کیست تخمدان: علائم، تشخیص و درمان

تخمدان بخشی از سیستم تولید مثل زنان است که در قسمت پایین شکم و طرفین رحم قرار دارد. خانم‌ها دو تخمدان دارند که علاوه بر تخمک، هورمون‌های استروژن و پروژسترون نیز تولید می‌کنند. گاهی یک کیسه مملو از مایعات که به آن کیست تخمدان می‌گویند، در یکی از تخمدان‌ها شروع به بزرگ شدن می کند. تقریبا هر خانمی در طول عمر خود دچار این عارضه می‌شود. در بیشتر مواقع این عارضه بدون درد و فاقد علائم کیست تخمدان است. با این حال بعضی از علائم وجود دارند که از وجود کیست در تخمدان خبر می‌دهند. اما علائم کیست رحم چیست و برای درمان کیست تخمدان چه اقداماتی می‌توان انجام داد؟ در این مقاله به بررسی تمامی این موارد خواهیم پرداخت.

کیست تخمدان چیست؟

کیست تخمدان به کیسه‌های جامد یا پر از مایعی گفته می‌شود که در تخمدان تشکیل می‌شوند. بسیاری از زنان در دوره‌ای از زندگی، به این بیماری مبتلا می‌شوند. این کیست‌ها به طور معمول در دوران تخمک‌گذاری، زمانی که یکی از تخمدان‌ها تخمک آزاد می‌کند، تشکیل می‌شوند.

این عارضه معمولا با درد و سایر علائم دیگر همراه است؛ اما گاهی هیچ نشانه‌ای ندارد. اکثر اوقات، کیست‌ها چند هفته و یا نهایتا یک الی سه ماه پس از تشکیل، به صورت خودبه‌خود از بین می‌روند. تقریبا تمامی کیست‌های تخمدان خوش‌خیم هستند (یعنی باعث سرطان نمی‌شوند)؛ در برخی موارد نادر، این کیست‌ها نشانه سرطانند. بنابراین شرط احتیاط حکم می‌کند تا در صورت مشاهده علائمی از کیست تخمدان، با پزشک خود مشورت کنید.

انواع کیست تخمدان

انواع مختلفی از کیست تخمدان مانند کیست‌های روده‌ای، کیست نئوپلاستیک خوش‌خیم و کیست فانکشنال وجود دارد. شایع‌ترین نوع کیست همان کیست فانکشنال است که در ادامه هر یک را توضیح خواهیم داد:

عملکردی یا فانکشنال

اکثر کیست‌های تخمدان، به صورت طبیعی و در دوران قاعدگی تشکیل می‌شوند. با نزدیک شدن به دوره تخمک‌گذاری، فولیکول‌های کوچکی در تخمدان‌ها رشد می‌کنند. این فولیکول‌ها هورمون‌ ترشح کرده و باعث آزاد شدن تخمک‌ها می‌شوند. گاهی یک فولیکول معمولی در دوران قاعدگی مرتبا رشد کرده و مایعی درون خود جذب می‌کند که تبدیل به یک کیست فانکشنال می‌شود. این کیست‌ها معمولا بی‌خطر هستند و طی چهار الی هشت هفته به صورت خودبه‌خود تقسیم شده و از بین می‌‌روند.

نئوپلاستیک خوش‌خیم

این کیست‌ها بسیار نادرند و شکل‌های مختلفی دارند. رایج‌ترین نوع آن‌ها، کیست تراتوما یا درموئید است. کیست‌های درموئید در ابتدا به شکل یک سلول باکتری هستند و می‌توانند بافت متنوعی از غدد چربی، سلول‌های پوستی یا فولیکول‌های مو داشته باشند. گاهی این کیست‌ها نشانه‌ای ندارند، اما ممکن است در مواردی موجب مشکلات دیگر یا درد در ناحیه لگن شوند. این کیست‌ها معمولا به خودی خود از بین نمی‌روند.

اندومتریوتیک

این کیست‌ها در اثر اندومتریوزیس تشکیل می‌شوند و این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که بافتی شبیه به اندومتریال، خارج از رحم شکل می‌گیرد و به تخمدان‌‌ها می‌چسبد. در طی چرخه قاعدگی، هورمون‌ها باعث ریزش بافت رحم و خارج شدن تخمک از بدن پس از تخمک‌گذاری می‌شوند.

بافت آندومتر روی تخمدان‌ها دچار ریزش نخواهد شد و با تجمع این بافت، کیست‌های قهوه‌ای مایل به قرمز ایجاد می‌شود. به همین دلیل، معمولا به کیست‌های اندومتریوتیک، کیست شکلاتی گفته می‌شود. این کیست‌ها معمولا خودبه‌خود برطرف نمی‌شوند و در صورت پارگی می‌توانند باعث درد در ناحیه لگن، چسبندگی و ناباروری شوند.

کیست تخمدان بدخیم

اکثر کیست‌های تخمدان خوش‌خیم هستند، اما هر کدام از آنها می‌تواند تبدیل به یک کیست بدخیم یا سرطانی شود. یک کیست بدخیم یا تومور، نشانه‌ای از سرطان تخمدان است. یک کیست، زمانی به عنوان بدخیم شناخته می‌شود که ویژگی‌های مشخصی در سابقه پزشکی بیمار یا نتایج آزمایش او مشاهده شود. در صورت تشخیص، این کیست‌ها باید نمونه‌برداری شده و به صورت کامل از بدن برداشته شوند.

علت کیست تخمدان چیست؟

علل دقیق ایجاد همه انواع کیست تخمدان مشخص نیست، اما برخی عوامل می‌توانند در ایجاد آن‌ها نقش داشته باشند. علل شایع این عارضه عبارتند از:

• تغییرات هورمونی: نوسانات هورمونی در طول چرخه قاعدگی می‌تواند باعث ایجاد کیست‌های عملکردی شود.
• آندومتریوز: در این بیماری، بافت مشابه پوشش داخلی رحم در خارج از رحم رشد می‌کند و می‌تواند باعث ایجاد کیست‌های شکلاتی در تخمدان‌ها شود.
• عفونت‌های لگنی: عفونت‌های لگنی می‌توانند باعث ایجاد کیست‌های تخمدانی شوند.
• تومورهای تخمدان: در برخی موارد، کیست تخمدان می‌تواند نشانه‌ای از تومور تخمدان باشد.
• اختلالات ژنتیکی: برخی اختلالات ژنتیکی مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) می‌توانند باعث ایجاد کیست‌های تخمدان شوند.

چه افرادی بیشتر به کیست تخمدان دچار می‌شوند؟

اگرچه هر زنی ممکن است به کیست تخمدان مبتلا شود، اما برخی گروه‌ها بیشتر در معرض خطر هستند. گروه‌هایی که بیشتر در معرض خطر هستند عبارتند از:

• زنان در سنین باروری: به خصوص زنان بین 15 تا 44 سال، به دلیل تغییرات هورمونی در طول چرخه قاعدگی، بیشتر در معرض خطر هستند.
• زنان مبتلا به اختلالات هورمونی: افرادی که اختلالات هورمونی مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) دارند، بیشتر در معرض خطر هستند.
• زنان مبتلا به آندومتریوز: این بیماری باعث رشد بافت آندومتر در خارج از رحم می‌شود و می‌تواند منجر به ایجاد کیست‌های تخمدانی شود.
• زنان با سابقه خانوادگی کیست تخمدان یا سرطان تخمدان: داشتن سابقه خانوادگی این بیماری‌ها، خطر ابتلا را افزایش می‌دهد.
• زنان با سابقه جراحی لگن: جراحی‌های قبلی در ناحیه لگن ممکن است خطر ایجاد کیست را افزایش دهد.

عوامل دیگری که می‌توانند خطر ابتلا به کیست تخمدان را افزایش دهند عبارتند از:

• مصرف برخی داروها: برخی داروها مانند داروهای هورمونی می‌توانند خطر ایجاد کیست را افزایش دهند.
• عدم بارداری: زنانی که باردار نمی‌شوند یا تعداد بارداری‌های کمتری دارند، ممکن است بیشتر در معرض خطر باشند.
• چاقی: اضافه وزن و چاقی می‌تواند خطر ابتلا به برخی انواع کیست تخمدان را افزایش دهد.

علائم کیست تخمدان کدامند؟

همانطور که گفته شد، کیست تخمدان معمولا علائم و نشانه خاصی ندارد. اما اگر شاهد موارد زیر بودید بهتر است برای تشخیص و اطمینان بیشتر به پزشک مراجعه کنید.

درد در ناحیه لگن

یکی از علائم کیست تخمدان، احساس درد در پایین شکم و ناحیه لگن است. کیست‌های تخمدان، یکی از دلایلی هستند که می‌توانند موجب درد در این ناحیه شوند. این درد می‌تواند به صورت یک درد ناگهانی و یا گرفتگی عضلات باشد و در بازه‌های زمانی مختلف احساس شوند.

درد مربوط به کیست تخمدان در دوران قاعدگی شدیدتر می‌شود. هورمون‌هایی که در این دوران تولید می‌شوند، می‌توانند باعث تولید یا بزرگ شدن کیست‌های تخمدان به همراه درد شوند. در صورت پاره شدن کیست‌ها، ممکن است درد ناگهانی و شدیدی در ناحیه لگن خود حس کنید.

درد در سایر بخش‌های بدن

درد کیست تخمدان می‌تواند از ناحیه لگن به سمت پایین تنه و حتی ران‌ها برسد که آن را درد ارجاعی می‌نامند.

نفخ شکم

شاید برایتان جالب باشد که یکی از علائم کیست تخمدان ممکن است نفخ شکم باشد. بسیاری از خانم‌ها در دوران قاعدگی، دچار نفخ شکم می‌شوند، اما اگر دچار نفخ شکم غیرطبیعی و شدید هستید، حتما به پزشک مراجعه کنید؛ زیرا این نفخ می‌تواند ناشی از بزرگ شدن کیست‌های تخمدان باشد.

حالت تهوع و استفراغ

حالت تهوع و استفراغ نیز یکی از علائم کیست تخمدان می‌تواند باشد. گاهی در اثر پیچ خوردن تخمدان‌ها به علت وجود کیست، دچار حالت تهوع و استفراغ می‌شوید.

تغییر در ادرار یا دفع مدفوع

گاهی اوقات کیست تخمدان می‌تواند بر عملکرد مثانه یا روده شما تاثیر منفی بگذارد و در عمل دفع دچار مشکل و یا تکرر ادرار شوید.

تب

در صورت عفونی شدن کیست‌‌های تخمدان، دچار تب خواهید شد.

خون‌ریزی بدون علت

یکی دیگر از علائم کیست تخمدان همین خونریزی بدون علت است. کیست‌های تخمدان گاهی به صورت غافلگیرانه موجب خون‌ریزی می‌شوند. در این صورت لازم است سریعا به پزشک مراجعه کنید.

افزایش وزن ناگهانی

در برخی موارد نادر، کیست‌های تخمدان به شکل قابل توجهی بزرگ می‌شوند. اندازه آن‌ها در کنار نفخ شکم، می‌تواند موجب افزایش وزن ظاهری شود.

درد در هنگام مقاربت جنسی

کیست‌های تخمدان گاهی باعث درد ناراحت‌کننده در هنگام مقاربت می‌شوند. این مورد خصوصا هنگامی رخ می‌دهد که به نوع خاصی از کیست تخمدان با نام «اندومتریوما» دچار شوید. کیست اندومتریوما زمانی تشکیل می‌شود که بافت رحم، خارج از آن تشکیل شود.

عوارض کیست تخمدان چیست؟

در برخی موارد، کیست تخمدان می‌تواند عوارضی به دنبال داشته باشد. این عوارض به اندازه و نوع کیست و همچنین به وجود یا عدم وجود عوارض همراه بستگی دارد. عوارض رایج کیست تخمدان عبارتند از:

• درد لگن
• ناراحتی شکمی
• اختلالات قاعدگی
• درد هنگام رابطه جنسی
• حالت تهوع و استفراغ
• تکرر ادرار
• یبوست

عوارض جدی‌تر که در موارد نادر رخ می‌دهند عبارتند از:

• پیچ خوردگی تخمدان: در این حالت، تخمدان به دور رگ‌های خونی خود پیچیده و خونرسانی به آن قطع می‌شود. این عارضه بسیار دردناک است و نیاز به جراحی فوری دارد.
• پارگی کیست: پارگی کیست می‌تواند باعث خونریزی داخلی شود که نیاز به مراقبت پزشکی فوری دارد.
• عفونت: در برخی موارد، کیست تخمدان می‌تواند عفونی و باعث تب، لرز و درد شدید شود.
• ناباروری: در برخی موارد، کیست‌های بزرگ یا کیست‌های متعدد می‌توانند باعث ناباروری شوند.
• سرطان تخمدان: اگرچه اکثر کیست‌های تخمدان خوش‌خیم هستند، اما در موارد نادر ممکن است نشانه‌ای از سرطان تخمدان باشند.

عواملی که خطر عوارض کیست تخمدان را افزایش می‌دهند عبارتند از:

• اندازه کیست: کیست‌های بزرگ‌تر احتمال بیشتری برای ایجاد عوارض دارند.
• نوع کیست: برخی از انواع کیست‌ها مانند کیست‌های درموئید و سیستادنوم بیشتر احتمال دارد که عوارض ایجاد کنند.
• سن: زنان جوان‌تر بیشتر در معرض خطر ایجاد کیست‌های عملکردی هستند، در حالی که زنان مسن‌تر بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان تخمدان هستند.
• سابقه خانوادگی: داشتن سابقه خانوادگی سرطان تخمدان می‌تواند خطر را افزایش دهد.

چگونه کیست تخمدان را درمان کنیم؟

تا زمانی که کیست خیلی بزرگ نباشد یا به سرعت رشد نکند، پزشک معمولا فرد را به انتظار و مراقبت‌های لازم توصیه می‌کند. این انتظار برای اطمینان از عدم رفع خودبه‌خودی کیست است. همچنین ممکن است برای پی بردن به این موضوع، پزشک چندین آزمایش فراصوت را طی چند ماه برای بررسی کامل کیست انجام دهد.

درمان‌های خانگی نمی‌تواند به از بین رفتن کیست کمک چندانی کند. در این دوره هدف پزشک، درمان علائم و کنترل درد بیمار است. اکثر زنان مبتلا به سرطان تخمدان، در دوران قاعدگی خود درد بیشتری را حس می‌کنند و به همین دلیل، کنترل درد بیمار اهمیت زیادی پیدا می‌کند. اگر کیست خودبه‌خود از بین نرود و یا اندازه آن بزرگتر شود پزشک، درمانی برای کاهش اندازه یا حذف کیست تجویز می‌کند. در ادامه برخی از بهترین درمان‌های کیست تخمدان را به شما معرفی خواهیم کرد:

ماساژ

درد کیست تخمدان می‌تواند عضلات اطراف آن را نیز دچار مشکل کند. این دردهای عضلانی در دوره قاعدگی شدیدتر می‌شوند و موجبات ناراحتی بیمار را فراهم می‌کنند. ماساژ بخش تحتانی کمر، ران‌ها، باسن و معده، شدت دردهای عضلانی را پایین می‌آورد.

ورزش‌های کششی

ورزش‌های کششی هم می‌توانند در کاهش درد مربوط به کیست تخمدان، نقش زیادی ایفا کنند. برخی از زنان پس از انجام ورزش‌های سنگین مانند دویدن، احساس آرامش می‌کنند و برخی نیز ترجیح می‌دهند ورزش‌های کششی و یوگا انجام دهند.

ورزش می‌تواند در حفظ وزن مناسب به زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی‌کیستیک کمک کند. ورزش حتی اگر موجب کاهش وزن نیز نشود، می‌تواند با تقویت عضلات، موجب کاهش درد آنها شود. همچنین از تشکیل و پیشرفت کیست‌ها در آینده جلوگیری می‌کند و در رفع مقاومت به انسولین نیز نقش مثبتی دارد.

گرما

گرما باعث افزایش جریان خون و کمک به کاهش درد می‌شود. یک کیسه آب داغ را در حوله بپیچید و به مدت 20 دقیقه روی معده یا بخش تحتانی کمر قرار دهید. می‌توانید تا زمانی که پوست دچار سوختگی نشود، این کار را چند بار در روز انجام دهید.

ریلکس کردن و تن‌آرامی

اظطراب و استرس موجب تشدید درد می‌شوند. تکنیک‌های ریلکس کردن یا تن‌آرامی (Relaxation) مانند مدیتیشن، یوگا و تنفس عمیق به کاهش اضطراب و شدت درد، کنترل درد مزمن و افزایش سلامت جسم و روح  کمک زیادی می‌کنند.

قرص های ضد بارداری

اگر به صورت مکرر دچار کیست تخمدان می شوید، پزشکتان می تواند قرص ضدبارداری تجویز کند تا روند تخمک‌گذاری متوقف شود و از پدید آمدن کیست‌های جدید پیشگیری شود. قرص‌های ضدبارداری همچنین می‌توانند خطر ابتلا به سرطان تخمدان را نیز کاهش دهند. خطر سرطان تخمدان در خانم‌های یائسه بیشتر است.

لاپاراسکوپی

اگر کیستتان کوچک بود و نتیجه آزمایش‌های تصویر برداری نشان می‌داد سرطانی است، پزشکتان می‌تواند توسط لاپاراسکوپی طی یک عمل جراحی کیست را حذف کند.

لاپاراتومی

اگر کیست بزرگی دارید، پزشک می‌تواند با یک برش بزرگ روی شکم کیست را خارج کند. پزشک یک بیوپسی فوری انجام می‌دهد، اگر تشخیص داده شد کیست سرطانی است، ممکن است با انجام هیسترکتومی اقدام به حذف تخمدان‌ها و رحم کنند.

برنامه غذایی سالم

غذاها و خوراکی‌هایی که مصرف می‌کنید، می‌توانند بر رشد کیست‌ها تاثیر بگذارند. رژیم غذایی نامناسب منجر به ابتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک می‌شود. در این شرایط، فرد دچار قاعدگی نامنظم یا آمنوره می‌شود. حدود 50 درصد از زنانی که دچار سندرم تخمدان پلی‌کیستیک هستند، دچار اضافه وزن می‌شوند. در واقع بین این سندرم و مقاومت به انسولین که موجب سخت شدن کاهش وزن می‌گردد، ارتباط مستقیمی وجود دارد.

در نتیجه لازم است از مصرف غذاها و خوراکی‌هایی که موجب مقاومت به انسولین در بدن می‌‌شوند، خودداری کنید. از جمله این غذاها می‌توان به کربوهیدرات تصفیه‌شده و غذاهای فرآوری‌شده‌ای مانند موارد زیر اشاره کرد:

• نان سفید؛
• سیب‌زمینی سفید؛
• تمام مواد خوراکی تهیه‌شده با آرد سفید؛
• انواع شیرینی، دسر، مافین و سایر غذاهای شیرین و دارای شکر؛

به جای مصرف زیاد کربوهیدرات تصفیه‌شده، غذاهایی که به کنترل و تنظیم وزن و رفع مقاومت به انسولین کمک می‌کنند استفاده کنید. در این شرایط، مصرف غذاهای زیر توصیه می‌شود:

• غذاهای سرشار از فیبر؛ مانند کلم بروکلی، خوراکی‌های سبز، بادام، توت و کدو؛
• غذاهای دارای پروتئین؛ مانند ماهی، توفو و جوجه؛
• غذاهای ضدالتهاب؛ مانند ادویه‌ها، گوجه‌فرنگی، زردچوبه، کلم‌پیچ و روغن زیتون؛

چگونه از کیست تخمدان پیشگیری کنیم؟

هرچند به طور کامل نمی‌توان از کیست تخمدان پیشگیری کرد، اما راهکارهای زیر تا حدودی به پیشگیری از این عارضه کمک می‌کنند:

رژیم غذایی سالم

مصرف میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین‌های کم چرب موجب حفظ تعادل هورمونی می‌شود. به علاوه کاهش مصرف غذاهای فرآوری شده، قندهای افزوده و چربی‌های اشباع نیز توصیه می‌شود.

فعالیت بدنی منظم

ورزش منظم به تنظیم وزن، بهبود گردش خون و کاهش التهاب کمک می‌کند که همه این عوامل می‌توانند در پیشگیری از کیست تخمدان موثر باشند.

کنترل وزن

چاقی و اضافه وزن با افزایش سطح برخی هورمون‌ها مرتبط است که می‌تواند خطر ابتلا به کیست تخمدان را افزایش دهد

مدیریت استرس

استرس مزمن می‌تواند بر تعادل هورمونی تاثیر بگذارد. تکنیک‌های کاهش استرس مانند مدیتیشن، یوگا و تنفس عمیق می‌توانند مفید باشند.

مراجعه منظم به پزشک

انجام معاینات زنان و سونوگرافی به طور منظم می‌تواند به تشخیص زودهنگام کیست‌های تخمدان و درمان آن‌ها کمک کند. کیست‌های تخمدان خوش خیم، سرطانی نمی‌شوند. با این حال نشانه‌های سرطان تخمدان می‌تواند علائم کیست تخمدان را تقلید کند.

به همین دلیل بسیار مهم است که به پزشک مراجعه و تشخیص درست را دریافت کنید. نشانه‌هایی که به پزشک کمک می‌کند تا مشکل را تشخیص دهد عبارتند از:

• تغییر در چرخه قاعدگی؛
• درد لگنی که از بین نمی رود؛
• از دست دادن اشتها؛
• کاهش وزن بی‌دلیل؛
• پر بودن شکم؛

آنچه از مقاله کیست تخمدان آموختیم:

همانطور که گفته شد اکثر خانم‌ها ابتلا به کیست تخمدان را تجربه می‌کنند. بهترین راه برای درمان و پیشگیری از سرطانی شدن این کیست‌ها مراجعه به پزشک و چک‌آپ منظم است. اگر متوجه علائم کیست تخمدان در خود شدید برای درمان آن نزد پزشک بروید. مطمئن باشید پزشک بهترین راه درمان کیست تخمدان را برای شما انتخاب خواهد کرد.

سوالات متداول کیست تخمدان:

منابع:

• www.nhs.uk
• www.mayoclinic.org
• my.clevelandclinic.org

مریم اصیلی

از سال 95 با ورود به مجموعه دکتر کرمانی وارد حوزه‌ی محتوا و به طور تخصصی محتوای تغذیه و سلامتی شدم. ابتدا کار رو با ترجمه شروع کردم و بعد از اون بخش سرپرستی و نظارت بر محتوا رو به عهده گرفتم. به شدت عاشق تولید محتوا هستم و به معجزه‌ی کلمات باور دارم.