رژیم نوتروپنیک چیست و برای چه افرادی مفید است؟

رژیم نوتروپنیک (nu-tro-PEE-nik)، نوعی برنامه غذایی برای افرادی است که سیستم ایمنی ضعیفی دارند و یا مبتلا به سرطان هستند. این رژیم غذایی به محافظت از آن‌ها در برابر باکتری‌ها و سایر آلودگی‌های موجود در برخی غذاها و نوشیدنی‌ها کمک می‌کند؛ چرا که ضعف در سیستم ایمنی بدن ممکن است باعث نفوذ میکروب‌ها و آسیب شدید جسمی شود. در این رژیم، پختن غذاها (مانند گوشت گاو، مرغ، ماهی و تخم مرغ) و شستن دقیق آن‌ها از اصول اساسی است. با این شیوه، فرد می‌تواند کاملا اطمینان حاصل کند که همه باکتری‌ها از بین می‌روند. ما در این مقاله به توضیحاتی در مورد این رژیم غذایی، فواید، مضرات و محدودیت‌های آن و نکات مفید دیگر پرداخته‌ایم. با ما همراه باشید.

رژیم نوتروپنیک چیست؟

نام دیگر رژیم غذایی نوتروپنیک، رژیم «با بار میکروبی اندک» است. رژیم نوتروپنیک، یک برنامه غذایی برای افرادی است که از سیستم ایمنی ضعیفی برخوردارند. در این رژیم، انتخاب غذاها و تهیه آن‌ها به روشی است که خطر ابتلا به بیماری‌های ناشی از غذا را کاهش می‌دهد. پزشکان ممکن است برای افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، پیروی از رژیم غذایی نوتروپنیک را پیشنهاد داده و به این ترتیب قرار گرفتن فرد در معرض میکروب‌ها و باکتری‌های مضر را محدود کنند.

بسیاری از مردم برای کاهش مصرف باکتری‌های موجود در غذا از رژیم غذایی نوتروپنیک پیروی می‌کنند. اگرچه هنوز تحقیقات بیشتری برای حمایت از رژیم غذایی نوتروپنیک مورد نیاز است و این رژیم مورد تایید بسیاری از پژوهشگران نیست، اما ممکن است یک پزشک آن را بر اساس نیازها و اهداف سلامت فردی بیمار توصیه کند. این رژیم غذایی در واقع برای افراد مبتلا به سرطان پیشنهاد شده است، زیرا آن‌ها بیشتر در معرض ابتلا به عفونت‌های باکتریایی هستند. همچنین برای افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، به‌ویژه کسانی که مبتلا به نوتروپنی هستند و بدنشان به میزان کافی گلبول سفید (نوتروفیل) تولید نمی‌کند، توصیه شده است.

نوتروفیل‌ها سلول‌های خونی هستند که به محافظت از بدن در برابر عفونت کمک می‌کنند. هنگامی که میزان این سلول‌ها در خون پایین‌تر از حد مجاز باشد، سیستم ایمنی ضعیف شده و بدن کمتر قادر به دفاع از خود در برابر باکتری‌ها، ویروس‌ها و عفونت‌ها خواهد بود و احتمال بروز بیماری‌های زیر بالا خواهد رفت:

• تب
• پنومونی
• عفونت‌های سینوسی
• گلو درد
• زخم‌های دهان

رژیم نوتروپنیک برای چه افرادی مفید است؟

رژیم غذایی نوتروپنیک، شامل تغییراتی در رژیم غذایی است تا از ورود باکتری‌های مضر موجود در غذاها و نوشیدنی‌ها به بدن افراد بیمار جلوگیری کند. این رژیم به طور خاص برای افراد مبتلا به نوتروپنی است و به آن‌ها توصیه می‌شود علاوه بر این، دستورالعمل‌های ایمنی غذایی FDA را دنبال کنند. همچنین رژیم نوتروپنیک در میان افراد مبتلا به سرطان و دارای سیستم ایمنی ضعیف نیز قابل اجراست. در حال حاضر برخی بیمارستان‌ها این رژیم را در برنامه‌های درمانی پزشکی خود گنجانده‌اند، اما تحقیقات بیشتری برای نشان دادن اثربخشی آن نیاز است. توصیه می‌شود بیماران هرگز به طور خودسرانه و بدون مشورت پزشک به سمت این رژیم نروند.

پزشکان اغلب این رژیم را قبل و بعد از برخی شیمی درمانی‌ها و سایر درمان‌های سرطان توصیه می‌کنند. یک آزمایش خون به نام شمارش نوتروفیل مطلق (ANC)، می‌تواند به تعیین توانایی بدن در مبارزه با عفونت و میزان نیاز بدن بیمار به رژیم غذایی نوتروپنیک کمک کند. بسیاری از بیماران سرطانی، این آزمایش خون را به طور معمول انجام می‌دهند. هنگامی که ANC کمتر از 500 سلول در میلی‌متر مکعب باشد، اغلب به بیمار دستور داده می‌شود که از رژیم غذایی نوتروپنیک پیروی کند. این رژیم باید تا زمانی رعایت شود که پزشک به بیمار بگوید رژیم معمول خود را از سر بگیرد.

بیمارانی که تحت پیوند سلول‌های بنیادی اتولوگ قرار می‌گیرند نیز معمولاً این رژیم را در طول شیمی درمانی قبل از پیوند و برای 3 ماه یا بیشتر پس از پیوند دنبال می‌کنند. همچنین، بیمارانی که تحت پیوند سلول‌های بنیادی آلوژنیک قرار می‌گیرند، معمولاً این رژیم را در طول شیمی‌درمانی قبل از پیوند دنبال می‌کنند. این بیماران تا زمانی که داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی را مصرف نکنند، باید به این رژیم ادامه دهند. تیم پیوند عضو به بیمار خواهد گفت که چه مدت از این رژیم غذایی پیروی کند. افرادی که پیوند عضو داشته‌اند یا تحت درمان HIV/AIDS هستند نیز ممکن است نیاز به پیروی از این رژیم غذایی داشته باشند.

بسیاری از مردم برای کاهش مصرف باکتری‌های موجود در غذا از رژیم غذایی نوتروپنیک پیروی می‌کنند.

رژیم غذایی نوتروپنیک چگونه به افراد مبتلا به سرطان کمک می‌کند؟

پیروی از یک رژیم غذایی نوتروپنیک، می‌تواند به پیشگیری از بیماری‌های ناشی از آلودگی احتمالی موادغذایی در فردی با سیستم ایمنی ضعیف کمک کند. شیمی درمانی، پرتودرمانی و پیوند سلول‌های بنیادی نیز می‌توانند باعث تضعیف سیستم ایمنی شده و نیاز به درمان‌های جبرانی داشته باشند که مسلما نوع طبیعی آن مفیدتر خواهد بود.

همان‌طور که گفته شد، اصول اولیه این رژیم شامل رعایت ایمنی غذایی و پرهیز از غذاهایی مانند ساندویچ‌های سرد آماده یا غذاهای بسته‌بندی شده است که بار آلودگی بالایی دارند. افرادی که پیوند سلول‌های بنیادی انجام داده‌اند، معمولاً باید به مدت 100 روز از غذاهای تهیه شده در رستوران‌ها یا آشپزخانه‌ها خودداری کنند.

محدودیت‌های غذایی در رژیم Neutropenic

محدودیت‌های رژیم نوتروپنیک شامل رعایت بهداشت، دوری از جمعیت و اجتناب از غذاهایی است که ممکن است دارای میکروب باشد. برای بیماران سرطانی باید هر نشانه‌ای از عفونت جدی گرفته شود.

کدام غذاها را می‌توان در این رژیم استفاده کرد؟

غذاهایی که افراد در رژیم نوتروپنیک مجاز به مصرف آن‌ هستند، عبارتند از:

• لبنیات پاستوریزه، شامل: شیر، پنیر، ماست، بستنی، خامه، دوغ و خامه ترش.
• مواد نشاسته‌ای، شامل: همه نان‌ها، ماکارونی و پاستای کاملا پخته شده، چیپس، نان تست فرانسوی، پنکیک، غلات، سیب زمینی شیرین، لوبیا، ذرت، نخود فرنگی، غلات کامل و سیب زمینی سرخ شده
• سبزیجات، شامل: همه انواع سبزیجات کاملا پخته یا منجمد
• میوه‌ها، شامل تمام میوه‌های پخته شده به صورت کمپوت یا آب‌میوه‌های پاستوریزه، میوه‌های خام (فقط آن دسته که پوست ضخیم دارند) به صورت ضدعفونی شده و پوست کنده، مانند موز، پرتقال و گریپ فروت.
• پروتئین، شامل: گوشت‌ها و گوشت‌های کنسرو شده کاملاً پخته (استیک، کباب‌ها و گوشت سرخ شده مناسب نیستند) و همچنین تخم‌مرغ‌ آب پز.
• نوشیدنی‌ها، شامل: آب لوله کشی جوشیده سرد، آب معدنی پاستوریزه و همچنین نوشیدنی‌های پاستوریزه یا صنعتی، نوشابه‌های گازدار، چای و قهوه فوری یا دم کرده.

یکی از غذا‌هایی که در رژیم نوتروپنیک مجاز به خوردن آن هستید لبنیات پاستوریزه است.

در این رژیم از چه غذاهایی باید اجتناب شود؟

غذاهایی که باید در رژیم نوتروپنیک حذف شوند، عبارتند از:

• لبنیات غیر پاستوریزه
• ماست تهیه شده با کشت زنده یا فعال (پروبیوتیک)
• پنیرهای نرم (فتا، چدار،…)
• پنیر کپک‌زده (گورگونزولا، بلوچیز)
• پنیر کهنه
• سبزیجات خام
• کربوهیدرات‌های خام یا نیم‌پز، مانند: نان با آجیل خام، ماکارونی خام، جو خام و غلات خام
• سبزیجات خام، سالاد، گیاهان و ادویه‌جات نپخته
• کلم ترش تازه
• میوه‌های خام و شسته نشده
• آب‌میوه‌های طبیعی
• میوه‌های خشک (خشک‌بار)
• پروتئین خام، مانند گوشت خام یا نیم‌پز، ساندویچ‌های اغذیه فروشی، سوشی، گوشت سرد، ساندویچ‌های سرد بسته‌بندی شده و تخم‌مرغ نیم‌پز با زرده
• چای دم شده کهنه
• لیموناد خانگی
• آجیل خام

نکات مهم:

• شستن دست‌ها قبل از غذا الزامی است.
• تمام سطوح، تخته‌های برش و ظروف، باید به طور مداوم و کامل شسته شوند.
• غذاهای سرد حتما باید در یخچال نگهداری شوند.

یافته‌های علمی در مورد رژیم غذایی Neutropenic

بر اساس یافته‌های فعلی، شواهد کافی برای اثبات این‌که رژیم غذایی نوتروپنیک با تمام سخت‌گیری‌هایش می‌تواند مانع از ایجاد عفونت شود، وجود ندارد. علاوه بر این، شبکه ملی جامع سرطان (NCCN)، دستورالعمل‌های فعلی شیمی درمانی و انجمن پرستاری انکولوژی آمریکا، رژیم غذایی نوتروپنیک را توصیه نمی‌کنند. یک مطالعه در سال 2006 میزان عفونت بدن را بین دو برنامه غذایی پیش‌گیرانه مورد بررسی قرار داد. گروهی متشکل از 19 بیمار شیمی درمانی به دو دسته تقسیم شدند؛ یک دسته تحت رژیم غذایی نوتروپنیک قرار گرفتند و دسته دیگر رژیم غذایی دستورالعمل‌های ایمنی مورد تایید سازمان غذا و دارو (FDA) را ادامه دادند. نتایج حاصل از این مطالعه غیرقطعی بود و تفاوت آماری معنی‌داری را بین دو گروه آزمایشی نشان نداد.

یک بررسی سیستماتیک در سال 2019 نیز به نتیجه مشابهی رسید. نویسندگان این متاآنالیز هیچ مدرکی برای حمایت از رژیم غذایی نوتروپنیک برای بیماران مبتلا به سرطان پیدا نکردند. همچنین هیچ دستورالعملی در مورد نحوه استفاده از این رژیم منتشر نشد. بنابراین به نظر می‌رسد قبل از توصیه این رژیم غذایی به عنوان یک روش درمانی موفق، تحقیقات بیشتری در مورد اثربخشی آن مورد نیاز است.

در رژیم غذایی نوتروپنیک از خوردن میوه‌های خام منع شده‌اید.

فواید رژیم نوتروپنیک

پیروی از رژیم غذایی نوتروپنیک می‌تواند به پیشگیری از بیماری‌های ناشی از آلودگی غذا در افراد با سیستم ایمنی ضعیف، از جمله مبتلایان به انواع سرطان کمک کند. با این وجود، امروزه اغلب پژوهشگران معتقدند اصولا بحث و تبادل نظر در مورد استفاده از رژیم نوتروپنیک برای بیماران سرطانی لازم نیست، زیرا سودمندی آن هرگز از نظر علمی ثابت نشده است. با این حال، رژیم‌های غذایی نوتروپنیک در بسیاری از بیمارستان‌ها همچنان کاربرد دارند؛ حتی اگر مفید بودن آن‌ها بحث برانگیز باشد.

زمانی تصور می‌شد که رژیم‌های نوتروپنیک برای محافظت از بیماران در برابر تسلیم شدن به عفونت ناشی از نوتروپنی حین شیمی‌درمانی مهم هستند، اما در حال حاضر هیچ مدرکی برای حمایت از استفاده از رژیم تقریبا پردردسر و حساس نوتروپنیک یا سایر محدودیت‌های غذایی در بیماران نوتروپنیک مبتلا به سرطان وجود ندارد. بیماران و پزشکان باید طبق توصیه‌های سازمان جهانی غذا و دارو به پیروی از دستورالعمل‌های ایمن مرتبط با تغذیه و مواد غذایی ادامه دهند.

مضرات رژیم نوتروپنیک

اگرچه غذا ممکن است حاوی ارگانیسم‌های مضر باشد، اما مطالعات اخیر نتوانسته‌اند تفاوت قابل توجهی بین گروه‌های دارونما و مداخله به دست آورند. چالش‌های رژیمی که بیماران مبتلا به نوتروپنیک با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، شامل کاهش کیفیت زندگی، سوء تغذیه، عوارض جانبی گوارشی، بیزاری از غذا و اختلال در ایمنی سلولی در اثر کمبود ویتامین است.

سوالات بی‌پاسخ در رابطه با رژیم غذایی نوتروپنیک نیز شامل موارد زیر است:

الف) دقیقا کدام غذاها باید در برنامه غذایی بیمار گنجانده شود؟

ب) کدام تکنیک‌های آماده‌سازی غذا باعث بهبود انطباق بیمار می‌شود؟

ج) کدام جمعیت بیماران، بیشترین سود را از این رژیم می‌برند؟

د) زمان شروع این رژیم دقیقا چه موقعی است؟

رژیم نوتروپنیک مبتنی بر پیشگیری و محافظت شدید از آلودگی غذاها برای بیماران مبتلا به سرطان است. اعتقاد بر این است که این روش از نفوذ میکروب‌ها به بدن بیمار و تضعیف بیشتر آن جلوگیری می‌کند. چند نکته کلی وجود دارد که اگر با رژیم نوتروپنیک همراه شود، مدیریت غذا و بدن بهتر صورت خواهد گرفت که از جمله آن می‌توان به شستن دقیق دست‌ها و ظروف پخت غذا اشاره کرد.

منبع ++++++

مریم اصیلی

از سال 95 با ورود به مجموعه دکتر کرمانی وارد حوزه‌ی محتوا و به طور تخصصی محتوای تغذیه و سلامتی شدم. ابتدا کار رو با ترجمه شروع کردم و بعد از اون بخش سرپرستی و نظارت بر محتوا رو به عهده گرفتم. به شدت عاشق تولید محتوا هستم و به معجزه‌ی کلمات باور دارم.