کم‌خونی یک چالش بهداشتی جهانی است که تأثیرات گسترده‌ای بر سلامت فردی و عمومی دارد، اما درک این مسئله که اغلب راهکار درمان آن از درون بدن و با بهره‌ گیری از تغذیه برای درمان کم خونی آغاز می‌شود، حیاتی است.

اگر فرصت مطالعه ندارید، این فایل صوتی را گوش کنید:

رویکرد مدرن به درمان کم‌ خونی، به‌ویژه نوع ناشی از فقر آهن، بر این اصل استوار است که با تأمین ریز مغذی‌های مورد نیاز بدن از طریق رژیم غذایی مناسب می‌توان به تولید گلبول‌های قرمز سالم کمک کرد.

این مقاله به بررسی سازوکارهای بیوشیمیایی و تغذیه‌ای می‌پردازد که چگونه مصرف مواد غذایی سرشار از آهن، ویتامین B12 و فولات می‌تواند به عنوان یک استراتژی درمانی مؤثر عمل کند.

روش های درمان کم خونی 

درمان کم خونی ممکن است شامل مصرف مکمل یا انجام روش های پزشکی باشد. پیروی از یک رژیم غذایی سالم نیز ممکن است از برخی اشکال کم خونی جلوگیری کند. در ادامه به مهم ترین روش ها برای درمان کم خونی اشاره خواهیم کرد:

تغذیه برای درمان کم خونی

اگر کم خونی شما ناشی از فقر آهن باشد باید سعی کنید منابع غذایی آهن‌ دار مثل جگر، قلوه، گوشت قرمز، ماهی، زرده تخم‌ مرغ، سبزی‌های دارای برگ سبز تیره مانند جعفری، اسفناج، حبوبات مثل عدس و لوبیا، میوه‌های خشک (برگه‌ها) بخصوص برگه زردآلو، دانه‌های روغنی و تخمه گل آفتابگردان مصرف کنید.

برای اینکه دریافت آهن خود را از مواد غذایی افزایش دهید توصیه می کنیم ویتامین C مصرف کنید. این ویتامین که در آلو، خربزه، ریواس، انبه، گلابی، طالبی، گل کلم، سبزی‌ها، آب پرتقال، لیمو شیرین، لیمو ترش، سیب و آناناس می‌تواند از عوامل افزایش دهنده جذب آهن در بدن باشد.

در این رابطه بخوانید: رژیم غذایی تالاسمی مینور

اسید مالیک و اسید تارتاریک که در هویج، سیب زمینی، چغندر، کدو تنبل، گوجه فرنگی، کلم پیچ و شلغم موجود است نیز سبب افزایش جذب آهن می‌شوند. محصولات تخمیری مثل سس سویا نیز در این دسته گنجانده می‌شود.

می‌دونید بهترین غذاها برای درمان کم خونی چی هستن؟ توصیه می‌کنم حتما این ویدئو رو تماشا کنید

مصرف قرص آهن

معمولا از قرص آهن برای درمان کم خونی ناشی از کمبود ویتامین استفاده می‌شود. بهتر است آهن را همراه با غذا استفاده کنید به خصوص آب پرتقال و غذاهای سرشار از ویتامین C. مواظب باشید که قرص آهن خود را همراه با کلسیم، چای یا قهوه مصرف نکنید زیرا مانع جذب آن می‌شود.

به هیچ عنوان قرص آهن را بدون تجویز پزشک استفاده نکنید. همچنین این قرص را از دسترس کودکان دور نگه دارید. مصرف بیش از حد آهن می‌تواند خطرناک باشد. بعضی افراد علاوه بر قرص آهن، به فولیک اسید و ویتامین B12 نیز نیاز دارند.

بیشتر بخوانید: علائم ناباروری در مردان‌

دارو

معمولا داروهای کم خونی برای درمان بیماری‌های ریشه‌‎ای استفاده می‌شود. در بعضی موارد، زمانی که کم خونی باعث مشکلات مزمن کلیوی می‌شود، تزریق هورمون اریتروپویتین (EPO) نیاز است.

اگر مشکل خود ایمنی باعث حمله بدن به سلول‌های قرمز شود، یک کورتیکواستروئید مانند پردنیزولون می‌تواند جریان حمله را کند و کم خونی را درمان کند. در کم خونی داسی شکل، داروی ضد سرطانی به نام هیدروکسی اوره می‌تواند تعداد حمله‌های دردناک را کاهش دهد.

دریافت خون

اگر کم خونی شدید دارید شاید به دریافت خون نیاز پیدا کنید. وقتی بدن نمی‌تواند به درستی سلول خونی تولید کند، می‌توان با انتقال خون، این مشکل را برطرف کرد. انتقال خون و یا مغز استخوان به بدن کمک می‌کند تا خون سالم تولید کند. در صورتی که سلول‎های خون به سرعت نابود شوند، پلاسمای خون نیاز به درمان پیدا می‎کند و یا با انجام عمل جراحی طحال را از بدن خارج می‌کنند.

روش های درمان کم خونی 

توصیه‌های زیر نیز به پیشگیری و درمان کم خونی کمک می‌کند:

  • استفاده از غذاهایی غنی از آهن
  • استفاده از منابع غذایی حاوی ویتامین C در هر وعده غذایی که به جذب بهتر آهن کمک می‌کند. مثل پرتقال، گریب‌فروت، گوجه فرنگی، کلم، توت فرنگی، فلفل سبز، لیمو ترش.
  • گنجاندن گوشت قرمز، ماهی یا مرغ در برنامه غذایی.
  • پرهیز از مصرف چای یا قهوه همراه یا بلافاصله بعد از غذا.
  • برطرف کردن مشکلات گوارشی و یبوست.
  • تصحیح عادات غذایی غلط (مثل مصرف مواد غیر خوراکی مانند خاک، یخ)
  • استفاده از خشکبار مثل توت خشک، برگه آلو، انجیر خشک و کشمش
  • استفاده از غلات و حبوبات جوانه زده.
  • شست و شو و ضد عفونی کردن سبزی‌ها قبل از استفاده
  • شستن کامل دست‌ها با آب و صابون قبل از تهیه و مصرف غذا و پس از هر بار اجابت مزاج.
  • مصرف روزانه یک قرص آهن از پایان ماه چهارم بارداری تا سه ماه پس از زایمان در زنان باردار.
  • مصرف قطره آهن همزمان با شروع تغذیه تکمیلی تا پایان ۲ سالگی در کودکان.

نشانه‌های کم خونی چیست؟

اگر با اینکه خواب خوبی دارید اما باز هم احساس خستگی می‌کنید و یا در فعالیت‌های روزانه خود انرژی کم می‌آورید، شاید دچار کم خونی شده باشید. کم خونی می‌تواند زمینه ساز مشکلات روانی و حافظه شود. نشانه‌های بیماری کم‌خونی عبارتند از:

  • احساس ضعف و خستگی
  • سرگیجه
  • پوست رنگ پریده
  • سردرد
  • بی‌حسی یا احساس سرما در دست‌ و پا
  • دمای پایین بدن

کسانی که کم‌ خونی دارند اکسیژن موجود در خونشان کم است، در نتیجه قلب مجبوراست سخت تر کار کند تا این کمبود را جبران کرده و اکسیژن را به همه ارگان‌های بدن برساند. علائم مربوط به قلب شامل آریتمی (نامنظمی در ضربان قلب)، تنگی نفس و درد قفسه سینه است.

نشانه‌های کم خونی

راه‌های تشخیص کمبود آهن

اگر علائم بالا به تضخیص کم خونی در شما کمک نکرد، لازم است آزمایش های زیر را انجام دهید:

شمارش کامل خون

در آزمایش شمارش کامل خون، تعداد گلبول‌های قرمز و سفید، پلاکت‌ها و هموگلوبین در بدن مشخص می‌شود. همچنین این آزمایش شاخص‌های دیگری مانند اندازه متوسط، تنوع در اندازه، حجم و غلظت هموگلوبین سلول‎های قرمز خون را نشان می‎دهد.

سلول‎های خونی افرادی که کم خونی یا فقر آهن دارند از حد طبیعی کوچکتر است. هنگام انجام این آزمایش ممکن است سوالاتی در مورد علائم کم خونی، داروهایی که مصرف می‌کنید و تاریخچه‌ی این بیماری در خانواده‌تان پرسیده ‌شود.

اگر در آزمایش شمارش کامل خون تشخیص داده شود که دچار کم خونی هستید، لازم است آزمایش‌های دیگری نیز بر روی شما انجام شود. مثلا آزمایشی که در آن سلول‌های خونی را برای داشتن شکل غیر طبیعی چک می‌کنند یا آزمایش الکتروفورز هموگلوبین که نوع هموگلوبین خون را تشخیص می‌دهد. تست شمارش رتیکولوسیت نیز یکی از این آزمایش‌هاست که نشان می‌دهد مغز استخوان با چه کیفیتی سلول‌های خونی جدید را تولید می‌کند.

تست مغز‌ استخوان

اگر مغز‌استخوان خیلی کم و یا خیلی زیاد سلول خونی تولید کند و یا ساختاری غیر طبیعی داشته باشد به تست مغز استخوان نیاز است. مغز استخوان در واقع بافتی اسفنجی شکل در داخل استخوان‌هاست.

مغز استخوان حاوی سلول‌های بنیادی است و وظیفه آن تبدیل این سلول‌های بنیادی به سلول‌های خونیست. برای گرفتن این تست، مقدار کمی از مغز استخوان را با سوزن ریزی جدا می‌کنند. این کار حدود ۳۰ دقیقه طول می‌کشد و ممکن است کمی دردناک باشد.

راه‌های تشخیص کمبود آهن

علت کمبود آهن چیست؟

دلایل زیادی ممکن است موجب کمبود آهن در بدن شوند که عبارتند از:

بیشتر بخوانید: راه های افزایش باروری مردان

دریافت کمِ آهن

برنامه‌ی غذایی کم آهن، ممکن است باعث کمبود آهن شود. آهن موجود در گیاهان و مکمل‌ها مانند آهن موجود در گوشت قرمز به راحتی جذب نمی‌شود. مشکلات گوارشی مانند بیماری کرون، بیماری سلیاک و یا حتی عمل جراحی بای پس معده می‌تواند مانع از جذب آهن توسط بدن شود.

بیشتر بدانید: بایدها، نبایدها و رژیم غذایی سلیاک

مصرف بعضی از غذاها و داروها نیز مانع جذب آهن موجود در غذا می‌شود. این دارو‌ها و غذاها عبارتند از:

  • لبنیات
  • غذاهای سرشار از کلسیم
  • مکمل‌ کلسیم
  • آنتی اسیدها
  • قهوه
  • چای

کمبود ویتامین

بدن برای تولید سلول‌های خونی به ویتامین B12 و فولات نیاز دارد. برنامه‌ی غذایی که میزان کمی از این ویتامین‌ها را داشته باشد، خطر ابتلا به کم خونی را بالا می‌برد. اختلال خود ایمنی (بیماری خودایمنی هنگامی رخ می‌دهد که دستگاه ایمنی بدن به اشتباه به سلول های سالم حمله کند) و یا مشکلات گوارشی می‌تواند مانع از جذب کافی B12  شود.

محصولات دامی و غلات صبحانه‌ غنی شده منابع خوبی از ویتامین B12 هستند. فولات در سبزیجاتی که برگ سبز دارند، میوه‌ها، لوبیا و نخود یافت می‌شود و می تواند به صورت اسید فولیک به نان، ماکارونی وغلات اضافه شود.

علت کمبود آهن

بیماری ها

وجود بعضی از بیماری‌های مزمن یا عفونت باعث می‌شود که بدن نتواند به اندازه کافی سلول خونی بسازد. این مشکل می‌تواند به دلیل کم شدن هموگلوبین باشد. از دست دادن مقدار زیاد خون هم ممکن است باعث کم خونی شود. به یاد داشته باشید که با مشورت پزشک خود از قرص‌های مکمل استفاده کنید.

کم خونی آپلاستیک

کم خونی آپلاستیک یک بیماری نادر است. در این بیماری مغز استخوان به اندازه کافی سلول خونی تولید نمی‌کند تا بتواند بدن را تغذیه کند. از هر یک میلیون، سه نفر درگیر این بیماری هستند.

قرار گرفتن در معرض تشعشعات هسته‌ای یکی از دلایل این بیماری است. از هر ۵ مورد ۱ نفر این بیماری را به صورت ارثی دارد. در موارد شدید مبتلایان به این بیماری به انتقال خون و یا حتی انتقال مغز‌ استخوان نیاز پیدا می‌کنند.

از دست دادن خون

از دست دادن مقدار زیادی خون هم یکی از دلایل عمده‌ی کم خونی است. قاعدگی شدید، زخم حاد و یا عمل جراحی می‌تواند شرایط را برای کم خونی و فقر آهن فراهم کند. بهتر است خانم‌هایی که قاعدگی شدید دارند، هر سال تست کم خونی بدهند.

مشکل در سیستم سلول خونی

اختلالات ارثی می‌تواند در تولید سلول‌های خونی مشکل ایجاد کند. تالاسمی یکی از این بیماری‌های ارثی است. در تالاسمی بدن نمی‌تواند به اندازه کافی سلول خونی و هموگلوبین تولید کند. در بعضی موارد این مشکل با تزریق خون درمان می‌شود. در افراد مبتلا به کم خونی همولیتیک (یکی از انواع کم خونی) سلول‌های خونی نابود و سریع از جریان خون محو می‌شوند.

دلایل کم خونی

کم خونی داسی شکل بیماری ارثی دیگری است که در آن بدن به شکل غیر طبیعی هموگلوبین تولید می‌کند. در این حالت سلول‌های خون شکل دایره‌‌ای خود را از دست می‌دهند و داسی شکل می‌شوند. به همین خاطر به یکدیگر گیر کرده و به سختی از رگ‌های خونی عبور می‌کنند.

این وضعیت درد و آسیب به بافت‌های بدن را در پی دارد. سلول‌های خونی داسی شکل زودتر از سلول‌های خونی طبیعی از بین می‌روند. در آمریکا کم خونی داسی شکل بین آفریقایی-آمریکایی‌ها و اسپانیایی‌ها بیشتر شایع است.

کم خونی در کودکان و نوجوانان  

تقریبا از هر ۷ کودک ۲ ساله، یک نفر مشکل کم خونی دارد. اغلب، دلیل کم خونی کودکان نبود آهن کافی در برنامه غذایی است.  کودکان مبتلا به کم خونی و فقر آهن ممکن است میل به خوردن چیزهای غیر معمول مانند خاک، خاک رس، یخ و یا نشاسته پیدا کنند. به این رفتار پیکا گفته می‌شود.

کودکان در ۱۲ ماهگی باید تست کم خونی بدهند. در صورتی که مشکل کم خونی در کودکان درمان نشود ممکن است باعث ایجاد مشکلاتی در رشد مغزی آنها شود.

احساس خستگی دائمی در نوجوانان می‌تواند به دلیل کم خونی باشد. نوجوانان به خاطر رشد ناگهانی در دوران بلوغ در خطر کم خونی و فقرآهن هستند. دختران جوان نیز به خاطر دوره‌ قاعدگی، بیشتر در معرض خطر هستند.

بارداری

نیمی از خانم‌های باردار مشکل کم خونی و فقر آهن دارند. خانم‌های باردار باید در برنامه غذایی روزانه خود حدود ۲۷ میلی گرم آهن جذب کنند. ویتامین‌هایی که در دوره‌ی بارداری با توصیه پزشکان مصرف می‌شود هم ممکن است دارای آهن باشند. در طول دوره‌ی بارداری و بعد از به دنیا آمدن کودک نیز باید تست کم خونی داده شود.

درمان کم خونی در بارداری

آیا می‌توان از کم خونی پیشگیری کرد؟

بله اگر کم خونی ژنتیکی نباشد، می‌تواند با رژیم غذایی مناسب از آن پیشگیری کرد. غذاهای دارای آهن عبارتند از گوشت قرمز، جگر، ماهی، عدس و لوبیا، سبزیجات برگ‌دار با رنگ تیره و میوه‌های خشک.

بیشتر بخوانید: مضرات جگر که نمی دانستید!

همچنین مصرف غذاهای حاوی ویتامین B12 و فولیک اسید مانند تخم مرغ و لبنیات، اسفناج و موز به پیشگیری از کمبود آهن کمک می‌‌کند. بسیاری از نان‌ها، غلات مواد مغذی اساسی یعنی آهن، B12 و فولیک اسید را دارند. ویتامین C موجود در مرکبات و دیگر میوه‌ها و سبزیجات به جذب آهن کمک می‌کند.

برای درمان کم خونی به چه میزان آهن نیاز داریم؟

میزان نیاز به آهن براساس سن، جنس و تغییر وضعیت فیزیولوژیکی افراد متفاوت است. مثلا زنان باردار به علت افزایش حجم خون، رشد جنین، جفت و سایر بافت‌ها به آهن بیشتری نیاز دارند. به همین دلیل بیش از سایرین در معرض خطر کم‌خونی قرار دارند. میزان آهن موجود در شیر مادر برای ۶ـ۴ ماه اول زندگی کودکان شیرخوار کافی است.

نوزادانی که با وزن کم متولد می‌شوند، ذخایر آهن آنها کم است و باید از ۳ ماهگی آهن اضافی به صورت قطره خوراکی به آنها داده شود. همچنین قطع کردن پیش از موقع بند ناف نیز به این دلیل که نوزاد را از یک سوم کل خونش محروم می‌کند، خطر فقر آهن را افزایش می‌دهد.

کلام آخر؛ بالاخره بهترین تغذیه برای درمان کم خونی چیست؟

برای درمان کم‌ خونی ناشی از فقر آهن، که رایج‌ترین نوع کم‌ خونی است، بهترین رویکرد تغذیه‌ای بر پایه مصرف مواد غذایی سرشار از آهن، به‌ویژه آهن هِم (موجود در گوشت قرمز، مرغ و ماهی) و آهن غیر هِم (موجود در حبوبات، سبزیجات برگ‌دار تیره و میوه‌های خشک) است.

بنابراین بهترین تغذیه برای درمان کم خونی مصرف هم‌ زمان غذاهای غنی از ویتامین C (مانند مرکبات، فلفل دلمه‌ای و توت‌فرنگی) ضروری است. همچنین، گنجاندن منابع ویتامین B12 (در محصولات حیوانی) و فولات (در سبزیجات و حبوبات) برای پیشگیری و درمان انواع دیگر کم‌خونی اهمیت دارد. در نهایت، بهتر است از مصرف چای و قهوه بلافاصله پس از غذا خودداری کنید، زیرا می‌توانند جذب آهن را کاهش دهند.

بیشتر بخوانید: از علت سرگیجه تا روش‌های پیشگیری و درمان؛ آنچه باید بدانید!
کمپین رژیم کاهش وزن دکتر کرمانی
کمپین قهرمانان رژیم کاهش وزن دکتر کرمانی

رژیم دکتر کرمانی تنها رژیمیه که حسرت هیچ غذایی رو به دلت نمی‌ذاره. کافیه همین الان تصمیم بگیری که می‌خوای وزنت رو کم کنی و به اون اندامی که همیشه آرزوش رو داشتی برسی! از همین لحظه ما کنارتیم تا باهم به هدفت برسیم.

ثبت نام و دریافت رژیم غذایی
قهرمانان رژیم دکتر کرمانی 1
قهرمانان رژیم دکتر کرمانی ۱
قهرمانان رژیم دکتر کرمانی 2
قهرمانان رژیم دکتر کرمانی ۲
قهرمانان رژیم دکتر کرمانی 3
قهرمانان رژیم دکتر کرمانی ۳

سوالات متداول مقاله تغذیه برای درمان کم خونی:

۱- درمان سریع کم خونی چیست؟

کم خونی چیزی نیست که بتوان آن را سریع درمان کرد. اما خوردن غذاهای دارای ویتامین C، A و بتاکارون، گوشت قرمز، گوشت مرغ و ماهی می‎تواند کم خونی را به خوبی درمان کند.

۲- چگونه کم خونی در مردان را می توان جبران کرد؟

علاوه بر خوردن غذاهای آهن‌دار مانند گوشت، مردان می‌توانند با مصرف قرص‌هایی مانند قرص آهن فروس سولفات، قرص آهن ففول و قرص اسید فولیک، کم خونی خود را درمان کنند.

۳- علت کم خونی شدید ناگهانی چیست؟

کم خونی شدید و ناگهانی در شرایط خاص به وجود می‌آید. مانند خون ریزی داخلی، خون ریزی بعد از عمل جراحی و برخی از بیماری‌های خاص.

۴- مصرف آهن بیش از حد چه مضراتی دارد؟

مصرف بیش از اندازه‌ی آهن می‌تواند مشکلات جدی را در پی داشته باشد. این شرایط می‌تواند به دلیل تزریق مکرر خون و یا بیماری ارثی پیش بیاید. مصرف بیش از حد مکمل‌ها نیز می‌تواند خطر ساز باشد.

منابع:

۴.۲