس ذخیره شده است که آن را از بین برده‌اند. نانوایی‌های بربری نیز که مجبورند برای جلوگیری از چسبندگی نان به نقاله چوبی از سبوس استفاده کنند. یک برس محکم در اختیار مشتریان گذاشته‌اند تا مقدار سبوس اندکی که زیر نان چسبیده است را پاک کنند و از این نعمت خداوندی، روی نان هیچ اثری نماند.

9- علت یبوست؛ معلولیت و عدم تحرک

کاهش حرکت در معلولین، منجر به ایجاد یبوست می‌شود. توالت رفتن اینگونه افراد نیز سخت است و نرفتن به موقع دستشویی باعث افزایش یبوست می گردد.

10- علت یبوست؛ داروهای یبوست‌زا

مصرف تعداد زیادی از داروها باعث یبوست می‌شود که مهم‌ترین آنها عبارتند از:

• مواد مخدر و دارو هایی که مواد مخدری مثل مورفین و کدئین دارند؛
• مکمل‌هایی که آهن دارند؛
• فوروزماید و دیگر مدرها؛
• کلسیم کاربونت؛
• داروهای ضدافسردگی؛
• داروهای ضد فشار خون؛
• داروهای ضد پارکینسون؛
• داروهای ضد حساسیت؛
• داروهای ضد تشنج مثل فنوباربیتال؛
• تکرار استفاده از داروهای ملین؛
• داروهای ضداسهال؛

11- علت یبوست؛ غذاهای یبوست‌زا

بعضی از غذاها مانند موز، کنسرو ماهی، سیب زمینی سرخ شده، شیرهای غلیظ و قنددار، نان سفید، شیرینی‌های خشک، بیسکویت، رشته فرنگی، نخود، لوبیا و باقلا از غذاهایی هستند که مصرف آنها باعث یبوست می‌شود. بهتر است در خوردن این غذاها اعتدال را رعایت کنید.

12- علت یبوست؛ بیماری‌های یبوست‌زا

برخی از بیماری‌ها نیز باعث ایجاد یبوست می‌شوند. از جمله‌ی این بیماری‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بیماری‌های روانی مثل دیبروسیون، عصبانیت؛
• بیماری‎های عصبی مثل ام. اس، پارکینسون، مشکلات نخاعی؛
• بیماری‌های هورمونیک مثل مرض قند، کم‌کاری تیروئید، افزایش فعالیت غده‌ی پاراتیروئید، حاملگی؛
• بیماری‌های عضوی: شقاق مقعد، بواسیر، تنگی مقعد، دایورتیکولوم، تومورکولون، تنگی روده‌ی بزرگ؛
• یبوست در اثر درد: شقاق مقعد، آبسه‌ی دور مقعد، فیستول مقعد؛
• یبوست‌های انسدادی: سرطان روده بزرگ، فشار غده سرطانی داخل شکم بر روده، دایورتیکولوم، چسبندگی روده‌ها، فتق، بواسیر، آبسه‌ی دورمقعد؛

13- علت یبوست؛ تغییر در هورمون‌ها

هر نوع تغییر در هورمون‌ها به علت عادت ماهیانه، بارداری یا یائسگی می‌تواند روی روده نیز تاثیر داشته باشد. بسیاری از زنان قبل از عادت ماهیانه دوره‌ای از یبوست را تجربه می‌کنند و هنگام عادت ماهیانه مشکلشان حل می‌شود. همچنین، تیروئید و دیابت هم می‌توانند باعث یبوست شوند.

درمان طبیعی یبوست چیست؟

بازگرداندن اوضاع به روال عادی شاید به نظر کاری دشوار بیاید، اما می‌توانید طوری عمل کنید که چنین نباشد. رعایت موارد زیر به شما کمک می‌کند تا دوباره روده‌ای سالم داشته باشید.

1- مصرف موادغذایی سرشار از فیبر

موادغذایی سرشار از فیبر مانند میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، حبوبات و آجیل‌ها در سیستم گوارشی شکسته نمی‌شوند، بنابراین به سرعت از روده عبور می‌کنند. خانم‌ها روزانه به ۲۵ گرم فیبر و آقایان به کمی بیشتر از این مقدار نیاز دارند؛ اما متاسفانه بسیاری از ما خیلی کمتر از این میزان فیبر مصرف می‌کنیم.

2- نوشیدن آب به اندازه

برای بیرون راندن ضایعات از بدن به مقدار زیادی آب نیاز دارید. همچنین نوشیدن آب سبب مرطوب ماندن مدفوع می‌شود که کار دفع را ساده می‌کند.

3- عدم استفاده از داروهای مسهل

استفاده‌ی مرتب از داروهای اسهال‌آور بدون نیاز به نسخه یکی از دلایل اصلی یبوست است. مشکلتان وجود برنامه غذایی ضعیف، عوارض جانبی دارو و یا حتی بیماری جدی هم که باشد، بهتر است از این نوع داروها استفاده نکنید. مصرف داروی مسهل تعادل باکتری‌های سالم داخل روده را برهم می‌زند.

4- ورزش و تحرک

عضلات داخل روده از دیگر اعضای بدنتان پیروی می‌کنند. در طول روز هرچقدر بیشتر تحرک داشته باشید، این عضلات نیز بیشتر حرکت کرده و زباله‌های بدن را تخلیه می‌کنند.

5-مصرف پروبیوتیک‌

مصرف مکمل‌های پروبیوتیک به هضم بهتر غذا و کاهش یبوست و نرم شدن مدفوع کمک می‌کند.

برای آشنایی کامل با روش‌های درمان یبوست، این مقاله را بخوانید.

ویژگی‌های مدفوع طبیعی چیست؟

در ادامه می‌توانید با موارد زیر فرق مدفوع طبیعی و غیرطبیعی را متوجه شوید.

1- رنگ

• چه رنگی طبیعی است؟ انواع رنگ قهوه ای را طبیعی می‌گوییم.
• چه رنگی طبیعی نیست؟ قرمز و سیاه نشانه‌ای از خون دارند – البته مدفوع سیاه رنگ گاهی به خاطر مصرف مکمل آهن است و مدفوع قرمز رنگ نیز گاهی به دلیل خوردن زیاد چغندر می‌تواند باشد.
• مدفوعی که به سفیدی یا زردی بزند نشانه آن است که بدن به خوبی مواد مغذی غذاها را جذب نمی کند.

2- قوام

• چه چیز طبیعی است؟ مدفوع باید به اندازه صاف و نرم باشد که به سادگی عبور کند اما همچنان باید تراکم داشته باشد.
• چه چیز غیر طبیعی است؟ مدفوع کوچک و سخت نشان از این دارد که به اندازه فیبر مصرف نمی‌کنید.
• مدفوع خمیری یا آبکی نشان دهنده‌ی التهاب است که به دلیل مصرف برخی داروهای خاص، عدم تحمل مواد غذایی، حساسیت و یا عفونت اتفاق می‌افتد.

3- بو

• چه بویی طبیعی است؟ غذاها در معده شکسته می‌شوند و این کار سبب آزاد شدن گاز می‌شود. پس بویی که از مدفوع خارج می شود اجتناب‌ناپذیر و البته ناخوشایند است. بوی طبیعی کمی اذیت کننده است.
• چه بویی غیر طبیعی است؟ اگر بو به شدت غیر قابل تحمل و تیز باشد، غیرطبیعی است. در بیشتر مواقع بوی خیلی تیز نشان از برنامه غذایی سرشار از چربی و قند دارد. همچنین این نوع بو می‌تواند به علت ایجاد عفونت نیز باشد.

4- شکل

• چه شکلی طبیعی است؟ مدفوع بلند و سوسیسی شکل.
• چه شکلی غیرطبیعی است؟ مدفوع نازک درست مانند مداد. مخصوصا اگر به مرور نازک‌تر شود شاید نشان از رشد سرطانی داخل روده بزرگ داشته باشد.

حالا که می‌دانید یبوست چیست و با علت یبوست آشنا شدید، می‌توانید به راحتی برای پیشگیری از آن اقدام کنید. بهترین راه برای دور بودن از عوارض یبوست و درد آن، مصرف غذاهای پر فیبر و آب فراوان است.