پروبیوتیک چیست و چرا هر روز باید پروبیوتیک مصرف کنیم؟

پروبیوتیک باکتری‌ زنده و مخمر مفیدی است که به گوارش و هضم غذا در معده کمک می‌کند و به «باکتری‌ خوب» معروف است. پروبیوتیک‌ از باکتری‌های زنده خوب و یا مخمرهایی ساخته می‌شوند که به طور طبیعی در بدن شما زندگی می‌کنند. در بدن شما باکتری‌های خوب و بد وجود دارد. هنگامی که بدن‌تان عفونت می‌کند، باکتری‌های بد بیشتری سیستم شما را از تعادل خارج می‌کند. باکتری‌های خوب به از بین بردن باکتری‌های بد اضافی کمک می‌کنند و تعادل را به روده‌های شما باز می‌گردانند. مکمل‌های پروبیوتیک راهی برای افزودن باکتری‌های خوب به بدن شما هستند.

این باکتری‌ها حامیان کوچک سلامت روده هستند، عملکرد ایمنی بدن را بهبود می‌بخشند و در درمان برخی از مشکلات گوارشی، مانند یبوست و سندرم روده تحریک پذیر (IBS) نیز مفید واقع می‌شوند. آنها در برخی غذاها، نوشیدنی‌ها و مکمل‌ها یافت می‌شوند و از آن‌جایی که حضورشان در دستگاه گوارش الزامیست، برای دانستن این‌که آیا به اندازه کافی در رژیم غذایی وجود دارند یا خیر، باید از یک متخصص تغذیه کمک گرفته شود.

علاوه بر این، متخصص تغذیه ممکن است با توجه به سیستم بدنی افراد، مکمل‌های متفاوتی را برای مشکلات گوارشی افراد مختلف توصیه کند. ما در این مقاله به انواع پروبیوتیک‌ها، خواص، عوارض و غذاهای حاوی این موجودات ارزشمند پرداخته‌ایم. با ما همراه شوید.

پروبیوتیک چیست؟

اگرچه رایج‌ترین مکان مرتبط با این باکتری‌ها روده است، اما دهان، واژن، مجاری ادراری، پوست و ریه‌ها نیز میزبان این میکروارگانیسم‌های خوب هستند. وظیفه اصلی پروبیوتیک‌ها یا باکتری‌های خوب، حفظ تعادل سالم، در بدن است. هنگام بیماری، باکتری‌های شرور و مهاجم وارد بدن شده، تعدادشان مدام افزایش می‌یابد و به تدریج بدن را از تعادل خارج می‌کنند.

در این زمان، باکتری‌های خوب با مبارزه با باکتری‌های بد، تعادل را دوباره به بدن بازمی‌گردانند. در واقع، این موجوات با حمایت از عملکرد سیستم ایمنی بدن و کنترل التهاب جسم را سالم نگه می‌دارند و به تجزیه و جذب داروها نیز کمک می‌کنند.

البته این عملکرد تعادلی به طور طبیعی همیشه در بدن اتفاق می‌افتد و برای تحقق آن نیازی به مصرف مکمل‌ها نیست. پروبیوتیک‌ها همانند اندام‌های بدن، یک بخش طبیعی از جسم انسان هستند، اما داشتن یک رژیم غذایی متعادل و غنی از فیبر به تناسب تعداد آن‌ها کمک می‌کند.

پروبیوتیک‌ها با کنترل التهاب و حمایت از سیستم ایمنی بدن به سلامت آن کمک می‌کنند.

پروبیوتیک‌های مفید در کجای بدن ما زندگی می‌کنند؟

اگرچه رایج‌ترین مکان مرتبط با میکروب‌های مفید، روده‌ی ماست (عمدتاً روده بزرگ)، اما مکان‌های مختلفی داخل و روی بدن‌مان وجود دارد که میزبان میکروب‌های خوب است. این مکان‌ها با «جهان بیرون» در تماس هستند و شامل موارد زیر می‌شوند:

• روده
• دهان
• واژن
• مجاری ادراری
• پوست
• ریه‌ها

فواید پروبیوتیک‌ها چیست؟

پروبیوتیک‌ها ممکن است به طرق مختلف برای بدن مفید باشند، مانند:

• تقویت سلامت میکروبیوم روده
• بازگرداندن تعادل به میکروبیوم پس از یک بیماری یا درمان
• حمایت از سیستم ایمنی

پروبیوتیک‌ها ممکن است برای افراد با شرایط مختلف سلامتی مفید باشند. با این حال، تعیین دقیق این‌که چه کسی از کدام نوع باکتری سود می‌برد به تحقیقات بیشتری نیاز دارد. در ادامه به برخی از فواید قطعی پروبیوتیک‌ها اشاره شده است:

درمان اسهال و مشکلات گوارشی

سویه‌های خاصی از پروبیوتیک‌ها نتایج مثبتی در درمان اسهال و گاستروانتریت – التهاب پوشش روده که می‌تواند باعث اسهال شود – نشان داده‌اند. از طرفی پروبیوتیک و سیستم گوارش سالم دو یار جدا نشدنی هستند. چرا که پروبیوتیک‌ها، باکتری‌های مفید بدن هستند و سطح گوارش را با متعادل کردن pH دستگاه گوارش و ایجاد فضایی نامطلوب برای باکتری‌های بیماری‌زا تقویت می‌کنند.

استرس و کمبود خواب می‌تواند نسبت باکتری‌های خوب به بد را در روده مختل کند. همین مورد به تنهایی، پروبیوتیک را برای حفظ سلامت کلی و گوارش بهتر ضروری می‌کند.

بهبود مشکلات روحی و روانی

مطالعات منابع معتبر پزشکی به ارتباط بین میکروبیوتای روده و سیستم عصبی مرکزی از جمله مغز اشاره کرده‌اند. این پیوند به عنوان محور روده-مغز شناخته می‌شود.  برخی از دانشمندان بر این باورند که باکتری‌های روده می‌توانند بر سیستم عصبی و طرز تفکر و احساس افراد تأثیر بگذارند.

درمان کلسترول بالا

یک بررسی در سال 2017 به این نتیجه رسید که مصرف غذاهای حاوی باکتری لاکتوباسیلوس پروبیوتیک می‌تواند سطح لیپوپروتئین با چگالی کم یا کلسترول “بد” و همچنین کلسترول کل را کاهش دهد. در سال 2018، نویسندگان یک متاآنالیز منبع معتبر، همچنین به تأثیر پروبیوتیک‌ها بر کلسترول کلی توجه کردند. پس از مطالعه، محققان به این نتیجه رسیدند که مکمل‌های پروبیوتیک می‌توانند به طور قابل توجهی سطح کلسترول کلی خون را کاهش دهند.

درمان فشار خون بالا

نتایج یک مطالعه نشان داد که شیر تخمیر شده با سویه‌های لاکتوباسیلوس ممکن است به کاهش فشار خون کمک کند. این بررسی همچنین نشان داد که مصرف پروبیوتیک‌ها می‌تواند منجر به افزایش سطح ویتامین D شود که به جلوگیری از فشار خون بالا کمک می‌کند. اگر تحقیقات آتی نشان دهد که پروبیوتیک‌ها می‌توانند به مدیریت فشار خون کمک کنند، این باکتری‌ها روزی می‌توانند در درمان و پیشگیری از بیماری‌های قلبی نقش داشته باشند.

تحقیقات نشان داده که پروبیوتیک‌ها به مدیریت فشار خون کمک می‌کنند.

کاهش التهاب و بهبود روده تحریک پذیر

تحقیقات نشان داده باکتری‌های موجود در پروبیوتک، می‌توانند علائم آرتروز را کاهش دهند. پروبیوتیک‌ها همچنین می‌توانند باعث کاهش التهاب روده که اغلب به دلیل IBS رخ می‌دهد بشوند. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد پروبیوتیک‌ها ممکن است به درمان سندرم روده تحریک پذیرنیز  (IBS) کمک کنند. یک بررسی در سال 2019 به این نتیجه رسید که یک پروبیوتیک چند سویه ممکن است علائم IBS را بهبود بخشد.

کاهش عفونت به ویژه عفونت‌های قارچی

در آزمایش‌های آزمایشگاهی، دانشمندان دریافتند که شکل خاصی از لاکتوباسیلوس پروبیوتیک ممکن است روده را در برابر عفونت لیستریا، یک نوع باکتری مضرتر، محافظت کند. اگر به عفونت‌های قارچی مبتلا می‌شوید، بهتر است مصرف ماست خود را بالا ببرید. محققان بر این باورند که خوردن ماست حاوی پروبیوتیک و یا مصرف مکمل آن، می‌تواند مقدار زیادی باکتری محافظ را به واژن برساند و به حفظ تعادل ارگانیسم‌ها در آن کمک کند. همه این موارد باعث کاهش عفونت‌های قارچی می‌شوند.

التیام پسوریازیس و سندرم خستگی مزمن

در سال 2013، محققان شواهدی یافتند که نشان می‌داد بیفیدوباکتریوم اینفانتیس می‌تواند برای افرادی که دارای بیماری‌هایی مانند پسوریازیس و سندرم خستگی مزمن هستند، مفید باشد. این نوع خاص از باکتری‌ها اغلب در مکمل‌ها برای تقویت سیستم گوارشی قرار داده می‌شود.

کاهش عوارض آنتی بیوتیک‌ها

با این‌که آنتی بیوتیک‌ها نهایتا باعث می‌شوند حالتان بهتر شود، اما عوارض‌شان می‌تواند ناراحت کننده باشد. بسیاری از آنتی بیوتیک‌ها می‌توانند تعادل میکروبی روده را مختل کنند و معمولا باعث اسهال و عفونت قارچی ‌شوند. ترکیب پروبیوتیک با آنتی بیوتیک می‌تواند این علائم را کاهش دهد. فقط مطمئن شوید پروبیوتیک را یک ساعت بعد از آنتی بیوتیک مصرف می‌کنید تا از کشته شدن باکتری‌های خوب در روده جلوگیری شود.

افزایش سرعت بهبود کرونا

برخی از محققان تصور می‌کنند که بهبود میکروبیوم روده از طریق مکمل‌های پروبیوتیک و رژیم غذایی ممکن است یک استراتژی برای مبارزه و درمان عفونت با ویروس کرونای جدید SARS-CoV-2 باشد. افراد مبتلا به COVID-19 علائم گوارشی مانند اسهال، تهوع، استفراغ، درد شکم و از دست دادن اشتها را گزارش کرده‌اند.

برخی از محققان، این نظریه را مطرح می‌کنند که پروبیوتیک‌ها می‌توانند با مسدود کردن گیرنده آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE) که در آن پاتوژن SARS-CoV-2 وارد بدن می‌شود تا به سلول‌های دستگاه گوارش حمله کند، از ابتلا به ویروس کرونا جلوگیری کند.

یکی دیگر از پیوندهای پیشنهادی بین کووید-۱۹ و پروبیوتیک‌ها، چیزی است که «محور روده-ریه» نامیده می‌شود. این یک سیستم ارتباط و تعامل بین روده و بافت ریه است که از طریق میکروارگانیسم‌های میکروبیوم انسان رخ می‌دهد. عدم تعادل فلور روده با بیماری‌های ریوی و عفونت‌های دستگاه تنفسی مرتبط است. محققان پیشنهاد می‌کنند که اصلاح این عدم تعادل‌ ممکن است به سلامت ریه کمک کند.

تحقیقات دیگری نشان می‌دهد که مکمل‌های پروبیوتیک ممکن است به طور کلی فعالیت ضدویروسی را برای بهبود پاسخ ایمنی، ریوی و ضدالتهابی که ممکن است به پاکسازی عفونت SARS-CoV-2 کمک کند، تقویت کند.

همه این فرضیه‌ها در مرحله نظری هستند. محققان می‌گویند برای تایید آنها به مطالعات بیشتری نیاز است. یک مطالعه احتیاط را توصیه می‌کند و نشان می‌دهد که همه سویه‌های پروبیوتیک اثرات یکسانی ندارند. این سوال مطرح می‌شود که آیا مکمل پروبیوتیک می‌تواند محتوای میکروبیوم روده را به اندازه کافی برای مبارزه با COVID-19 تغییر دهد یا خیر؟

پروبیوتیک‌ها می‌توانند با مسدود کردن گیرنده آنزیم مبدل آنژیوتانسین، از ابتلا به ویروس کرونا جلوگیری کنند.

تاثیر پروبیوتیک‌ها در درمان برخی بیماری‌ها

در حال حاضر تحقیقات زیادی در مورد این ایده که این باکتری‌ها دقیقا چه خاصیتی دارند و چه کاری برای بدن انجام می‌دهند، در حال انجام است و محققان در حال تلاش برای یافتن پاسخ‌های قطعی هستند. با این حال، سودمندی آن‌ها در سلامت انسان امری اثبات شده است، ولی کارکرد آن‌ها می‌تواند برای افراد مختلف متفاوت باشد و آن‌چه برای یک فرد مفید است، الزاما برای دیگری کارساز نباشد.

با این وجود، برخی از بیماری‌هایی که ممکن است با افزایش میزان باکتری‌های خوب محافظ در بدن (از طریق غذا یا مکمل‌ها) بهبود یابند، عبارتند از:

• اسهال باکتریایی یا عفونی
• یبوست
• بیماری التهابی روده (IBD)
• سندرم روده تحریک پذیر (IBS)
• عفونت‌های مخمری
• عفونت‌های دستگاه ادراری
• بیماری لثه
• عدم تحمل لاکتوز
• اگزما (درماتیت آتوپیک)
• عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی (عفونت گوش، سرماخوردگی، سینوزیت)
• سپسیس (به ویژه در نوزادان)

تاثیر پروبیوتیک‌ها بر وزن

طبق نظریات مختلف، احتمالا باکتری‌های خوب با کمک مکانیسم‌های زیر باعث کاهش چربی شکم و توده بدن می‌شوند:

کاهش اشتها: یک مطالعه نشان داده است که وقتی افراد به طور منظم پروبیوتیک‌ها را مصرف می‌کنند، این باکتری‌ها به عنوان سرکوب کننده اشتها وارد عمل شده و فرد را از خوردن بیش از حد انواع غذاهای چاق کننده باز می‌دارند.

تشویق بدن به دفع چربی: مصرف پروبیوتیک با کاهش توانایی بدن برای جذب چربی از غذا، بدن را تشویق می‌کند تا چربی بیشتری را از طریق مدفوع (به جای ذخیره در بافت‌ها) دفع کند.

کاهش توانایی بدن برای ذخیره چربی: مطالعات علمی متعدد نشان داده‌اند که مصرف این قبیل مخمرها با سطوح بالاتر پروتئین مرتبط است که بر کاهش توانایی بدن برای ذخیره چربی جذب شده از غذا تأثیر می‌گذارد.

تسریع کاهش وزن: مطالعاتمتعدد نشان داده است که مصرف پروبیوتیک با کاهش توده بدن و کاهش دور کمر رابطه مستقیم دارد.

انواع پروبیوتیک کدامند؟

اگرچه انواع مختلفی از باکتری‌ها وجود دارد که می‌توان آن‌ها را پروبیوتیک در نظر گرفت، اما سه نوع باکتری خاص در این زمینه بیشتر شناخته شده‌اند:

لاکتوباسیلوس

این باکتری ممکن است رایج‌ترین پروبیوتیک باشد. این همان چیزی است که در ماست و سایر غذاهای تخمیر شده پیدا خواهید کرد. سویه‌های مختلف می‌توانند به اسهال کمک کنند و ممکن است به افرادی که نمی‌توانند لاکتوز (قند موجود در شیر) را هضم کنند، کمک کند.

بیفیدوباکتریوم

این باکتری مفید را می‌توانید در برخی از محصولات لبنی پیدا کنید. این باکتری می‌تواند به کاهش علائم سندرم روده تحریک پذیر (IBS) و برخی شرایط دیگر کمک کند.

ساکارومیس بولاردی

ساکارومیس بولاردی مخمری است که در پروبیوتیک‌ها یافت می‌شود و به نظر می‌رسد که به مبارزه با اسهال و سایر مشکلات گوارشی کمک می‌کند. در اینجا به نکاتی که هنگام انتخاب بهترین پروبیوتیک برای زنان و مردان باید توجه کنید، اشاره شده است.

ساکارومیس بولاردی مخمری است که در پروبیوتیک‌ها یافت می‌شود و به مبارزه با مشکلات گوارشی کمک می‌کند.

پروبیوتیک‌ها در بدن شما چه می‌کنند؟

در میان چیزهای دیگر، پروبیوتیک‌ها با تأثیر بر اعصابی که حرکت روده را کنترل می‌کنند، به ارسال غذا از طریق روده کمک می‌کنند. محققان هنوز در تلاشند تا دریابند کدام‌یک برای برخی از مشکلات سلامتی بهتر است.

برخی از مشکلات رایجی که پروبیوتیک‌ها آن‌ را درمان می‌کنند عبارتند از:

• سندرم روده تحریک پذیر
• بیماری التهابی روده (IBD)
• اسهال عفونی (ناشی از ویروس‌ها، باکتری‌ها یا انگل‌ها)
• اسهال ناشی از آنتی بیوتیک‌ها

همچنین تحقیقاتی وجود دارد که نشان می‌دهد آن‌ها برای مشکلات سایر قسمت‌های بدن شما مفید هستند. به عنوان مثال، برخی از افراد بر این باورند که پروبیوتیک‌ها در موارد زیر کمک می‌کنند:

• شرایط پوستی، مانند اگزما
• سلامت ادرار و واژن
• جلوگیری از آلرژی و سرماخوردگی
• بهداشت دهان و دندان

پروبیوتیک‌ چگونه کار می‌کند؟

وظیفه اصلی پروبیوتیک‌ها یا باکتری‌های خوب، حفظ تعادل سالم در بدن شماست. سعی کنید بدن خود را در حالت خنثی نگه دارید. هنگامی که بیمار هستید، باکتری‌های بد وارد بدن شما می‌شوند و تعداد آنها افزایش می‌یابد. این کار بدن شما را از تعادل خارج می‌کند. وقتی باکتری‌های خوب در بدن شما وجود داشته باشند، با باکتری‌های بد مبارزه می‌کنند و تعادل را به بدن شما باز می‌گردانند و باعث می‌شوند احساس بهتری داشته باشید.

باکتری‌های خوب با حمایت از عملکرد سیستم ایمنی و کنترل التهاب، شما را سالم نگه می‌دارند و کمک می‌کنند تا:

• غذای خود را به خوبی هضم کنید؛
• با باکتری‌های بد مبارز کنید و بیمار نشوید؛
• با جلوگیری از باکتری‌های بد از سلول‌هایی که روده شما را می‌پوشانند، محافظت کنید؛
• و موجب تجزیه و جذب داروها شوید.

این عمل متعادل‌کننده، به طور طبیعی همیشه در بدن شما اتفاق می‌افتد. برای تحقق آن نیازی به مصرف مکمل‌های پروبیوتیک ندارید. باکتری‌های خوب فقط یک بخش طبیعی از بدن شما هستند. خوردن یک رژیم غذایی متعادل و غنی از فیبر هر روز به حفظ تعداد باکتری‌های خوب در سطح مناسب کمک می‌کند.

وظیفه اصلی پروبیوتیک‌ها یا باکتری‌های خوب، حفظ تعادل سالم در بدن شماست.

آیا می‌توانم از غذاها پروبیوتیک دریافت کنم؟

شما کاملاً می‌توانید میکروب‌های مفید بدن خود را از غذاهایی که می‌خورید افزایش دهید. برخی از غذاها دارای پروبیوتیک (باکتری‌های خوب) هستند و می‌توانند برای سلامت میکروبیوم شما مفید باشند. منظور از میکروبیوم، ویروس‌ها، باکتری‌ها و قارچ‌هایی هستند که به طور طبیعی در بدن ما زندگی می‌کنند.

این غذاها را می‌توانید در هر لحظه از روز وارد رژیم غذایی‌تان کنید. حتی ممکن است در حال حاضر به طور مرتب آنها را بخورید و متوجه نباشید که آنها حاوی پروبیوتیک هستند. چند پیشنهاد برای برخی از غذاهای غنی از پروبیوتیک که می‌توانید به رژیم غذایی خود اضافه کنید و برخی اوقات آنها را امتحان کنید عبارتند از:

برای صبحانه سعی کنید از:

• ماست.
• آب دوغ
• نان خمیر مایه

برای ناهار سعی کنید از:

• پنیر کاتیج
• کامبوجا
• تمپه

برای یک میان وعده، سعی کنید از:

• ترشی تخمیر شده

و برای شام، سعی کنید از:

• کلم ترش تخمیر شده
• کیمچی
• و سوپ میسو استفاده کنید.

مطمئن شوید که هر بار برای صرف غذا می‌نشینید، یک وعده غذایی متعادل و سالم مصرف می‌کنید. اگرچه افزودن غذاهای غنی از پروبیوتیک به رژیم غذایی شما آسیبی نمی‌رساند، اما تعادل همچنان کلید داشتن یک زندگی سالم است. افزودن بیش از حد یک نوع غذا، بدن شما را از مزایای سایر گروه‌های غذایی باز می‌دارد.

سوپ میسو یکی از غذا‌های پروبیوتیک‌دار است که در وعده شام می‌توان از آن استفاده کرد.

منابع غذایی پروبیوتیک‌ها کدامند؟

برخی از غذاها حاوی پروبیوتیک (باکتری‌های خوب) هستند و می‌توانند برای سلامت میکروبیوم بدن مفید باشند. این غذاها را می‌توان در هر لحظه از روز وارد رژیم غذایی نموده و مصرف کرد. حتی ممکن است در حال حاضر نیز در برنامه غذایی فرد موجود بوده، اما به زندگی بی‌نام و نشان خود مشغول باشند.

غذاهایی که حاوی پروبیوتیک‌های طبیعی هستند شامل برخی از انواع زیر است:

• ماست
• کفیر
• آب دوغ
• پنیر نرم
• محصولات مبتنی بر سویا، مانند میسو، تمپه، و برخی از نوشیدنی‌های سویا
• کیمچی یا ترکیمچی
• ترشی‌ها و شوریجات، مثل خیارشور و کلم ترش غیر پاستوریزه
• آب میوه
• غلات صبحانه
• نان‌های پخت شده با خمیر ترش
• نوشیدنی کامبوجا
• سوپ میسو (میسو خمیر مورد استفاده در غذا‌های ژاپنی است که از دانه‌های سویای تخمیرشده با برنج قهوه‌ای به دست می‌آید)

بسیاری از محصولات به‌عنوان “حاوی پروبیوتیک” به بازار عرضه می‌شوند، اما بدن احتمالاً از برخی اقلام سود می‌برد. به عنوان مثال، خوردن پنیر نرم ممکن است راه خوبی برای اطمینان از رسیدن باکتری‌های پروبیوتیک به روده به شکل مفید باشد.

البته در این فهرست تنها تعدادی از غذاها و نوشیدنی‌های حاوی باکتری‌های خوب معرفی شده است، اما هر فرد باید به نوبه خودش مطمئن شود که در هر وعده غذایی روزانه از حداقل یکی از این مواد غذایی استفاده کند.

با این وجود و اگرچه افزودن غذاهای غنی از پروبیوتیک معمولا به رژیم غذایی آسیبی نمی‌رساند، اما تعادل همچنان شرط کلیدی سلامت است و افزودن بیش از حد فقط یک نوع ماده غذایی، مانع بهره‌مندی بدن از مزایای سایر گروه‌های غذایی می‌شود.

کیمچی یکی از غذا‌های دارای مواد پروبیوتیک است که برای سلامت میکروبیوم می‌توان از آن استفاده کرد.

میکروبیوم چیست؟

میکروبیوم اصطلاحی است که برای توصیف مجموعه خاصی از میکروارگانیسم‌ها (مانند قارچ‌ها، باکتری‌ها و ویروس‌ها) که در یک محیط خاص وجود دارند، استفاده می‌شود.

این کلمه اغلب برای توصیف جامعه میکروارگانیسم‌هایی که درون یا روی بدن انسان زندگی می‌کنند نیز به کار می‌رود.

لازم به ذکر است که درک میکروبیوم – انسان، حیوان و محیط – به اندازه ژنوم انسان مهم است، چرا که اگرچه تریلیون‌ها باکتری محافظ عمدتا در داخل روده و روی پوست وجود دارند، اما در واقع هیچ دو میکروبیوم مشابهی در جهان وجود ندارد (حتی در دوقلوها).

علت دیگر اهمیت میکروبیوم از آن جهت است که برای رشد، ایمنی و تغذیه انسان ضروری است. این باکتری‌ها که وطن‌شان در درون یا روی بدن انسان است، مهاجم نیستند، بلکه نیروهای دفاعی مفید بدن محسوب می‌شوند و در صورت اختلال در عملکرد آن‌ها، بیماری‌های خودایمنی، مانند: دیابت، آرتریت روماتوئید، دیستروفی عضلانی، مولتیپل اسکلروزیس و فیبرومیالژیا با اختلال عملکرد میکروبیوم رخ خواهد داد.

علائم کمبود پروبیوتیک

حمایت از سلامت روده می‌تواند کلید مبارزه با بیماری‌های پوستی، تقویت سیستم ایمنی بدن، بهبود اختلالات خلقی و حتی کاهش وزن باشد. مصرف غذاهای سرشار از پروبیوتیک و مصرف مکمل‌های آن، می‌تواند سلامت روده را بهبود بخشیده و حتی ممکن است برخی از مشکلات سلامت مرتبط با عدم تعادل باکتریایی در دستگاه گوارش را معکوس کند.

وجود پروبیوتیک‌ها در روده برای تحت کنترل نگه داشتن باکتری‌های مضر و آشوب‌گر، بهبود هضم غذا و قوی نگه داشتن سیستم ایمنی ضروری است. باکتری‌های خوب به بدن کمک می‌کنند تا ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری را به طور موثرتری جذب کند و حتی می‌توانند در تعادل انتقال دهنده‌های عصبی در مغز نیز نقش مهمی داشته باشند. آن‌ها به نوعی مسئول کنترل خلق و خوی انسان هستند و به همین دلیل است که سلامت روده می‌تواند به کاهش استرس، اضطراب و افسردگی ختم شود.

افرادی که فاقد باکتری‌های سالم روده هستند، اغلب با آسم، اختلالات پوستی، عفونت‌ها، سندرم روده تحریک پذیر و بسیاری از مشکلات دیگر دست و پنجه نرم می‌کنند که می‌تواند ناشی از سلامت ضعیف روده باشد. در ادامه علائم نشان دهنده عدم تعادل باکتریایی روده عنوان شده‌اند:

آلرژی و آسم

سندرم روده نفوذپذیر، اغلب علت اصلی آلرژی غذایی و آسم است که با بهبود میزان باکتری‌های مفید در روده قابل درمان است. آزمایش‌های بالینی نشان داده‌اند که پروبیوتیک‌ها می‌توانند شدت علائم آسم را در کنار استفاده از دارو کاهش دهند.

یک یا چند اختلال خلقی

افسردگی، اضطراب، تحریک پذیری و سایر اختلالات خلقی، می‌تواند ناشی از باکتری‌های بد روده باشد، زیرا فلور روده با انتقال دهنده‌های عصبی مغز که خلق و خو را کنترل می‌کنند، تعامل دارد. پیشنهاد می‌شود افرادی که از یک یا چند اختلال خلقی رنج می‌برند، سعی کنند از پروبیوتیک‌ها همراه با ویتامین‌های B ضروری استفاده کنند که علاوه بر کمک به تقویت روده به بهبود سلامت کلیه نیز کمک می‌کند، زیرا کلیه هم در تنظیم خلق و خو نقش دارد.

افسردگی، اضطراب، تحریک پذیری و سایر اختلالات خلقی، می‌تواند ناشی از باکتری‌های بد روده باشد.

مسمومیت‌های متعدد غذایی

هر گونه باکتری بد روده که در اثر مسمومیت غذایی باقی می‌ماند، می‌تواند رشد کند و از باکتری‌های خوب روده سبقت بگیرد. در این‌گونه موارد لازم است افراد به آخرین باری که مسمومیت غذایی داشتند، فکر کنند و از خود بپرسند که آیا از آن زمان تا کنون مشکلات گوارشی مزمن داشته‌اند یا خیر و حتی اگر متوجه شدند که از یبوست، اسهال و سایر مشکلات مرتبط با روده نیز رنج می‌برند، سعی کنند با استفاده از پروبیوتیک‌ها به حذف بقایای فلور روده کمک کنند.

اثرات مصرف آنتی بیوتیک

آنتی‌بیوتیک‌ها برعکس پروبیوتیک‌ها هستند و برای از بین بردن تمام باکتری‌های بدن صرف‌نظر از «خوب» یا «بد» طراحی شده‌اند. اگر فردی آنتی بیوتیک مصرف کرده باشد، به احتمال زیاد نیاز به افزایش و تعادل مجدد میزان باکتری‌های مفید در روده خود خواهد داشت. پیشنهاد می‌شود هنگام مصرف آنتی بیوتیک‌ها، مصرف غذاها و نوشیدنی‌های حاوی باکتری‌های محافظ نیز ادامه یابد تا فلور روده هر چه سریع‌تر به تعادل برسد.

بیماری‌های همیشگی و متوالی

فقدان باکتری‌های سالم در روده می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تضعیف و فرد را مستعد ابتلا به ویروس‌ها، عفونت‌ها و بیماری‌هایی، مانند آنفولانزا، سرماخوردگی و عفونت‌های ادراری کند که ممکن است برای بازیابی ایمنی مجدد بدن نیازمند مصرف پروبیوتیک‌ها باشد.

ابتلا به بیماری‌های پوستی، مانند آکنه و پسوریازیس

شستشوی مواد زائد از روده به داشتن پوستی سالم و شفاف کمک می‌کند، به همین دلیل است که مشکلات گوارشی معمولاً با بیماری‌های پوستی، مانند آکنه، پسوریازیس، اگزما، کهیر و بثورات مرتبط است. اگر افراد در مدیریت یک یا چند بیماری پوستی مشکل داشته باشند و درمان‌های موضعی نیز تاثیرگذار نباشند، ممکن است لازم باشد پوست با کمک پروبیوتیک‌ها از درون به بیرون پاک شود.

اوتیسم، کاندیدا و عفونت‌های مخمری

این اختلالات نیز از جمله مشکلات سلامتی رایج و مرتبط با سلامت ضعیف روده به شمار می‌روند.

مشکلات خودایمنی مانند مشکلات تیروئید، آرتریت روماتوئید و دیابت نوع 1

وجود باکتری‌های مفید روده به تنظیم وزن بدن، مقاومت نسبت به انسولین و متابولیسم گلوکز موثر است. همچنین به کارایی بهتر تیروئید و تعادل سوخت‌و‌ساز آن در بدن کمک می‌کند. به همین دلیل کمبود پروبیوتیک‌ها به تعلل در کارایی تیروئید و افزایش مشکلات بیماران دیابتی منجر می‌‌شود.

وجود باکتری‌های مفید روده به، کارایی بهتر تیروئید و تعادل سوخت‌و‌ساز آن در بدن کمک می‌کند.

مشکلات گوارشی مانند سندرم روده تحریک پذیر، یبوست، اسهال، سوزش سر دل یا نفخ

هنگامی که باکتری‌های مفید روده و معده کارایی خود را از دست بدهند یا میزان آن‌ها در بدن بسیار کاهش پیدا کند، منجر به عدم کارایی دستگاه گوارش، به ویژه روده بزرگ می‌شود. مانند یبوست، اسهال و نفخ. که این مشکلات نیز ممکن است منجر به بیماری‌های دیگری مانند سرطان معده یا روده ‌شوند.

مشکلات خواب

نبود باکتری‌های مفید دستگاه گوارش مانند پروبیوتیک‌ها موجب می‌شود غذا در معده به راحتی هضم نشود و مشکلاتی مانند نفخ و سوزش معده را به همراه داشته باشند. اختلال در سیستم گوارش بدن منجر به اختلالات روحی و خلقی و بی‌خوابی می‌شود.

میل به شیرینی‌جات

میل به خوردن شیرینی دلایل مختلفی دارد. ممکن است میزان استرس شما بالا باشد و بدون برنامه به سمت غذای بیشتری کشیده می‌شوید یا این‌که باکتری‌های مفید دستگاه گوارش از تعادل خارج شده‌ و  کاهش پیدا کرده‌اند. در این صورت هضم شما با مشکلاتی مواجه است. مصرف درست و به اندازه پروبیوتیک‌ها به کاهش میل به شیرینی‌جات بسیار کمک خواهد کرد. زیرا سطح استرس را کاهش داده و به هضم بهتر غذا کمک می‌کنند.

مکمل پروبیوتیک چیست؟

مکمل‌ها در کنار غذاها و نوشیدنی‌های پروبیوتیک مصرف می‌شوند و در واقع، راهی برای افزودن باکتری‌های خوب به بدن هستند. آن‌ها از باکتری‌ها و مخمرها ساخته می‌شوند و در داروخانه‌ها یا فروشگاه‌های بزرگ به فروش می‌رسند.

موارد مصرف کپسول پروبیوتیک

بسیاری از افراد برای کمک به تامین باکتری‌های خوب روده، به خصوص پس از مصرف آنتی بیوتیک به سمت مکمل‌ها و کپسول‌های پروبیوتیک می‌روند.

• پروبیوتیک‌ها برای تجزیه غذا و حمایت از سیستم ایمنی سالم بدن ضروری هستند.
• آن‌ها حتی می‌توانند با مکانیسم عملکرد خود باعث کاهش وزن شوند.

مکمل‌های پروبیوتیک، راهی برای افزودن باکتری‌های خوب به بدن هستند.

موارد مصرف و فواید دیگر این کپسول‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:

• می‌توانند سلامت گوارش و عوامل خطر قلبی عروقی را بهبود بخشند، التهاب را کاهش دهند و حتی به مبارزه با افسردگی و اضطراب کمک کنند.
• می‌توانند به بدن در هضم غذا کمک کنند.
• می‌توانند با کنترل باکتری‌های شورشی و مهاجم از ابتلا به بیماری‌ها جلوگیری کنند.
• می‌توانند با تقویت بدن به بهبود سیستم ایمنی کمک کنند.
• برای جلوگیری از ورود باکتری‌های بدی که ممکن است فرد مصرف کرده باشد (از طریق غذا یا نوشیدنی)، به حمایت از سلول‌هایی که روده را می‌پوشانند، کمک می‌کنند.
• به تجزیه و جذب داروها کمک می‌کنند.

پروبیوتیک‌ها چقدر موثر هستند؟

• پروبیوتیک‌ها مجموعه باکتری‌ها و مخمرهای مفیدی برای بدن هستند که با کمک به گوارش و هضم غذا، تقویت سیستم ایمنی، کاهش وزن، رفع اختلالات روده، کاهش بیماری‌هایی، مانند آسم، یبوست، اسهال و … به عنوان بهترین موجودات زنده درون بدن انسان به شمار می‌روند.

اگرچه این باکتری‌های خوب برای اکثریت مردم بی‌دردسر هستند، اما در عین حال ممکن است برای برخی افراد همراه با عوارض جانبی، از قبیل نفخ شکم، یبوست و تشنگی نیز باشند که البته موقتی است.

• افرادی که فاقد باکتری‌های سالم روده هستند، اغلب با آسم، اختلالات پوستی، عفونت‌ها، سندرم روده تحریک پذیر و بسیاری از مشکلات دیگر دست و پنجه نرم می‌کنند که می‌تواند ناشی از سلامت ضعیف روده باشد. در این میان برخی غذاها و نوشیدنی‌ها، مانند ماست، دوغ، کفیر، نان‌های پخت شده با خمیر ترش، پنیر، نوشیدنی کامبوجا، ترشی‌ها، شوریجات و کیمچی می‌تواند به تعادل باکتریایی معده و روده کمک کند.

محققان در حال حاضر مطمئن نیستند که مکمل‌های پروبیوتیک چقدر برای درمان یا کاهش وزن موثر هستند. تحقیقات مداوم در مورد موضوع وجود دارد، در حالی که بسیاری از مطالعات تحقیقاتی نتایج مثبتی بر تاثیر مکمل‌ها داشته‌اند، اما همچنان به منابع تحقیقاتی بیشتری در این مورد نیاز است.

مکمل‌های حاوی پروبیوتیک کدامند؟

پروبیوتیک‌ها به عنوان مکمل در دسترس هستند، اگرچه هنوز شواهد کافی برای اثبات اینکه یک برند یا نوع خاص به یک بیماری خاص کمک می‌کند، وجود ندارد. سازمان غذا و دارو (FDA) پروبیوتیک‌ها را برای اهداف پزشکی تنظیم می‌کنند.

با این حال، آنها مکمل‌های پروبیوتیک را دارو نمی‌دانند و بنابراین ادعاهای مربوط به محتوای پروبیوتیک را کنترل نمی‌کنند. یک فرد نمی‌تواند مطمئن باشد که یک محصول دقیقاً حاوی چه چیزی است.

همچنین، همیشه مشخص نیست که یک پروبیوتیک چه مدت در بدن فعال می‌ماند. در نتیجه، فرد نمی‌تواند مطمئن باشد که هر محصولی چقدر موثر است یا ممکن است به چه شرایطی کمک کند.

سازمان غذا و دارو (FDA) پروبیوتیک‌ها را برای اهداف پزشکی تنظیم می‌کنند.

از کجا پروبیوتیک تهیه کنیم؟

تمام افراد می‌توانند میکروارگانیسم‌های محافظ بدن خود را از طریق غذاها، نوشیدنی‌ها و مکمل‌ها افزایش دهند. برخی غذاها مانند غذاهای تخمیر شده (مثلاً ماست و ترشیجات) و نوشیدنی‌های تخمیری، مانند کامبوجا (چای تخمیری) یا کفیر وجود دارد که پروبیوتیک‌های اضافی را بدون دردسر وارد رژیم غذایی می‌کند.

البته به جز غذا با کمک مکمل‌های غذایی نیز می‌توان این باکتری‌ها را به رژیم غذایی خود اضافه نمود، اما مهم است که همیشه قبل از شروع هر نوع مکمل یا تغییر اساسی در رژیم غذایی با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت شود.

چگونه مکمل پروبیوتیک مصرف کنم؟

راه‌های مختلفی برای مصرف مکمل پروبیوتیک وجود دارد. آنها در اشکال مختلفی وجود دارند، از جمله:

• خوراکی‌ها
• انواع نوشیدنی
• کپسول یا قرص
• پودرها
• و مایعات

مکمل‌های پروبیوتیک ممکن است با یک پری‌بیوتیک ترکیب شوند. پری بیوتیک‌ها کربوهیدرات‌های پیچیده‌ای، شامل:  اینولین، پکتین و نشاسته‌های مقاوم هستند که منبع غذایی باکتری‌های خوب به شمار می‌روند و میکروارگانیسم‌های روده شما را تغذیه می‌کنند. به مکمل‌های ترکیبی پروبیوتیک و پری بیوتیک، سین بیوتیک گفته می‌شود.

آیا دستورالعملی برای نگهداری پروبیوتیک‌ها وجود دارد؟

پاسخ این است که بله! برخی از انواع این باکتری‌ها بسیار شکننده هستند و باید در برابر گرما، اکسیژن، نور و رطوبت محافظت شوند. زنجیره‌های آن‌ها ممکن است در صورت قرار گرفتن در معرض این شرایط، دچار گسست یا مرگ شود. به همین دلیل، ممکن است لازم باشد در یخچال نگهداری شوند تا زنده بمانند.

آیا پروبیوتیک‌ها می‌توانند آسیب برسانند؟

این باکتری‌ها و مخمرها برای اکثر افراد سالم هیچ ضرری ندارند. آن‌ها به طور کلی ایمن در نظر گرفته می‌شوند و دانشمندان تلاش می‌کنند تا به نتیجه قطعی برسند که چه زمانی و چگونه باید از آن‌ها استفاده شود و همچنین چقدر موثر هستند، اما قبل از شروع مکمل پروبیوتیک باید با متخصص تغذیه مشورت شود، زیرا ممکن است موارد منع مصرف وجود داشته باشد.

قبل از شروع مکمل پروبیوتیک باید با متخصص تغذیه مشورت شود.

عوارض مصرف پروبیوتیک

در حالی‌که مصرف پروبیوتیک‌ها مزایای سلامتی زیادی دارد (از جمله: کاهش خطر عفونت، بهبود هضم و حتی کاهش خطر ابتلا به برخی بیماری‌های مزمن)، اما ممکن است عوارض جانبی جزئی نیز داشته باشد که اگرچه درصد کمی از افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهند، اما با این حال، برخی از افراد مبتلا به بیماری‌های جدی یا سیستم ایمنی ضعیف ممکن است عوارض شدیدتری را تجربه کنند.

• در چند روز اول مصرف مکمل پروبیوتیک، ممکن است عوارض جانبی مرتبط با هضم، مانند گاز و ناراحتی خفیف شکمی را تجربه کنید. البته دقیقاً مشخص نیست که چرا برخی از افراد این عوارض جانبی را تجربه می‌کنند، اما معمولاً پس از چند هفته استفاده مداوم عوارض از بین می‌روند.
• در افراد با سیستم ایمنی ضعیف، از جمله مبتلایان به HIV، ایدز و چندین بیماری دیگر، پروبیوتیک‌ها می‌توانند منجر به عفونت‌های خطرناک شوند. اگر مشکل پزشکی دارید، قبل از مصرف پروبیوتیک با پزشک خود مشورت کنید.
• آمین‌های موجود در غذاهای پروبیوتیک که ممکن است باعث سردرد شوند. رایج‌ترین آمین‌های موجود در غذاهای غنی از این میکروارگانیسم‌های مفید، عبارتند از: هیستامین، تیرامین، تریپتامین و فنیل اتیلامین. آمین‌ها با تحریک سیستم عصبی مرکزی، جریان خون را افزایش یا کاهش داده و ممکن است باعث سردرد در افراد حساس به این ماده شوند. یک مطالعه نشان داد که رژیم‌های کم هیستامین باعث کاهش سردرد در 75 درصد از مصرف کنندگان پروبیوتیک شد. با این حال، 10 مطالعه کنترل ‌شده دیگر، هیچ اثر قابل ‌توجهی بر سردرد نشان ندادند.
• برخی از مکمل‌ها سطح هیستامین را افزایش می‌دهند: هنگامی که سطح هیستامین افزایش می‌یابد، رگ‌های خونی گشاد و نفوذپذیر می‌شوند تا خون بیشتری به ناحیه آسیب دیده وارد شود. در این میان، سلول‌های ایمنی نیز به راحتی وارد بافت مربوطه می‌شوند تا با هر گونه پاتوژن مبارزه کنند. این فرآیند موجب قرمزی و تورم در ناحیه آسیب‌دیده شده و می‌تواند علائم آلرژی، مانند خارش، آبریزش چشم، آبریزش بینی یا مشکل تنفسی را ایجاد کند.
• معمولا هیستامینی که در دستگاه گوارش تولید می‌شود، به طور طبیعی توسط آنزیمی به نام دیامین اکسیداز (DAO) تجزیه شده و مانع از افزایش سطح هیستامین می‌شود. با این حال، برخی از افراد مبتلا به عدم تحمل هیستامین، به علت کمبود DAO کافی، در تجزیه صحیح هیستامین در بدن خود مشکل دارند. به این ترتیب، هیستامین اضافی از طریق پوشش مجرای روده جذب و وارد جریان خون شده و علائمی شبیه به یک واکنش آلرژیک ایجاد می‌کند.

افراد مبتلا به عدم تحمل هیستامین باید از غذاهای حاوی هیستامین اضافی اجتناب کنند. برخی از سویه‌های پروبیوتیک تولیدکننده هیستامین، عبارتند از: لاکتوباسیلوس بوکنری، لاکتوباسیلوس هلوتیکوس، لاکتوباسیلوس هیلگاردی و استرپتوکوکوس ترموفیلوس.

نکته

• توجه به برچسب مکمل‌های پروبیوتیک الزامی است، زیرا برخی از مکمل‌ها حاوی مواد حساسیت‌زا مانند لبنیات، تخم مرغ یا سویا هستند که افرادی که آلرژی دارند، باید از مصرف این مواد اجتناب کنند.
• به طور مشابه، پروبیوتیک‌‌های مبتنی بر مخمر نباید توسط افرادی که به مخمر حساسیت دارند، مصرف شوند و در عوض، باید از نوع مبتنی بر باکتری آن استفاده شود.
• قند شیر یا لاکتوز نیز در بسیاری از مکمل‌های باکتری‌های خوب استفاده می‌شود که برای افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز خطرناک است و شاید لازم باشد این افراد از محصولات بدون لاکتوز استفاده کنند.

قند شیر یا لاکتوز، برای افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز خطرناک است.

• وجود پری بیوتیک‌ها موجب خطر عفونت می‌شود: برخی مکمل‌ها نیز علاوه بر این‌که حاوی پروبیوتیک‌های قوی هستند، حاوی پری بیوتیک نیز هستند که سین بیوتیک‌ها را تشکیل می‌دهند و بعضی افراد هنگام مصرف سین بیوتیک‌ها نفخ شدیدی را تجربه می‌کنند که در صورت بروز این علائم بهتر است مکملی را انتخاب کنند که حاوی پری بیوتیک نباشد.
• باکتری‌های خوب می‌توانند خطر عفونت را برای برخی از افراد افزایش دهند: اگرچه این باکتری‌های محافظ برای اکثریت قریب به اتفاق مردم بی‌خطر هستند، اما ممکن است برای همه مفید نباشند. در موارد نادر، باکتری‌ها یا مخمرهای موجود در غذاها یا مکمل‌ها می‌توانند وارد جریان خون شده و در افراد مستعد عفونت ایجاد کنند. افراد در معرض بیش‌ترین خطر ابتلا به عفونت ناشی از این باکتری‌ها، معمولا افرادی با سیستم ایمنی سرکوب شده، بستری طولانی مدت و کاتترهای وریدی هستند و یا اخیرا تحت عمل جراحی قرار گرفته‌اند. با این حال، خطر ابتلا به عفونت بسیار کم است و هیچ عفونت جدی در مطالعات بالینی جمعیت عمومی گزارش نشده است.
• تخمین زده می‌شود که از هر یک میلیون نفر، تنها یک نفر که از پروبیوتیک‌های حاوی باکتری لاکتوباسیل استفاده می‌کند، دچار عفونت می‌شود. این خطر برای انواع مخمری حتی کم‌تر است، به طوری که از هر 5.6 میلیون نفر مصرف کننده، تنها یک نفر آلوده می‌شود. هنگامی که عفونت رخ می‌دهد، معمولاً بدن به آنتی بیوتیک‌های سنتی یا ضد‌قارچ‌ها پاسخ خوبی می‌دهد. با این حال، در موارد نادر مرگ و میر هم رخ داده است. تحقیقات همچنین نشان می‌دهد که افراد مبتلا به پانکراتیت حاد شدید نباید پروبیوتیک مصرف کنند، زیرا ممکن است خطر مرگ را افزایش دهد.

خطرات و اقدامات احتیاطی

پروبیوتیک‌ها احتمالاً برای اکثر افراد بی‌خطر هستند، اما نکاتی وجود دارد که باید قبل از استفاده یا افزایش مصرف آنها در نظر بگیرید. سازمان غذا و دارو معتقد است در حالی که پروبیوتیک‌ها احتمالاً برای افرادی که از سلامت خوبی برخوردارند، بی خطر است، اما این باکتری‌ها ممکن است برای افرادی که سیستم ایمنی ضعیف یا سایر مشکلات سلامتی را دارند، خطراتی ایجاد کند.

این افراد ممکن است با خطرات زیر روبرو شوند:

• عفونت
• ترشح مواد مضر در بدن
• مقاومت آنتی بیوتیکی

همیشه بهتر است قبل از مصرف مکمل‌ها یا ایجاد تغییرات قابل توجه در رژیم غذایی، به ویژه برای افرادی که مشکلات سلامتی دارند، با پزشک مشورت کنید.

روش مقابله با عوارض پروبیوتیک

برای کاهش احتمال عوارض جانبی، بهتر است مصرف پروبیوتیک با دوز کم شروع و به آرامی طی چند هفته افزایش یابد و به دوز کامل برسد، اما اگر نفخ یا هر عارضه جانبی دیگری بیش از چند هفته ادامه یافت، باید مصرف آن قطع شده و با پزشک متخصص مشورت شود.

آن‌چه که از مقاله پروبیوتیک آموختیم:

پروبیوتیک‌ها باکتری‌های مفیدی هستند که درون بدن ما زندگی می‌کنند و وجود آن‌ها موجب هضم بهتر غذاها و کمک به سیستم ایمنی بدن می‌شود. اگر بدن شما دچار کمبود این باکتری مفید شود باید در رژیم غذایی خود از مواد غذایی حاوی پروبیوتیک یا مکمل‌های آن که در داورخانه‌ها موجود است استفاده کنید؛ البته زیر نظر پزشک متخصص تغذیه. ما در برنامه رژیم غذایی دکتر کرمانی به معرفی مواد غذایی می‌پردازیم که این ماده ضروری بدن شما را به خوبی تامین کنند.

منبع: +++++++