آیا ژن چاقی و لاغری وجود دارد؟

آیا ژن ها می توانند کاری کنند که حس کنیم چاقیم؟

وجود ژن چاقی و لاغری سوالی است که پژوهشگران (دانشگاه کلرادو بولدر) مطرح کردند. آنها در تحقیق جدیدشان به این موضوع پرداختند که چه مقدار از شناخت وزن ریشه در DNA دارد. پژوهشگران دریافتند وضعیت درک وزن تا حدود 47 درصد ارثی است و تاثیر و دخالت ژنتیک به خصوص در زنان خیلی بیشتر است. در پژوهش های پیشینف محققان اعلام کرده بودند صفاتی مانند درک سلامت ممکن است تا حدود زیادی به تنوع ژنتیکی بستگی داشته باشد. این اولین باری بود که یک تحقیق نشان می داد ژنتیک روی احساس افراد درباره افزایش یا کاهش وزن تاثیر گذاشته است. در این پژوهش اطلاعات مربوط به 700 دوقلو را که از سال 1994 تا 2008 سوالاتی درباره سلامت و بدنشان از آنها شده بود را مورد بررسی قرار دادند. هر بار که از شرکت کنندگان سوال پرسیده می شد BMI آنها را اندازه می گرفتند و درباره حسشان نسبت به وزن خودشان سوال می کردند. پاسخ هایی از قبل مشخص شده عبارت بود از: ” به شدت زیر وزن طبیعی “، ” کمی زیر وزن طبیعی “، ” تقریبا وزن مناسب “، ” مقداری اضافه وزن ” و ” مقدار زیادی اضافه وزن “.

دوقلوهای شرکت کننده به محققان اجازه دادند از DNA استفاده کنند. پژوهشگران از DNA استفاده کردند تا تاثیر ژنتیک و نفوذ آن را در احساس خواهر و برادرها بسنجند. سپس نتیجه نشان داد اینکه فردی چگونه درباره وزنش فکر می کند تا 47 درصد اکتسابی است. (در پژوهش های ژنتیک، اکتساب از 0 تا 100 در نظر گرفته می شود – صفر به این معناست که ژن اصلا دخالتی در یک صفت ندارد و 100 نیز بدان معناست که آنها تنها عامل تاثیرگذار هستند).

تاثیر ژنتیک بر روی احساس

پژوهشگران دریافتند حتی با تغییر در BMI نیز درک از وزن تا 25 درصد ارثی باقی خواهد ماند. این یعنی احساسی که افراد درباره وزنشان دارند با ژنتیک ارتباط دارد، حتی اگر خارج از تغییرات فیزیکی باشد. این نتیجه بسیار مهم است چون در گذشته پژوهشگران به نتیجه رسیده بودند اینکه افراد چه حسی درباره بدنشان داشته باشند تاثیر زیادی روی چیزهایی مانند سلامت فیزیکی و طول عمر دارد. احساس شخصی فرد درباره سلامتش استاندارد طلایی است  و بهتر از هر چیز دیگری امید به زندگی را نشان می دهد.

پژوهش دیگری نیز نشان داد که تاثیر ژنتیک روی احساس در زنان قوی تر از مردان است. محققان نتوانستند ژن خاصی را به عنوان عامل این تاثیر معرفی کنند و البته هنوز نمی توانند توصیه ای عملی را به عنوان نتیجه پژوهش ها و یافته های خود ارائه دهند. محققان امیدوارند در آینده موارد پیچیده دیگری که روی این حس تاثیر می گذارد را پیدا کنند تا بتوانند با استفاده از آنها به افراد کمک کنند. البته این را هم باید بدانید که تاثیر ژنتیک بدان معنا نیست که نتوانید این هویت را تغییر بدهید. حتی با وجود تاثیر ژن روی رفتارها و صفات خاص، تربیت، محیط اجتماعی و انتخاب های سبک زندگی تاثیر بسیار زیادی بر روی شکل گرفتن شخصی که هستیم دارند.

آیا چیزی به نام ژن چاقی و لاغری وجود دارد؟

ژنها مثل ژن رنگ پوست یا چشم غیر قابل تغییرند. ژنها را نمی توانیم تغییر دهیم چون داخل سلولهای بدن هستند و از اجداد و نیاکان به ما منتقل شده‌ است. پس از آنجا که چاقی و لاغری تغییرپذیر است، هیچکدام ژن محسوب نمی‌شوند و با برنامه غذایی متناسب و ورزش به هدف اصلی خواهید رسید.

دکتر کرمانی درباره ژن چاقی و لاغری می گویند:

چرا گاهی همه اعضای خانواده چاق یا لاغرند؟

رفتارهای انسانها طبق قواعد ژنتیک است. هر فردی ژنهای رفتاری خاص خود را از نیاکانش به ارث می‌برد. یکی از این آنها ‌ژن رفتاری خوراکی است که در خانواده‌ای با ژن رفتاری پرخوری سبب چاقی افراد و در خانواده‌ای دیگر هم با رفتار معتدل در تغذیه، باعث خوش‌اندامی‌ و در نهایت خانواده‌هایی با رفتار علاقه نداشتن به خوردن یا نفرت از غذا، سبب لاغری در آنها می‌شود.

دو خانواده را در نظر بگیرید که در یکی، همگی لاغر و در دیگری همگی اضافه وزن دارند. یک جعبه شیرینی در یخچال خانه هر دو خانواده وجود دارد. در خانواده لاغرها تعداد زیادی از قطعات شیرینی پس از چند روز خراب و در سطل آشغال ریخته می شود زیرا پدر یا مادر خانواده می‌گویند شیرینی را برای بچه‌ها خریدند. بچه‌ها نیز هر یک بهانه‌ای می‌آورند. یکی می‌گوید: میل ندارم؛ دومی می‌گوید: الان سیر هستم؛ سومی می‌گوید: حوصله ندارم. چهارمی می‌گوید: باشد برای فردا و پنجمی … خلاصه هر یک، به به نحوی از خوردن دوری کردند. ولی در خانواده چاقها وقتی پدر از سر کار برمی گردد، می‌بیند علاوه بر شیرینی ها، جعبه ‌شیرینی هم نیست! بچه‌ها شیرینی را خورده‌ و جعبه را هم دور ریختند.

این خانواده رفتار بخور بخور را به ارث بردند و هر کدام که در یخچال را باز کردند یک قطعه از شیرینی خوردند. اینها چاقی را به ارث نبردند رفتار «اگر دیدی بخور» یا اضافه خوردن را به ارث بردند. بنابراین، فرق زیادی بین رفتار‌ و ژن وجود دارد. اگر ژن چاقی یا ژن لاغری وجود داشت، هیچ امیدی به کاهش یا اضافه وزن نداشتیم ولی چون رفتار افراد قابل کنترل است، به راحتی می‌توان لاغرها را چاق و چاقها را لاغر کرد.

آیا می‌توان ژنهای رفتاری را تغییر داد؟

ژنهای رفتاری به هیچ وجه تغییرپذیر نیستند ولی امکان کنترل یا اصلاح آنها با اراده خود فرد وجود دارد. برای کنترل رفتار افرادی که جمله‌ «هر چه می‌بینی بخور» را در ذهن خود دارند. باید به این افراد گفت: لطفاً هر وقت می‌خواهید آب بخورید یا سر یخچال بروید، دست به غذای دیگری نزنید. چون چاق ها عادت دارند هر وقت غذایی می‌بینند آن را بخورند. این افراد وقتی برای آب خوردن سر یخچال می‌روند و با دیدن شیرینی خوشمزه، دلشان می‌خواهد قبل از خوردن آب، آن را هم بخورند. ما می‌گوییم: فقط آب بخورید و بعد سراغ کاری که انجام می دادید، بروید. تا با این روش عادت یا ژن رفتاری تحت کنترل قرار گیرد؛ زیرا نمی‌توان به هیچ وجه ژن را از بین برد ولی می توان ژنها را  اصلاح و کنترل کرد.

به عنوان مثال ژن رفتاری به شیر درنده فرمان می‌دهد اگر گرسنه است، انسان را بخورد. آن ژن تغییرناپذیر است ولی امکان اصلاح و کنترل آن وجود دارد. ژنهای رفتاری شیر را کنترل و آنها را در عملیات نمایشی سیرک به کار می‌گیرند. این شیرها مطیع انسان هستند. اما آیا ژن آنها تغییر کرده است؟ خیر. چون اگر این شیر مدتی طولانی گرسنه بماند، آموزشها را فراموش می‌کند و به فرمان ژن رفتار خوراکی‌، مربی‌اش را می‌خورد.

ژنهای رفتاری بخوربخور چاق ها و ژن های رفتاری نخورنخور لاغرها نیز تغییرپذیر نیستند ولی قابل کنترل و اصلاح هستند. از این رو، چاقها تا زنده‌اند، میل و رغبت زیادی به خوردن دارند و  برای حفظ تناسب اندام خود باید همیشه کم بخورند. لاغرها نیز تا وقتی که زندگی می کنند میل و رغبتی به خوردن ندارند. از این رو باید برای خوردن غذا بر خلاف میل خود رنج ببرند و به زور بخورند.

ویدئو دکتر کرمانی را در این باره ببینید:

آیا عوامل چاقی در افراد چاق را می شناسید؟

1- بوئیدن

هر وقت بوی غذای خوبی به فرد چاق برسد، طبق عوامل ارثی مغز او تحریک و به سوی آن بوی خوش حرکت می‌کند تا از آن غذا، حتی اگر سیر هم باشد، بخورد. مثلاً دو جوان، یکی چاق و دومی لاغر را در نظر بگیرید که نشستند و مطالعه می‌کنند. آنها نیم ساعت پیش صبحانه سیری خوردند ولی اگر بویی از آشپزخانه بشنوند، فرد لاغر عکس‌العملی نشان نمی‌دهد، برعکس شخص چاق به دنبال بو رفته تا چند لقمه از غذای آماده شده را بخورد.

2- دیدن

اگر چشم افراد چاق به شیرینی یا غذای خوشمزه‌ بیافتد طبق عوامل ارثی، حتی اگر سیر باشند تکه‌ای از شیرینی یا بخشی از غذا را می‌خورند. مثلاً فرد چاقی که برای نوشیدن‌ آب در یخچال را باز می‌کند. اگر گرسنه هم نباشد، وقتی نگاهش به غذاهای موجود در یخچال می‌افتد، دستش به طرف غذا می‌رود ولی لاغرها فقط آب می‌خورند.

3- چشیدن

فرد چاق وقتی غذا را می‌چشد عوامل ارثی او را تحریک و تشویق می‌کنند که به چشیدن ادامه دهد. به همین دلیل درصد خانم های چاق بیش از آقایان است چون معمولاً مسئولیت پخت و پز در خانه بر عهده آنهاست. از این رو در برنامه کاهش وزن، موفقیت کمتری به دست می‌آورند زیرا افزون بر چشیدن غذا، آن را میل هم می‌کنند.

4- فراوانی نعمت

اگر در خانه شخصی فراوانی نعمت باشد، استفاده از این نعمتها بستگی به عوامل رفتار ارثی او دارد که در لاغرها خیلی کمتر از چاقهاست.  دو خانواده با وضع مالی خوب را در نظر بگیرید که یک خانواده رفتار لاغری و دیگری رفتار چاقی دارد. وقتی آنها ‌برای مشاهده فیلم مقابل تلویزیون بنشینند و شیرینی و میوه و آجیل فراوان مقابل این دو خانواده گذاشته شود، خانواده لاغر معمولاً چشم به فیلم می‌دوزند و تمایل به خوردن ندارند. شاید اگر طی یک ساعت چیزی بخورند نیز مقدار آن به صد کالری هم نرسد ولی خانواده چاق در همان مدت و هنگام تماشای فیلم نیز مشغول خوردن هستند و از شیرینی و آجیل و میوه بی‌نصیب نمی مانند. آنها شاید هزار کالری انرژی را به بدن خود اضافه کنند و همین آنها را چاق می‌کند.

5- تغییر محیط غذا

در محیط های معمولی، مثل منزل تفاوت دریافتی غذا بین فرد چاق و لاغر زیاد نیست. مثلاً یک فرد لاغر از یک وعده شام (مثل خوردن نان و پنیر و هندوانه) در منزل، شاید حدود چهارصد کالری انرژی دریافت کند ولی شخص چاق با عمل به همان مشخصات (یعنی در منزل و در همان محیط و همان نوع غذا)‌ حدود ششصد کالری دریافت می‌کند. اگر آنها شب بعد به مجلس شامی در یک جشن عروسی دعوت شوند. شخص لاغر شاید بتواند دو برابر مقدار کالری دریافت کرده طی صرف شام در منزل خود در اینجا نیز دریافت کند (یعنی 800 کالری). ولی شخص چاق در همان مجلس، دریافت ده برابری خواهد داشت (یعنی به جای ششصد کالری، شش هزار کالری). پس تغییر محیط بر خوردنِ چاق ها اثر بیشتری می‌گذارد.

6- مسائل روانی

معمولاً‌ انسانها چه چاق، چه لاغر سعی می‌کنند غصه‌ها و ناراحتی های خود را فراموش کنند. برای همین است که هنگام درگیر شدن با مصیبت ها یا ناراحتی های عصبی، خود را به چیزی که دوست دارند مشغول می‌کنند. مثلاً فردی معتاد به مواد مخدر وقتی با مشکلی ناراحت‌کننده روبه رو می‌شود وسایل خود را می‌آورد. هر چند او با این کار خود را درگیر مصیبتی بزرگتر می‌کند ولی مواد مخدر او را چند لحظه‌ای از فکر به مشکلاتش دور می‌سازد.

افراد چاق نیز چون عاشق خوردن هستند تلافی مصیبت ها، کنکورها و مشکلات عصبی و روانی را با زیاد غذا خوردن در می‌آورند. این کار سبب اضافه وزن در آنها می‌شود. آنها می‌گویند ما اگر غصه هم بخوریم چاق می‌شویم ولی این غصه خوردن نیست که آنها را چاق می‌کند، پرخوری ناشی از غصه خوردن سبب چاقی آنها می‌شود. برعکس‌، غم و غصه لاغرها سبب بی‌اشتهایی و در نتیجه لاغرترشدن آنها می شود.

7- موقعیت

چاق ها موقعیت خاصی برای خوردن نمی‌شناسند؛ همیشه و هر جا که باشند، خوردن را فراموش نمی کنند. برعکس، لاغرها تا واقعاً گرسنه نباشند، غذا نمی‌خورند و اگر وقت و مکان مناسب نباشد میلی به خوردن ندارند.

چگونه تاثیر ژن چاقی و لاغری را خنثی کنیم؟

اگر پدر و مادرتان هر دو درگیر وزنشان بودند، شاید با خود فکر کنید که شما هم همین مشکل را خواهید داشت. چنین چیزی غیرممکن نیست چون حدود 100 نوع ژن وجود دارد که با چاقی در ارتباط هستند. این یعنی ممکن است چیزی بیشتر از صفات ظاهری را از پدر و مادر به ارث ببریم اما خبر خوب اینکه تمام این ژن ها ضرورتا غیر قابل تغییر نیستند. برخی از این ژن ها که با نام ژن های چاقی شناخته می شوند بسته به عادات و محیط می توانند تغییر کنند. می توانید پول زیادی را خرج آزمایش های DNA کنید تا متوجه شوید چه ژن هایی هستند که منجر به چاقی تان می شوند اما توصیه می کنم با آن پول کارِ دیگری انجام دهید و به جایش از راهکارهای هوشمندانه ای که در ادامه گفته می شود استفاده کنید تا DNA چاقی را خاموش کنید.

1- پروتئین مصرف کنید

مرغ، تخم مرغ و دیگر غذاهای سرشار از پروتئین کارشان بیشتر از ساخت عضله است. در پژوهشی مشخص شد افرادی که ژن FTO مرتبط با چاقی را دارند با مصرف برنامه غذایی کم کالری دارای 25 درصد پروتئین اشتهایشان پایین می آید و کمتر دچار هوس های غذایی می شوند. پروتئین سیرشان می کند و نسبت به دیگر مواد مغذی انرژی بیشتری برای هضم شدن نیاز دارند.

دکمه را بزنید

به تمام وعده ها و میان وعده های خود یک جزء سرشار از پروتئین مانند تخم مرغ، میگو، گوشت بوقلمون، بادام زمینی اضافه کنید. دریافت پروتئین در ساعت های مختلف روز به بدن کمک می کند به بهترین شکل از آن برای عملکرد و بازسازی بعد از ورزش استفاده کند.

2- صبح ها زود صبحانه بخورید

بدن بر اساس ساعت داخلی خود کار می کند به همین دلیل است که وقتی زود از خواب بیدار می شوید حس بسیار بدی دارید. این ساعت در تک تک سلول های بدنتان فعال است و درست مانند عادات خواب روی سوخت و ساز نیز تاثیر دارد. پژوهش ها نشان دادند افراد دارای اضافه وزن با مقدار مشخصی ژن PLIN1 (این ژن با چاقی در ارتباط است) در صورتی که در طول روز زودتر غذای خود را بخورند می توانند وزن بیشتری را کم کنند. هرچه زمان استفاده از وعده ها زودتر و منظم تر باشد نتیجه نیز بهتر می شود.

دکمه را بزنید

صبحانه را بخورید و صاف به سراغ ناهار نروید. مصرف صبحانه به جلوگیری از پرخوری و تنظیم سوخت و ساز بدن کمک می کند.

3- فعالیت بدنی را افزایش دهید

پژوهشگران دریافتند سبک زندگی که در آن فعالیت فیزیکی بالا باشد روی ژن های FTO (ژن هایی که سبب چاقی می شوند) تاثیر می گذارد. مردانی که در این تحقیق شرکت کردند به لطف فعالیت فیزیکی بالا توانستند روزانه بیش از 900 کالری بسوزانند.

دکمه را بزنید

لازم نیست حتما در یک مزرعه کار کنید که فعالیت بدنی تان بالا باشد. راه های زیادی وجود دارد که شما نیز بیش از 900 کالری در روز بسوزانید. برای مثال روزی ( یعنی در کل روز ) دو ساعت پیاده روی با سرعت بالا، یک ساعت دوندگی و یا 50 دقیقه دوچرخه سواری کمک می کند بدن را فعال نگه داشته و ژن های دشمن را خاموش کنید.

5- برنامه غذایی متعادل داشته باشید

انواعی از ژن به نام MC4R هستند که باعث بالا رفتن احتمال چاقی و دیابت نوع 2 در افراد می شوند. راه حل این مسئله این است که رژیم غذایی متعادل و سالم داشته باشید چون خطر این ژن ها را از بین می برد. چنین رژیمی سرشار از روغن زیتون، ماهی، گوشت مرغ، میوه ها، سبزیجات، حبوبات و آجیل ها است. فیبر و آنتی اکسیدان موجود در چنین برنامه غذایی با چاقی مقابله می کند و سوخت و ساز گلوکز را افزایش می دهد.

دکمه را بزنید

به برنامه خود وعده های غذایی با کیفیت اضافه کنید و در کنارش به فکر پرهیز از غذاهای بی ارزش مانند غذاهای فرآوری شده نیز باشید. کلید سلامتی تان در غذاهایی است که مواد مغذی با ارزشی در خود دارند.

5- چای سبز بنوشید

نوشیدن این چای سبب تقویت فعالیت چندین ژن می شود که سوخت و ساز را تنظیم می کنند، مانند ژنی که با نام GLUT4 می شناسیم. در پژوهشی 12 هفته ای موش هایی که برنامه غذایی شان دارای مقدار بالایی چربی و چای سبز بود نسبت به موش هایی که همان برنامه غذایی همراه با آب را داشتند، ژن های GLUT4 فعال تری در نمونه هایشان کشف شد. در انسان ها نوشیدن چای سبز نشان داده است که روی بهبود کنترل قند خون تاثیر می گذارد. یادتان باشد پژوهشگرانی که روی چای مطالعه می کنند معمولا قند و خامه اضافه نمی کنند.

دکمه را بزنید

روزی یک لیوان چای سبز بنوشید. اگر از چای سبز کیسه ای استفاده می کنید کافیست 3 دقیقه آن را در آب جوش نگه دارید تا بیشترین میزان طعم و آنتی اکسیدان از آن وارد چایتان شود.