گرمازدگی چیست؟ علائم، پیشگیری و درمان سریع

گرمازدگی زمانی اتفاق می‌افتد که بدن دیگر نمی‌تواند دمای خود را کنترل کند: دمای بدن به سرعت بالا می‌رود، مکانیسم تعریق از کار می‌افتد و بدن قادر به خنک شدن نیست. هنگامی که علائم گرمازدگی رخ می‌دهد، دمای بدن می‌تواند در عرض 10 تا 15 دقیقه به 106 درجه فارنهایت یا بالاتر برسد. عدم درمان گرمازدگی می‌تواند منجر به بیهوشی و کما شود به همین دلیل در کوتاه‌ترین زمان ممکن باید اقدامات لازم برای خنک شدن بدن را انجام دهید که در ادامه به طور مفصل در مورد آن صحبت خواهیم کرد. تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.

گرمازدگی چیست؟

گرمازدگی (Heatstroke) وضعیتیست که در آن دمای بدن به طور خطرناکی بالا می رود و قادر به تنظیم دمای خود نیست. این امر می تواند منجر به بروز مشکلات جدی و در مواردی حتی مرگ شود. این بیماری به طور کلی در روزهای گرم سال اتفاق می افتد. افرادی که در معرض بیماری‌های خاصی قرار دارند، بیشتر از دیگر افراد در معرض این عارضه قرار می‌گیرند، پس بهتر است با گرمازدگی آشنا شوید تا بتوانید از خود مراقبت کنید.

علائم گرمازدگی چیست؟

در برخی موارد ممکن است افراد متوجه گرمازدگی خود یا اطرافیان نشوند. علائم مختلفی برای بروز این بیماری وجود دارد که توجه به آنها بسیار مهم است. این علائم عبارتند از:

• افزایش دمای بدن
• تعرق شدید
• سرگیجه و ضعف
• سردرد
• اسپاسم عضلانی
• گیجی و هذیان
• تشنج و غش
• قرمز شدن، داغ شدن و خشک شدن پوست
• تهوع و استفراغ
• تنفس سریع و کم عمق
• سردرگمی و گیجی
• عدم تعریق با وجود گرما

این ها عواملی هستند که در صورت بروز باید سریعا بدن فرد دچار گرمازدگی را خنک کرد.

دلایل و علل گرمازدگی در افراد چیست؟

گرمازدگی به طور مستقیم به دلیل کمبود یک ماده خاص در بدن ایجاد نمی شود. بلکه مجموعه ای از عوامل در بروز آن دخیل هستند. این عوامل شامل موارد زیر هستند:

• کمبود آب
• عدم تعادل الکترولیت ها (Electrolyte Imbalance)
• ناتوانی بدن در تنظیم دما
• شرایط سلامتی
• عوامل محیطی

مجموعه ای از این عوامل دست به دست یکدیگر می دهند تا گرمازدگی در بدن ایجاد شود. در ادامه هر یک را شرح خواهیم داد.

1- کمبود آب

بیشتر از 60 درصد وزن بدن و 70 درصد عضلات از آب تشکیل شده اند. در روزهای گرم وقتی که تعرق زیاد می شود و آب بدن از دست می رود؛ این آب از دست رفته باید جایگزین شود، در صورتی که این اتفاق نیفتد باعث بروز علائم گرمازدگی می شود. همچنین این مورد باعث بروز اختلال در عملکرد الکترولیت ها نیز می شود.

2- عدم تعادل الکترولیت ها

الکترولیت ها مواد معدنی هستند که به تنظیم مایعات بدن, عملکرد عضلات و اعصاب و سایر فرایندهای مهم بدن کمک می کنند. از معروف ترین الکترولیت های حیاتی بدن سدیم، پتاسیم و منیزیم می باشند. تعریق زیاد از مواردیست که باعث از دست رفتن الکترولیت ها در بدن می شود و می تواند تعادل آن را به هم بزند که این موضوع باعث بروز گرمازدگی خواهد شد.

3- ناتوانی بدن در تنظیم دما

یکی دیگر از علل بروز گرمازدگی در بدن، ناتوانی بدن در تنظیم دما است. این مورد می تواند به دلیل مصرف کم آب، عدم تعادل الکترولیت ها و قرار گرفتن در معرض گرمای شدید باشد. یکی دیگر از عواملی که بر روی بروز این بیماری تاثیرگذار است فعالیت شدید بدنی در هوای گرم است.

4- شرایط سلامتی

در مورد شرایط سلامتی ممکن است 3 عامل مهم در گرمازدگی تاثیر گذار باشند. این عوامل شامل سن، بیماری‌های زمینه‌ای و مصرف برخی داروها می‌باشند. همانطور که می دانید افراد مسن و خردسال تحمل کمتری نسبت به سایر افراد در مقابله با گرما دارند. در خصوص بیماری زمینه ای، افراد با سابقه بیماری قلبی، دیابت، چاقی و سایر بیماری زمینه ای بیشتر از دیگران در معرض گرما زدگی قرار دارند.

برخی از داروها نیز ممکن است موجب کم آبی در بدن شوند. داروهایی مانند داروهای ادرار آور (دیورتیک ها) می توانند منجر به کم آبی در بدن و افزایش خطر گرمازدگی در بدن شوند.

5- عوامل محیطی

محیط اطرافمان نیز بر روی بروز گرمازدگی موثر است. افرادی که در زیر نور آفتاب و گرمای شدید مشغول به فعالیت شدید هستند مستعد این بیماری هستند. پوشیدن لباس های نامناسب مثل لباس های تیره و ضخیم می تواند گرمای بدن را بالا ببرد.

از دیگر عواملی که خطر گرمازدگی را افزایش می دهد مصرف الکل و کافئین است. به دلیل اینکه این دو ماده باعث کمبود آب در بدن می شوند.

چه کسانی بیشتر در معرض گرمازدگی هستند؟

شرایط بدنی هر فرد تاثیر زیادی بر ابتلای فرد به گرمازدگی دارد. از سن و سال گرفته تا مصرف داروهای خاص می توانند تاثیر فراوانی برای ایجاد این بیماری داشته باشند. به طور کلی افراد زیر در معرض ابتلا قرار دارند:

• کودکان و نوزادان
• سالمندان
• افراد چاق
• افراد مبتلا به بیماری های مزمن
• افرادی که داروهای خاص مصرف می کنند
• ورزشکاران

نوزادان و کودکان تا سن 4 سال و بزرگسالان بالای 65 سال نیاز به مراقبت بیشتری نسبت به سایرین دارند و بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. علاوه بر این مورد شرایط سلامتی افراد نیز می تواند زمینه را برای پیدایش این بیماری فراهم کند.

افرادی که دارای بیماری های مانند بیماری قلبی، ریوی یا کلیوی، چاقی یا کمبود وزن، فشار خون بالا، دیابت و بیماری های روانی هستند ممکن است به راحتی دچار گرمازدگی شوند و سلامت آنها به خطر بیافتد.

در کنار موارد فوق افرادی که از دارو استفاده می کنند نیز در معرض این بیماری هستند. به دلیل اینکه برخی از داروها بدن را از حالت طبیعی خود خارج می کنند و می توانند باعث ضعف و خواب آلودگی شخص شوند. داروهایی مانند آنتی هیستامین ها، قرص های لاغری، آرام بخش ها، محرک ها، داروهای ضد تشنج، داروهای قلبی و فشار خون از این قبیل هستند.

چگونه از گرمازدگی پیشگیری کنیم؟

دوری از گرما و محیط های گرم در روزهای گرم سال بهترین روش پیشگیری از گرمازدگی است. در نظر داشته باشید که این بیماری می‌تواند خطرناک و کشنده باشد. پس بهتر است برای سلامتی خود و دیگران نکات زیر را رعایت کنیم:

• در ساعات اوج گرما (بین 11 الی 16) از فعالیت در فضای باز خودداری کنید؛
• تا حد امکان در سایه بمانید؛
• لباس های روشن و گشاد از جنس پنبه یا کتان بپوشید؛
• از کلاه دارای تهویه و عینک آفتابی استفاده کنید؛
• دوش و حمام خنک بگیرید؛
• از کرم های ضد آفتاب استفاده کنید؛
• از آب و مایعات زیاد استفاده کنید (فاقد کافئین و الکل)؛
• از شربت های خنک کننده بدن استفاده کنید (خاکشیر و تخم شربتی)؛
• به کودکان و افراد سالمند توجه کنید؛
• اگر دارای علائم گرمازدگی هستید سریعا خود را به مکانی خنک برسانید و به افراد حاضر در آنجا اطلاع دهید؛
• تا حد امکان در صورت مصرف داروهای خاص از خانه خارج نشوید؛
• اگر باردار یا شیرده هستید بیشتر مراقب باشید؛
• اگر در ماشین هستید حتما از کولر استفاده کنید (مخصوصا در ترافیک)؛
• به حیوانات خانگی خود نیز توجه کنید تا گرمازده نشوند.

با رعایت این نکات ساده می‌توانید از خود و عزیزانتان در برابر گرمازدگی محافظت کنید و جلوی ایجاد فاجعه را بگیرید.

بهترین مواد غذایی برای پیشگیری از گرمازدگی

در فصول و روزهای گرم سال خطر ابتلا به گرمازدگی بالا می رود و ممکن است افراد به این بیماری دچار شوند. مواد غذایی وجود دارند که به افراد کمک می کنند تا علائم این بیماری را در بدن کاهش دهند یا از بروز آن جلوگیری کنند.

بهترین مواد غذایی برای مقابله با گرمازدگی عبارتند از:

• آب نارگیل تازه
• هندوانه
• طالبی
• شربت آلبالو
• شربت خاکشیر
• تخم شربتی
• جو
• آناناس
• گشنیز
• بادرنجبویه
• نعناع
• خیار
• موز
• اسفناج و کرفس
• فلفل دلمه ای
• خربزه
• هلو
• کدو سبز
• انواع توت
• گل کلم

برای جلوگیری از گرمازدگی از مصرف مواد غذایی دارای طبع گرم مانند دارچین و زنجبیل خودداری کنید به این دلیل می توانند زمینه برای بروز بیماری فراهم کنند.

مواد غذایی مضر برای گرمازدگی

مواد غذایی وجود دارند که خوردن آنها در روزهای گرم توصیه نمی شود. به این دلیل که یا برای بدن مفید نیستند یا  دارای طبع گرم هستند و می‌توانند باعث بروز گرمازدگی شوند. در ادامه این مواد غذایی را ذکر خواهیم کرد:

غذاهای تند

ادویه‌ها در هر غذا برای افزودن طعم و عطر استفاده می‌شود، اما غذاهای تند در تابستان توصیه نمی‌شود. ادویه‌هایی مانند هل، فلفل، زنجبیل، زیره سبز، سیر و خردل سوخت و ساز بدن را افزایش داده و اثر گرمازایی بر بدن دارند و باعث تولید گرمای بیش از حد و افزایش دمای بدن می‌شوند.

غذاهای سرخ شده و فرآوری شده

غذاهای سرخ شده مانند سیب‌زمینی سرخ شده و فست فودهایی مانند پیتزا و همبرگر در تابستان به سختی هضم می‌شوند. بهتر است در تابستان از مصرف غذاهای سرخ شده و روغنی پرهیز کنید زیرا بر هضم آنها تأثیر می‌گذارد و منافذ پوست شما را با چربی اضافی مسدود می‌کند.

شیرین کننده‌های مصنوعی و عوامل طعم دهنده موجود در غذاهای فرآوری شده نیز برای بدن مضر هستند. غذاهای خیابانی مانند انواع آبمیوه و شیک‌ها در تابستان جذابند، اما دمای بالا برای باکتری‌ها ایده‌آل است و غذا را غیربهداشتی می‌کند.

 پروتئین حیوانی

غذاهای دریایی، تنوری، گوشت گوسفند و…همگی خوشمزه هستند، اما توجه داشته باشید که مسمومیت غذایی یک خطر است زیرا این محصولات در صورت نگهداری نادرست می‌توانند به سرعت در تابستان آلوده شوند. در طول موج گرما، هضم غذاهای سرشار از پروتئین بیشتر طول می‌کشد و باعث می‌شود بدن بیشتر گرم و کم آب شود.

میوه‌های خشک و آجیل

میوه‌های خشک و آجیل را می‌توان در اسموتی‌ها، شیک‌ها و دیگر غذاهای تابستانی یافت، اما انتخاب‌های ایده آلی نیستند. میوه‌های خشک و مغزها مانند بادام هندی و پسته علیرغم ارزش غذایی بالایی که دارند باید در تابستان در حد اعتدال مصرف شوند. میوه‌ها و آجیل‌ها می‌توانند دمای بدن شما را به میزان قابل توجهی بالا ببرند؛ به همین دلیل برای مصرف در زمستان مناسب‌ترند.

الکل

نوشیدن مشروبات الکلی، توانایی‌های جسمی و ذهنی ما را مختل می‌کند و در عین حال عملکرد غده هیپوتالاموس را که تنظیم‌کننده دمای بدن است را کند می‌کند. از آنجایی که الکل‌ ادرار‌آور است، باعث دفع بیشتر ادرار شده و در نتیجه بدن ما کم آب می‌شود. چرا که الکل دمای بدن را افزایش می‌دهد و می‌تواند باعث این عارضه شود.

چای و قهوه

چای و قهوه اثر آرام‌بخشی بر ذهن دارند، بنابراین بیشتر ما روز خود را با یک فنجان چای یا قهوه شروع می‌کنیم. کافئین زمانی که در حد اعتدال مصرف شود برای سلامتی شما مفید است. احتمالاً این جمله را شنیده‌اید که «زیاد هر چیزی به همان اندازه که کم است بد است» و این به ویژه در مورد چای و قهوه صدق می‌کند که هم می‌توانند شما را گرم و هم آب بدن‌تان را کم کنند.

برای مقابله با امواج گرمای تابستان، برنامه‌ریزی صحیح وعده‌های غذایی ضروری است. نمک زیاد به دلیل افزایش تولید ادرار باعث کم آبی بدن می‌شود، در حالی که قند زیاد باعث افزایش دمای بدن در طول هضم می‌شود.

بنابراین، با پرهیز از غذاهای ذکر شده در بالا و توجه به رژیم غذایی سالم خود، می‌توانید در عین حال سالم ماندن، از تابستان نهایت لذت را ببرید.

برای درمان گرمازدگی چه اقداماتی باید انجام شود؟

گرمازدگی در افراد یک وضعیت اورژانسی پزشکی است که باید فورا درمان شود. در صورت مشاهده علائم گرمازدگی در خود یا دیگران اقدامات زیر را انجام دهید:

1- دور کردن فرد از گرما

در صورت مشاهده فرد گرمازده، او را به مکانی سایه دار و خنک منتقل کنید و در صورت امکان لباس های اضافی را از تن بیمار درآوردید. اگر امکان دارد از کولر و پنکه برای خنک شدن محیط استفاده کنید.

2- خنک کردن بدن بیمار

در صورت امکان فرد بیمار را روانه حمام آب ولرم کنید تا دمای بدن او پایین بیاید. در نواحی که بیشترین گرمای بدن در آنجاست مانند زیر بغل، کشاله ران و گردن حوله یا پارچه مرطوب قرار دهید و در نهایت از کمپرس سرد یا کیسه یخ استفاده کنید. اما مراقب باشید که کیسه یخ به صورت مستقیم بر روی پوست فرد قرار نگیرد.

3- دادن مایعات به بیمار

یکی از دلایل به وجود آمدن گرمازدگی در فرد بیمار کمبود آب و به طور کلی مایعات بدن است. به فرد بیمار آب خنک و نه یخ بدهید تا بدن بتواند به صورت آهسته با کاهش دما مواجه شود. در صورت امکان می توانید از محلول ORS که جایگزین آب و الکترولیت در بدن است استفاده کنید.

هرگز در صورت مشاهده علائم این بیماری به فرد بیمار نوشیدنی های انرژی زا، کافئین و الکل ندهید. به دلیل اینکه ممکن است ضربان قلب شخص بالا باشد و فرد با سکته قلبی روبرو شود.

4- چک کردن علائم حیاتی

قبل از هر چیزی در صورتی که دانش کافی برای مواجهه با گرمازدگی را ندارید، با اورژانس تماس بگیرید. سپس تا رسیدن اورژانس علائم حیاتی فرد مانند نبض، تنفس و دمای بدن او را به طور مرتب بررسی کنید و از افرادی که در اطرافتان هستند کمک بخواهید.

روش خانگی درمان گرمازدگی چگونه است؟

برای درمان گرمازدگی در خانه باید ابتدا فضا را برای فرد مبتلا خنک کنید. سعی کنید کمپرس آب سرد و حوله های خیس را مستقیما بر روی بدن فرد قرار دهید. در صورتی که فرد توانایی راه رفتن دارد او را روانه حمام با آب ولرم کنید تا بدن او به آرامی به سمت خنکی برود.

تا جایی که می‌توانید به فرد مبتلا مایعات با طبع خنک یا ORS بدهید. او آر اس محلول جایگزین آب و دارای الکترولیت است که می تواند تا حدودی ویتامین ها و مواد معدنی بدن فرد را تامین کند.

در صورتی که فرد بیمار دارای وضعیت حادی است قبل از هر کاری به اورژانس زنگ بزنید و علائم حیاتی شخص را به طور مداوم چک کنید.

پس به صورت کلی اگر بخواهیم لیستی از کارها برای درمان خانگی گرمازدگی ارائه دهیم، شامل موارد زیر خواهد شد:

• خنک کردن محیط
• در آوردن لباس های اضافی فرد
• کمپرس سرد و استفاده از حوله خیس در نواحی زیر بغل، کشاله ران و گردن
• دادن مایعات با طبع سرد به بیمار (مانند شربت خاکشیر، شربت تخم شربتی، شربت آلبالو، آب خنک و دیگر موارد)
• حمام کردن فرد مبتلا با آب خنک یا ولرم
• تماس با اورژانس در صورت حاد بودن وضعیت شخص (تلفن اورژانس: 115)
• چک کردن علائم حیاتی فرد تا زمان رسیدن اورژانس
• مراقبت از فرد بیمار تا یک هفته تا از بین رفتن علائم و بهبود سلامت عمومی شخص

درمان گرمازدگی در طب سنتی- بهترین عرقیات

می‌توانید برای کاهش دمای بدن یا در امان ماندن از این مشکل، از خواص عناب بهره ببرید؛ یعنی آن را دم کرده و آب آن را صاف کنید و همراه با کمی عسل، به صورت خنک میل کنید. همچنین مصرف مواد غذایی زیر بسیار مناسب است:

• شربت خاکشیر و تخم شربتی
• شربت آبلیمو
• شربت سکنجبین
• شربت گلاب
• مصرف میوه‌هایی مانند هندوانه، آلبالو و خیار
• ماست و دوغ

پس از بهبودی، احتمالاً در هفته بعد نسبت به دمای بالا هنوز حساسیت خواهید داشت. بنابراین بهتر است تا زمانی که پزشک به شما بگوید که از سرگیری فعالیت‌های عادی بی‌خطر است، از هوای گرم و ورزش‌های سنگین اجتناب کنید.

آنچه از مقاله گرمازدگی آموختیم:

در صورتی که به سلامت خود توجه نکنیم ممکن است به گرمازدگی مبتلا شوید. در فصول گرم سال بیشتر مراقب نوزادان و سالمندان و حیوانات خانگی خود باشید، به دلیل اینکه آنها توانایی مراقبت از خود را به تنهایی ندارند. در صورت مواجه با فرد مبتلا سریعا شخص را به مکانی خنک منتقل کنید و به او مایعات خنک بدهید. در صورتی که علائم بیماری در شخص حاد بودند با اورژانس تماس بگیریم و علائم حیاتی را در فرد به صورت مداوم چک کنیم. به طور کلی در روزهای گرم و در بین ساعات 11 الی 16 در صورتی که نیاز نیست از خانه خارج نشوید.

سوالات متداول گرمازدگی:

منابع:

• www.ncbi.nlm.nih.gov
• pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
• www.who.int/news-room
• www.heart.org

مریم اصیلی

از سال 95 با ورود به مجموعه دکتر کرمانی وارد حوزه‌ی محتوا و به طور تخصصی محتوای تغذیه و سلامتی شدم. ابتدا کار رو با ترجمه شروع کردم و بعد از اون بخش سرپرستی و نظارت بر محتوا رو به عهده گرفتم. به شدت عاشق تولید محتوا هستم و به معجزه‌ی کلمات باور دارم.