ورم معده که با نام عمومی گاستریت نیز شناخته شده است، به بیماری التهاب مخاط معده گفته میشود که درد شکم، سوء هاضمه، نفخ و حالت تهوع را به دنبال دارد. علت ورم معده معمولا به یک باکتری به نام هلیکوباکتر نسبت داده میشود، اما می‌تواند علل دیگری هم داشته باشد که مشکلات عدیده‌ای را برای فرد به وجود می‌آورد.
مصرف برخی داروها با تجویز پزشک و تغییرات سبک زندگی مانند ورزش یا رژیم غذایی می‌توانند علائم ورم معده را کاهش دهند. ما در این مقاله درباره ورم معده، علل، انواع، عوارض، راههای تشخیص، پیشگیری و درمان آن خواهیم پرداخت. به عبارت دیگر، سعی کرده‌ایم تمام جزئیات را در یک مقاله به حضورتان ارائه دهیم. با ما همراه باشید.
ورم معده یا گاستریت چیست؟
گاستریت یا ورم معده یک اصطلاح کلی برای التهاب پوشش داخلی معده است که ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود. این بیماری عموما نتیجه عفونت توسط یک باکتری خاص است که باعث زخم معده میشود. گاستریت ممکن است خیلی ناگهانی رخ دهد که به ورم معده حاد معروف است و یا به مرور زمان بروز کند که ورم معده مزمن و پیشرونده نام دارد.
در برخی موارد، ورم معده ممکن است منجر به زخم و افزایش خطر سرطان معده شود. با این حال، برای اکثر افراد، این بیماری چندان جدی نیست و با پیگیری درمان به سرعت بهبود می‌یابد.
انواع ورم معده کدامند؟
ورم معده به چهار نوع حاد، مزمن و فرسایشی و غیر فرسایشی تقسیم میشود. در ادامه به توضیح بیشتر درمورد ورم معده حاد و مزمن می‌پردازیم:
گاستریت حاد
التهاب پوشش معده بدون فرسایش یا آسیب رساندن به پوشش معده را ورم معده حاد می‌گویند. این مشکل ناگهانی می‌تواند باعث درد شدید و آزار دهنده‌ای در معده شود که در صورت درمان نشدن تا سالها ادامه یافته و باعث آزار فرد شود.
با این حال، درد موقتی و کوتاه مدت است. علت ورم معده حاد ممکن است آسیب، باکتری، ویروس، استرس، یا مصرف مواد محرک مانند الکل، NSAID، استروئیدها یا غذاهای تند باشد. NSAIDها و کورتیکواستروئیدها (داروهای هورمونی استروئیدی)، شایع‌ترین علل گاستریت حاد هستند.
گاستریت مزمن
ورم مزمن کندتر ظاهر میشود و البته طولانی تر است و دردهایی مبهم و مداوم را ایجاد میکند. لازم به ذکر است که گاستریت با گاستروانتریت متفاوت است. گاستریت فقط مستقیماً معده را تحت تأثیر قرار می‌دهد و ممکن است شامل حالت تهوع یا استفراغ باشد، در حالی که گاستروانتریت بر معده و روده تأثیر می‌گذارد.
گاستریت فرسایشی
گاستریت فرسایشی به این معنی است که عامل ایجاد کننده گاستریت موجب از بین بردن پوشش معده شده و زخم (زخم) بر جای می گذارد. این اغلب یک ماده شیمیایی مانند اسید، صفرا، الکل یا مواد مخدر است.
گاستریت غیر فرسایشی
گاستریت غیر فرسایشی تغییرات فرسایشی بر جای نمی گذارد، اما ممکن است باعث تحریکاتی همچون قرمز شدن پوشش معده شود. شکل خاصی از گاستریت غیر فرسایشی، گاستریت آتروفیک است که باعث می شود پوشش معده شما با نازک شدن یا تحلیل رفتن (آتروفی) واکنش نشان دهد. این مشکل می تواند باعث مشکلات گوارشی شود.
گاستریت ممکن است بر اساس علت، نام خاص تری داشته باشد. برخی از این اسامی عبارتند از:
- گاستریت عفونی
- گاستریت ناشی از دارو
- گاستریت ناشی از الکل
- گاستریت ناشی از استرس
- گاستریت خودایمنی
- گاستریت ائوزینوفیلیک.
علت ورم معده چیست؟
معده دارای پوشش محافظی به نام مخاط است. این پوشش مخاطی از معده در برابر اسیدهای قوی معده که غذا را هضم می‌کنند، محافظت میکند. وقتی این پوشش محافظ مورد آسیب واقع شده یا ضعیف شود، مخاط، ملتهب شده و باعث ورم معده میشود. سایر علل شایع ورم معده عبارتند از:
- مصرف داروهای غیراستروئیدی
- عفونت
- سموم
- رشد غیرطبیعی سلول‌ها
عفونت باکتریایی
باکتری هلیکوباکتر پیلوری، شایع‌ترین علت زخم معده در 90 درصد موارد است. علت اصلی ورم معده مزمن عفونت هلیکوباکتر پیلوری در دوران کودکی است که همچنان در بزرگسالی مشکلاتی را ایجاد میکند.
آسیب‌های بدنی
آسیب به بدن – نه لزوماً به معده – یا بیماری که بر جریان خون معده تأثیر می‌گذارد نیز می‌تواند اسید معده را افزایش داده و باعث گاستریت شود.
بیماری خود ایمنی
بیماری‌های خود ایمنی نیز ممکن است به ورم معده منجر شود این موضوع زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی شروع به حمله به بافت سالم بدن در مخاط معده میکند. گاستریت خودایمنی در افراد مبتلا به سایر اختلالات خودایمنی، از جمله بیماری هاشیموتو و دیابت نوع 1 شایع‌تر است. همچنین گاستریت خودایمنی می‌تواند با کمبود ویتامین B-12 همراه باشد.
حساسیت غذایی
ارتباط بین آلرژی غذایی و ورم معده هنوز مشخص نیست. با این حال، به گفته سازمان ملی اختلالات نادر، آلرژی‌های غذایی می‌تواند باعث ایجاد نوع نادری از التهاب دستگاه گوارش به نام گاستروانتریت ائوزینوفیلیک شود.
سوء مصرف الکل
سوء مصرف مزمن الکل می‌تواند باعث تحریک و فرسایش مخاط معده شود.
رفلاکس صفرا
“رفلاکس” به معنای بازگشت به عقب است. رفلاکس صفرا زمانی اتفاق می‌افتد که صفرا به جای حرکت در روده کوچک به معده برمی‌گردد. این عارضه نیز ممکن است منجر به ورم معده شود.
برخی داروها
استفاده مداوم از داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)، کورتیکواستروئیدها، داروهای شیمی درمانی یا پرتودرمانی و مسکن‌هایی مانند ایبوبروفن یا آسپرین برای مدیریت درد مزمن می‌تواند باعث تحریک مخاط معده شود.
استرس فیزیکی
یک بیماری یا جراحت ناگهانی و شدید می‌تواند باعث ورم معده شود. سوختگی‌های شدید و آسیب‌های مغزی دو علت ورم معده هستند.
سیگار
اگرچه عفونت با هلیکوباکتر پیلوری، یکی از شایع‌ترین عفونت‌های انسانی در سراسر جهان است، اما تنها برخی از افراد مبتلا به این عفونت دچار ورم معده یا سایر اختلالات دستگاه گوارش فوقانی می‌شوند. پزشکان بر این باورند که آسیب پذیری در برابر این باکتری می‌تواند ارثی باشد یا به دلیل سبک زندگی غلط، مانند سیگار کشیدن و رژیم غذایی ایجاد شود.
سایر بیماری ها
ورم معده ممکن است با سایر شرایط پزشکی، از جمله ایدز، بیماری کرون، بیماری سلیاک، سارکوئیدوز و عفونت‌های انگلی مرتبط باشد.
علائم ورم معده کدام است؟
ورم معده در همه افراد علائم قابل توجهی ایجاد نمی‌کند. رایج‌ترین علائم معمولا عبارتند از:
- حالت تهوع
- استفراغ
- احساس پری در قسمت بالایی شکم، به‌خصوص بعد از خوردن غذا
- سوء هاضمه
اگر فرد مبتلا به گاستریت فرسایشی باشد، ممکن است علائم زیر را تجربه کند:
- مدفوع سیاه و قیری رنگ
- استفراغ خون یا موادی که شبیه تفاله قهوه است
- مدفوع سیاه و قیرانی
- نفخ
- از دست دادن اشتها
- زخم معده
- کاهش وزن بی‌دلیل
- درد یا ناراحتی بالای شکم
- استفراغ خون
- سوزش در قسمت بالای شکم که ممکن است با غذا خوردن بدتر یا بهتر شود.
چه افرادی بیشتر در معرض ورم معده هستند؟
خطر ابتلا به گاستریت یا ورم معده با افزایش سن افزایش می‌یابد. افراد مسن دارای پوشش‌های معده نازک‌تر، کاهش گردش خون و متابولیسم کندتر هستند و احتمالاً از داروهایی مانند داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی استفاده می‌کنند که می‌تواند علت ورم معده باشد. دیگر افرادی که در معرض این بیماری هستند عبارتند از:
- افراد مسن: حدود دو سوم جمعیت جهان به هلیکوباکتر پیلوری مبتلا هستند، اما افراد مسن نسبت به افراد جوان بیشتر احتمال دارد به عفونت هلیکوباکتر پیلوری یا اختلالات خود ایمنی مبتلا شوند. اکثر زنان در سنین 45 تا 64 سالگی و اکثر مردان در سنین بالای 65 سال به ورم معده مبتلا می‌شوند.
- برخی از کودکان: برخی از کودکان نیز به دلیل مصرف مکرر غذاهای تند که محرک معده است، دچار ورم معده می‌شوند.
- افرادی که الکل می‌نوشند
- افرادی که جراحی‌های زیادی انجام داده‌اند
- مبتلایان به نارسایی کلیه
- مبتلایان به نارسایی کبد
- مبتلایان به نارسایی تنفسی
- مبتلایان به ایدز
- افراد سیگاری
- افرادی که بیش از حد کافئین یا نوشیدنی‌های اسیدی مصرف می کنند
- افراد معتاد به کوکائین
- افراد استرسی
- افراد مبتلا به اختلالات خودایمنی، مانند کم خونی خطرناک، بیماری هاشیموتو و دیابت نوع 1
- مبتلایان به رفلاکس صفرا
- افرادی که رژیم غذایی کم فیبر دارند
- مبتلایان به عفونت‌های ویروسی و انگلی
چگونه می‌توان ورم معده را تشخیص داد؟
پزشک معمولا با انجام یک معاینه فیزیکی، پرسیدن علائم و سابقه خانوادگی می‌تواند در مورد علت ورم معده حدس‌هایی بزند. او همچنین ممکن است آزمایش تنفس، خون یا مدفوع را برای بررسی وجود هلیکو باکتر پیلوری توصیه کند. علاوه بر این، پزشک ممکن است آزمایشات زیر را نیز تجویز نماید:
- آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی: این آزمایش برای بررسی التهاب مری، معده و اثنی عشر انجام میشود. پزشک از یک آندوسکوپ (یک لوله نازک بلند با یک دوربین متصل) برای دیدن معده استفاده میکند و ممکن است یک نمونه کوچک یا بیوپسی از پوشش مخاط معده نیز بگیرد.
- معاینه دستگاه گوارش فوقانی (GI): در طول معاینه دستگاه گوارش فوقانی، بیمار باید یک ماده گچی به نام باریم را ببلعد. تصویربرداری به کمک اشعه ایکس انجام شده و جزئیات بیشتری را نشان می‌دهد.
- آزمایش خون: آزمایش خون میزان آنتی بادی هایی را که با باکتری هلیکو باکتر پیلوری مبارزه می‌کنند، بررسی میکند.
- نمونه گیری از مدفوع: این آزمایش عفونت هلیکو باکتر پیلوری یا وجود خون در مدفوع را بررسی میکند. وجود خون ممکن است نشان دهنده خون ریزی معده باشد.
- آزمایش تنفس اوره: در طی آزمایش تنفس، بیمار کپسول یا مایعی حاوی اوره (یک ماده رادیواکتیو بی‌ضرر) را می‌بلعد و سپس بازدم را در یک کیسه بادکنک مانند بیرون می‌دهد. باکتری هلیکو باکتر پیلوری اوره را به دی اکسید کربن تبدیل میکند و وجود خود را به این وسیله نشان می‌دهد.
عوارض ورم معده کدام است؟
در صورت عدم درمان، ورم معده ممکن است منجر به زخم و خونریزی معده شود. به ندرت، برخی از اشکال ورم معده مزمن ممکن است خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش دهند، اما در صورت عدم درمان، گاستریت می‌تواند منجر به مشکلات جدی زیر شود:
- کم‌خونی: هلیکوباکتر پیلوری می‌تواند باعث گاستریت یا زخم معده شود که در صورت خونریزی تعداد گلبول‌های قرمز خون را کاهش داده و کم خونی ایجاد میکند.
- کم‌خونی خطرناک: ورم معده با ایجاد خودایمنی می‌تواند بر نحوه جذب ویتامین B12 بدن تأثیر بگذارد. وقتی بدن B12 کافی برای ساخت گلبول‌های قرمز سالم دریافت نکند، در معرض خطر کم‌خونی خطرناک قرار میگیرد.
- پریتونیت: ورم معده می‌تواند منجر به تشدید علائم زخم معده شود. زخم‌هایی که در دیواره معده ایجاد می‌شوند، می‌توانند آن‌قدر عمیق شوند که دیواره معده را سوراخ کرده و محتویات معده را به داخل شکم بریزند. این پارگی می‌تواند باکتری را گسترش دهد و باعث عفونت خطرناکی به نام انتقال باکتری یا پریتونیت شود. همچنین می‌تواند منجر به التهاب گسترده‌ای به نام سپسیس شود که ممکن است کشنده باشد.
- سرطان معده: اگر علت ورم معده ناشی از هلیکوباکتر پیلوری و بیماری خودایمنی باشد، می‌تواند با رشد در پوشش معده خطر ابتلا به سرطان معده را به ویژه در افرادی که پوشش معده نازک دارند، افزایش دهد.
سایر عوارض ممکن است به صورت زیر باشد:
- کمبود ویتامین D، اسید فولیک، ویتامین C، روی، کلسیم و منیزیم
- گاستریت آتروفیک مزمن که علاوه بر التهاب، باعث از بین رفتن سلول‌های غدد معده میشود
- متاپلازی و دیسپلازی معده که از انواع ضایعات پیش سرطانی در معده هستند
- آکلوریدیا که مانع از تولید اسید معده برای هضم صحیح غذا میشود
- سرطان‌هایی مانند آدنوکارسینوم، لنفوم بافت لنفوئیدی مرتبط با مخاط (MALT) و تومورهای عصبی غدد درون ریز (NET)
به دلیل این عوارض بالقوه، در صورت مشاهده علائم ورم معده به خصوص اگر مزمن باشد، مهم است با پزشک مشورت شود.
چگونه می‌توان از ورم معده پیشگیری کرد؟
هلیکوباکتر پیلوری علت ورم معده در اغلب موارد است، اما اکثر مردم نمی‌دانند که آلوده هستند. بنابراین باکتری‌ها به راحتی منتقل می‌شوند. با رعایت بهداشت خوب، از جمله شستن دست‌ها می‌توان خطر ابتلا به این عفونت را کاهش داد. سایر اقدامات پیشگیرانه عبارتند از:
- مراقبت از سلامت روان و تنش زدایی
- خوردن وعده‌های غذایی کوچک‌تر، آهسته‌تر و منظم‌تر
- پرهیز از مصرف غذاهای سرخ شده، شور، شیرین و تند
- ترک سیگار
- پرهیز از مصرف الکل و کافئین
- مدیریت استرس
- عدم مصرف NSAIDها
- دراز نکشیدن 2 تا 3 ساعت بعد از غذا
افرادی که قبلا مبتلا به گاستروانتریت شده‌اند نیز برای جلوگیری از انتقال باکتری به دیگران بهتر است اقدامات احتیاطی زیر را انجام دهند:
- شستن مرتب دست‌ها، به‌خصوص قبل از دست زدن به غذا
- اجتناب از پختن غذا برای دیگران تا زمانی که علائم بهبود نیافته است
- عدم تماس نزدیک با دیگران در طول بیماری
- پرهیز از مصرف شیر غیرپاستوریزه و گوشت خام یا صدف
- شستن و ضدعفونی سبزیجات
- تمیز نگاه داشتن آشپزخانه و ظروف تهیه غذا
چگونه ورم معده را درمان کنیم؟
ورم معده می‌تواند کاملاً درمان شود و حتی ترس آن نیز برای همیشه به پایان برسد، اما درمان ورم معده بسته به علت آن متفاوت است. برخی از داروها باکتری‌ها را از بین می‌برند، در حالی که برخی دیگر علائم سوء هاضمه را کاهش می‌دهند.
یادداشتی از کلینیک کلیولند نشان داد که یک دوره گاه به گاه گاستریت حاد جای نگرانی ندارد و معمولاً می توانید آن را در خانه درمان کنید. اما اگر برطرف نشد، یا اگر اغلب علائم گاستریت را دارید، باید به پزشک مراجعه کنید. بیشتر علائم گوارشی با بسیاری از شرایط مختلف همپوشانی دارند، بنابراین تشخیص دقیق مهم است.
برای درمان ورم معده پزشک ممکن است بسته به علائم و علت ورم معده موارد زیر را تجویز کند:
آنتی بیوتیک‌ها
برای درمان عفونت باکتریایی ممکن است چند هفته نیاز به مصرف بیش از یک نوع آنتی بیوتیک باشد. پزشکان به‌طور معمول گاستریت ناشی از هلیکوباکتر پیلوری را با آنتی بیوتیک درمان می‌کنند.
آنتی اسیدها داروهای کربنات کلسیم اسید معده را کاهش می‌دهند. آنها می‌توانند به تسکین التهاب و سوزش سر دل کمک کنند. برخی از آنتی اسیدها ممکن است باعث اسهال یا یبوست شوند. بنابراین در صورت مشاهده هر یک از این عوارض باید با پزشک مشورت شود.
مسدود کننده‌های هیستامین (H2)
سایمتیدین، رانیتیدین، فاموتیدین و داروهای مشابه باعث کاهش تولید اسید معده می‌شوند.
مهار کننده‌های پمپ پروتون
امپرازول، لانسوپرازول و اسموپرازول، میزان اسید تولیدی معده را کاهش می‌دهند. مهار کننده‌های پمپ پروتون، زخم معده و بیماری رفلاکس معده به مری (GERD) را نیز درمان می‌کنند. با این حال، استفاده طولانی مدت از این داروها به‌ویژه در دوزهای بالا می‌تواند منجر به افزایش خطر شکستگی ستون فقرات، لگن و مچ دست و افزایش خطر نارسایی کلیوی، زوال عقل و کمبود مواد مغذی شود.
پروبیوتیک ها
پروبیوتیک‌ها (مانند کامبوچا، ماست، کیمچی و کلم ترش) به بازسازی فلور گوارشی و بهبود زخم معده کمک می‌کنند. با این حال هیچ شواهدی مبنی بر تاثیر آنها بر ترشح اسید وجود ندارد.
مکمل های غذایی
برخی از انواع ورم معده می‌تواند جذب آهن یا ویتامین B12 را برای بدن دشوارتر نموده و منجر به کمبود آن شود. در این صورت در مورد مصرف مکمل‌ها برای جلوگیری از کمبود ویتامین باید با پزشک مشورت شود.
شایان ذکر است که در اکثر موارد، ورم معده با درمان بهبود می‌یابد. علاوه بر این تغییرات سبک زندگی مانند پرهیز از مصرف الکل و استعمال دخانیات در بهبود این بیماری موثرند. چند بار ورزش به مدت حداقل 30 دقیقه در هفته می‌تواند به کاهش اضافه وزن و علائم ورم معده، مانند نفخ و رفلاکس اسید کمک کند.
علاوه بر این، با کمک تغذیه صحیح نیز می‌توان ورم معده را تا حدودی کنترل نمود. به عنوان مثال پرهیز از غذاهای سرخ شده در روغن و غذاهای تند یا بسیار اسیدی در بهبود ورم معده موثر است.
برخی افراد نیز می‌گویند غذاهای پرفیبر (مانند غلات کامل، میوه‌ها، سبزیجات و لوبیا)، غذاهای کم چرب، نوشیدنی‌های بدون گاز و بدون کافئین (مثل قهوه و چای) نیز به کاهش علائم گاستریت کمک میکند.
آنچه از مقاله ورم معده آموختیم:
همانطور که در این مقاله خواندید، گاستریت یک بیماری بسیار شایع است و زمانی رخ می دهد که پوشش داخلی معده ملتهب شود. گاستریت اغلب خفیف است و بدون هیچ درمانی برطرف می شود. با این حال، ممکن است باعث درد در قسمت بالای شکم و گاهی اوقات زخم معده شود.
خوشبختانه در کثر موارد ورم معده با درمان، قرص و دارو بهبود می یابد. برای برخی نیز بهبودی ممکن است شامل تغییرات دائمی در شیوه زندگی باشد. برای جلوگیری از عود گاستریت، ممکن است لازم باشد روش مدیریت سایر شرایط را نیز تغییر دهید.
سوالات متداول مقاله ورم معده:
1- تفاوت بین ورم معده و سوء هاضمه چیست؟
علائم ورم معده گاهی اوقات ممکن است شبیه به علائم سوء هاضمه باشد. در حالیکه سوء هاضمه نوعی درد یا ناراحتی در معده همراه با مشکل در هضم غذاست. در سوء هاضمه ممکن است احساس سوزش بین دنده‌های پایینی حس شود.
2- آیا ورم معده مسری است؟
گاستریت مسری نیست، اما باکتری ایجادکننده آن (هلیکوباکتر پیلوری) می‌تواند از طریق مدفوع به انسان سرایت کند. بنابراین، شستن کامل دست‌ها قبل از غذا و رعایت بهداشت، اولین خط دفاعی در برابر انتشار این میکروب است. بسیاری از افراد پس از آلوده شدن به باکتری هلیکوباکتر پیلوری ممکن است به ورم معده مبتلا شوند.
3- چه زمانی برای ورم معده باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر فردی علائم و نشانه‌های ورم معده را به مدت یک هفته یا بیشتر داشته باشد، لازم است به پزشک مراجعه کند. در صورت داشتن علائم زیر نیز مراجعه به پزشک ضروری است:
درد شدید در معده همراه با استفراغ، احساس سبکی سر یا سرگیجه، استفراغ یا مدفوع خونی
4- آیا ورم معده خطرناک است؟
باید توجه داشت که تنها درصد کمی از بیماران به عوارض جدی ناشی از ورم معده مزمن دچار می‌شوند که شامل انواع مختلف سرطان معده و بیماری‌های زخم معده است که باعث سوراخ شدن روده میشود. این عوارض می‌تواند منجر به سپسیس و احتمالاً مرگ شود، اما در اکثر موارد ورم معده، با ترکیب صحیح درمان و اصلاح سبک زندگی، بدون عواقب شدید برطرف میشود.
5- تفاوت ورم معده و زخم معده چیست؟
گاستریت یا ورم یک بیماری معده است که در آن التهاب وجود دارد، چرا که ترشح بیش از حد اسید معده باعث التهاب آن میشود. اما، زخم معده زمانی صورت میگیرد که معده مانند یک عضو دیگر بدن زخم شود.
منبع:
