دکتر کرمانی » مجله » رژیم ها » رژیم دیابت
دیابت شیرین بیماریای مزمن است که با افزایش قند خون مشخص میشود و نیازمند مدیریت دقیق سبک زندگی و درمانهای مناسب برای پیشگیری از عوارض جدی است.
تایید شده توسط کارشناس تغذیه دکترکرمانی قبل از هر اقدامی با پزشک متخصص مشورت نمایید.
دیابت شیرین یا ملیتوس که آن را به طور خلاصه با نام دیابت میشناسیم، یکی از رایجترین اختلالات بشری از گذشته تابهحال بوده است. دیابت یک بیماری مزمن (طولانیمدت) است که بر نحوه تبدیل غذا به انرژی توسط بدن شما تأثیر میگذارد. در واقع در بیماری دیابت، بدن به اندازه کافی انسولین تولید نمیکند و یا به طور معمول به انسولین پاسخ نمیدهد و باعث میشود سطح قندخون (گلوکز) به طور غیرطبیعی بالا برود.
بسته به نوع دیابتی که دارید، راهکارها و روشهای مختلفی برای کنترل این بیماری وجود دارد؛ اما باز هم مثل خیلی دیگر از بیماریها، تغذیه نقش بسیار مهمی در میزان سلامت بیماران دیابتی بازی میکند. در این مطلب از دکتر کرمانی هر آنچه لازم است از بیماری دیابت شیرین یا ملیتوس و نقش تغذیه در آن بدانید را خدمت شما بیان خواهیم کرد.
دیابت شیرین یا ملیتوس اصطلاحی است برای چندین اختلال مشابه که بر نحوه تبدیل غذا به انرژی در بدن انسان تأثیر میگذارند. وقتی کربوهیدرات میخورید، بدن شما آن را به قندی به نام گلوکز تبدیل میکند و آن را به جریان خون میفرستد. لوزالمعده شما انسولین را ترشح میکند. هورمونی که به انتقال گلوکز از خون به سلولهای شما کمک میکند تا سلولها از آن برای تولید انرژی استفاده کنند.
وقتی دیابت دارید و تحت درمان قرار نمیگیرید، بدن شما آنطور که باید از انسولین استفاده نمیکند. گلوکز بیشازحد در خون شما باقی میماند؛ وضعیتی که معمولاً به آن قندخون بالا میگویند. این امر میتواند باعث ایجاد مشکلات سلامتی شود که ممکن است جدی یا حتی تهدیدکننده زندگی باشند. هیچ درمانی برای دیابت وجود ندارد، اما با درمان و تغییر سبک زندگی، میتوانید زندگی طولانی و سالمی داشته باشید. دیابت بسته به علت آن اشکال مختلفی دارد.
در ویدئوی زیر دکتر کرمانی با نگاهی ساده و علمی، انواع دیابت را برای شما توضیح میدهد.
دیابت شیرین (ملیتوس) به طور معمول به چهار نوع اصلی تقسیم میشود. هرکدام از این انواع ویژگیها، دلایل بروز و روشهای مدیریت متفاوتی دارند. در ادامه، با این چهار نوع دیابت بیشتر آشنا میشویم تا مسیر پیشگیری و کنترل برای شما روشنتر شود.
پیش دیابت زمانی رخ میدهد که سطح قند خون بالاتر از حد نرمال است، اما هنوز به مرز تشخیص دیابت نرسیده است. در بسیاری از کشورها، نزدیک به یکسوم مردان بدون اطلاع به این وضعیت دچارند. اگر به موقع شناسایی نشود، پیش دیابت میتواند به دیابت نوع ۲ یا بیماری قلبی منجر شود. خوشبختانه با تغییر سبک زندگی، از جمله ورزش منظم و کاهش ۵ تا ۷ درصد از وزن بدن، میتوان خطر ابتلا را به طور قابلتوجهی کاهش داد. تشخیص زودهنگام پیش دیابت، یک فرصت طلایی برای پیشگیری از مشکلات آینده است.
دیابت نوع ۱، نوعی بیماری خودایمنی است که اغلب در کودکی یا نوجوانی آغاز میشود. در این حالت، سیستم ایمنی به اشتباه به سلولهای تولیدکننده انسولین در لوزالمعده حمله میکند. در نتیجه، تولید انسولین متوقف میشود و فرد برای کنترل قند خون نیازمند تزریق روزانه انسولین میشود. این بیماری ناگهانی بروز میکند و بدون درمان مناسب، خطرناک است. علائم آن شامل تشنگی زیاد، تکرر ادرار، کاهش وزن سریع و خستگی است. مدیریت دقیق قند خون و آموزش صحیح، دو اصل اساسی در زندگی با دیابت نوع ۱ هستند.
دیابت نوع ۲ رایجترین نوع دیابت است و بیشتر در بزرگسالان دیده میشود، هرچند در سالهای اخیر کودکان نیز درگیر شدهاند. این بیماری زمانی رخ میدهد که بدن به انسولین مقاوم میشود یا تولید آن کافی نیست. افزایش وزن و سبک زندگی کمتحرک از مهمترین عوامل خطر هستند. دیابت نوع ۲ معمولاً آرام و بیعلامت شروع میشود، اما میتواند به آسیبهای جدی در کلیه، چشم و اعصاب منجر شود. کنترل وزن، تغذیه سالم و فعالیت بدنی نقش کلیدی در پیشگیری و مدیریت این بیماری دارند. تشخیص زودهنگام و پیگیری درمان، از پیشرفت عوارض جلوگیری میکند.
شاید برای شما این سوال مطرح شود که دیابت نوع یک خطرناک است یا نوع دو؟ دیابت نوع ۱ سریعتر بروز میکند و بدون انسولین میتواند خطرناک باشد، اما دیابت نوع ۲ با عوارض پنهان و طولانیمدت میتواند آسیبزنندهتر باشد.
در دوران بارداری، بدن مادر به طور طبیعی دچار مقاومت به انسولین میشود. اگر این مقاومت از حد بگذرد، ممکن است دیابت بارداری ایجاد شود. این نوع دیابت معمولاً در اواسط یا اواخر بارداری تشخیص داده میشود و در حدود ۲ تا ۱۰ درصد از بارداریها رخ میدهد. اگرچه معمولاً پس از زایمان برطرف میشود، اما تا ۱۰ درصد از زنان ممکن است بعدها به دیابت نوع ۲ مبتلا شوند.
دیابت بارداری بیشتر از مادر، برای جنین خطرناک است. ممکن است کودک در رحم بیشازحد رشد کند، دچار مشکلات تنفسی در بدو تولد شود یا در آینده در معرض چاقی و دیابت قرار گیرد. مادر نیز ممکن است نیاز به زایمان سزارین پیدا کند یا در معرض آسیبهای قلبی، کلیوی و چشمی قرار گیرد. کنترل دقیق قند خون در این دوران حیاتی است.
در جدول زیر میتوانید به طور خلاصه با نکات مهم انواع دیابت شیرین آشنا شوید.
جدول انواع دیابت
نوع دیابت
ویژگیها
زمان بروز
نکات مهم
پیش دیابت
قند خون بالاتر از حد نرمال، اما نه به حد دیابت کامل
هر سنی
قابل برگشت با تغییر سبک زندگی، پیشزمینه دیابت نوع ۲
دیابت نوع ۱
بیماری خودایمنی، عدم تولید انسولین
اغلب در کودکی یا نوجوانی
نیاز دائمی به انسولین؛ شروع ناگهانی و سریع
دیابت نوع ۲
مقاومت بدن به انسولین یا تولید ناکافی آن
معمولاً در بزرگسالی
شایعترین نوع؛ قابل کنترل با تغذیه، ورزش و دارو
دیابت بارداری
مقاومت به انسولین در دوران بارداری
هفتههای میانی بارداری
موقت است اما ممکن است به دیابت نوع ۲ تبدیل شود؛ برای جنین خطرناکتر است
این جدول، انواع اصلی دیابت را بهصورت خلاصه معرفی میکند تا درک بهتری از ویژگیها و تفاوتهای هر نوع داشته باشید.
علل دیابت ملیتوس در هر نوع متفاوت است و ترکیبی از عوامل ژنتیکی، خودایمنی و سبک زندگی در بروز آن نقش دارد. شناخت این عوامل به پیشگیری و درمان بهتر کمک میکند. در جدول زیر مهمترین دلایل هر نوع دیابت را مشاهده میکنید.
جدول علل دیابت
علل اصلی
پزشکان دقیقاً نمیدانند چه چیزی باعث دیابت شیرین یا ملیتوس نوع 1 میشود. سیستم ایمنی به اشتباه به سلولهای تولیدکننده انسولین در لوزالمعده حمله میکند؛ عوامل ژنتیکی و ویروسی ممکن است نقش داشته باشند.
ترکیبی از عوامل ژنتیکی و سبک زندگی؛ اضافهوزن بهخصوص چربی شکمی باعث مقاومت بدن به انسولین میشود.
تغییرات هورمونی جنین که حساسیت به انسولین مادر را کاهش میدهد؛ اضافهوزن مادر در دوران بارداری ریسک را بالا میبرد.
درک دقیقتر علل هر نوع دیابت، راهنمایی مهم برای انتخاب روشهای پیشگیری و کنترل بیماری است. با تغییر سبک زندگی و مراقبتهای پزشکی میتوان ریسک ابتلا را کاهش داد و کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشید.
دیابت شیرین میتواند علائم مختلفی داشته باشد که در مراحل اولیه ممکن است خفیف یا حتی نامحسوس باشند. از شایعترین و مهمترین علائم دیابت شیرین میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
هر نوع دیابت علائم خاص خود را دارند که در جدول زیر میتوانید مطالعه نمایید.
جدول مهمترین علائم دیابت
علائم اصلی
دیابت نوع 1
شروع سریع علائم تهوع، استفراغ، درد معده، عفونتهای قارچی و ادراری
دیابت نوع 2 و پیش دیابت
ممکن است علائم نداشته باشید یا علائم به کندی ظاهر شوند.
معمولاً بدون علامت مشخص؛ تشخیص از طریق آزمایشهای دوران بارداری (هفته ۲۴ تا ۲۸)
با توجه به تنوع علائم در انواع دیابت، انجام معاینات منظم و آزمایشهای دورهای بهویژه برای افراد در معرض خطر بسیار مهم است. درمان به موقع، کیفیت زندگی را به طور چشمگیری بهبود میبخشد.
دیابت شیرین یا ملیتوس نوع ۲ و پیش دیابت به دلایل دقیقی ناشناختهاند، اما چند عامل مهم ریسک ابتلا را افزایش میدهند.
شناخت این عوامل خطر به پیشگیری و کنترل دیابت کمک میکند.
عوارض طولانیمدت دیابت شیرین یا ملیتوس به تدریج ایجاد میشوند. هر چه مدت طولانیتری دیابت داشته باشید و قندخون شما کمتر کنترل شود، خطر عوارض بیشتر خواهد بود. در نهایت، عوارض دیابت ممکن است ناتوانکننده یا حتی تهدیدکننده زندگی باشند. عوارض احتمالی عبارتاند از:
دیابت به طور چشمگیری خطر ابتلا به مشکلات قلبی عروقی مختلف، از جمله بیماری عروق کرونر همراه با درد قفسه سینه (آنژین)، حمله قلبی، سکته مغزی و تنگی عروق (آترواسکلروز) را افزایش میدهد. اگر دیابت دارید، احتمال ابتلا به بیماری قلبی یا سکته بیشتر است.
قند اضافی میتواند به دیواره رگهای خونی ریز (مویرگها) که اعصاب شما را تغذیه میکنند؛ بهخصوص در پاها آسیب برساند. این امر میتواند باعث گزگز، بیحسی، سوزش یا درد شود که معمولاً از نوک انگشتان پا یا انگشتان دست شروع شده و به تدریج به سمت بالا گسترش مییابد.
در صورت عدم درمان، ممکن است تمام حس خود را در اندامهای آسیبدیده از دست بدهید. آسیب به اعصاب سیستم گوارشی میتواند مشکلاتی مانند تهوع، استفراغ، اسهال یا یبوست ایجاد کند. برای مردان، آسیب عصبی به دستگاه تناسلی ممکن است منجر به اختلال نعوظ شود.
کلیهها حاوی میلیونها خوشه رگ خونی ریز (گلومرول) هستند که مواد زائد خون را فیلتر میکنند. دیابت میتواند به این سیستم فیلتر ظریف آسیب برساند. آسیب شدید میتواند منجر به نارسایی کلیه شود که ممکن است به دیالیز یا پیوند کلیه نیاز پیدا کنید.
دیابت شیرین میتواند به رگهای خونی ظریف شبکیه چشم آسیب برساند و باعث رتینوپاتی دیابتی شود. این عارضه ممکن است در ابتدا بدون علامت باشد، اما بهمرورزمان میتواند به کاهش شدید بینایی و حتی کوری منجر شود.
علاوه بر رتینوپاتی، افراد مبتلا به دیابت در معرض خطر بیماریهای دیگری مانند آب مروارید و گلوکوم نیز هستند. کنترل دقیق قند خون و مراجعه منظم به چشمپزشک برای بررسی سلامت شبکیه اهمیت زیادی دارد. تشخیص زودهنگام و درمان به موقع میتواند از پیشرفت آسیب و از دست دادن بینایی جلوگیری کند.
دیابت میتواند باعث آسیب عصبی (نوروپاتی) و کاهش جریان خون در پاها شود. این مشکلات منجر به کاهش حساسیت و توانایی بدن برای تشخیص زخمها یا عفونتها میشود. در نتیجه، بریدگیها و تاولهای کوچک ممکن است به سرعت عفونی شوند و بهبود نیابند.
عدم درمان به موقع این زخمها ممکن است عوارض جدی مانند عفونت گسترده و حتی قطع عضو را به دنبال داشته باشد. مراقبت روزانه از پاها، پوشیدن کفش مناسب و مراجعه به پزشک در صورت مشاهده هرگونه آسیب، از جمله اقدامات ضروری برای جلوگیری از این عوارض است.
دیابت بدن را در برابر عفونتهای پوستی آسیبپذیرتر میکند. افراد دیابتی بیشتر در معرض عفونتهای باکتریایی و قارچی قرار دارند که ممکن است باعث التهاب، خارش و قرمزی پوست شوند. علاوه بر این، خشکی پوست و ترکهای آن از مشکلات رایج دیابت است که میتواند به ورود میکروبها و عفونتهای بیشتر منجر شود.
رعایت بهداشت مناسب، استفاده از مرطوبکنندههای مناسب و کنترل قند خون، از راهکارهای مهم پیشگیری و کاهش مشکلات پوستی در بیماران دیابتی است. توجه به هرگونه تغییر ناگهانی در پوست و مراجعه به پزشک به موقع، میتواند از بروز عوارض جدیتر جلوگیری کند.
مطالعات نشان دادهاند که افراد مبتلا به دیابت شیرین در مقایسه با دیگران بیشتر در معرض کاهش شنوایی هستند. آسیب به رگهای خونی کوچک و اعصاب گوش ممکن است ناشی از قند خون بالا باشد که بر عملکرد شنوایی تأثیر منفی میگذارد.
کاهش شنوایی میتواند کیفیت زندگی، ارتباطات اجتماعی و حتی سلامت روان را تحت تأثیر قرار دهد. کنترل منظم قند خون و مراجعه به متخصص شنواییشناسی در صورت بروز علائم کاهش شنوایی مانند وزوز گوش یا کاهش توان شنیدن، برای پیشگیری و مدیریت این عارضه ضروری است.
دیابت نوع ۲ علاوه بر عوارض جسمی، میتواند خطر ابتلا به زوال عقل و بیماری آلزایمر را نیز افزایش دهد. بالا بودن طولانیمدت قند خون ممکن است باعث آسیب به رگهای خونی کوچک مغز و اختلال در عملکرد سلولهای عصبی شود.
این تغییرات میتواند منجر به کاهش حافظه، اختلال در تمرکز و مشکلات یادگیری گردد. تحقیقات نشان میدهند که کنترل دقیق قند خون و سبک زندگی سالم میتواند به کاهش این ریسک کمک کند. آگاهی و مراقبتهای به موقع، کلید حفظ سلامت مغز در افراد مبتلا به دیابت است.
افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ و نوع ۲ بیشتر از سایرین در معرض افسردگی قرار دارند. استرس ناشی از مدیریت روزانه بیماری، نگرانی از عوارض و تغییرات سبک زندگی میتواند به بروز افسردگی منجر شود. افسردگی نه تنها کیفیت زندگی را کاهش میدهد، بلکه میتواند توانایی فرد برای مراقبت از خود و کنترل قند خون را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
درمان به موقع افسردگی از طریق مشاوره روانشناسی، دارودرمانی و حمایت اجتماعی میتواند نقش مهمی در بهبود سلامت روان و جسم این افراد داشته باشد. شناخت و پذیرش این جنبههای روانی، بخشی ضروری از مراقبتهای دیابت است.
تشخیص دیابت شیرین یا ملیتوس با اندازهگیری دقیق گلوکز خون انجام میشود. پزشکان برای شناسایی بیماری از روشهای زیر استفاده میکنند:
این آزمایشها به ویژه برای افرادی که علائم دیابت ندارند؛ اما در معرض خطر هستند، بسیار مهماند. کنترل منظم قند خون به تشخیص زودهنگام و پیشگیری از عوارض جدی کمک میکند.
کنترل دیابت شیرین با سه رکن اصلی آغاز میشود: رژیم غذایی سالم، ورزش منظم و افزایش آگاهی درباره بیماری. کاهش وزن برای افراد دارای اضافهوزن بسیار حیاتی است. اگر تغییر سبک زندگی کافی نباشد، مصرف دارو یا تزریق انسولین (بهویژه در دیابت نوع 1) ضروری میشود.
هدف اصلی مدیریت دیابت، حفظ قند خون در محدوده طبیعی است تا از بروز عوارض جلوگیری شود. درمان فشارخون و کلسترول بالا نیز اهمیت دارد؛ زیرا این عوامل خطر بیماریهای قلبی را افزایش میدهند.
مصرف دوز پایین آسپرین برای افرادی با ریسک بالای بیماری قلبی و تجویز داروی استاتین برای کاهش کلسترول، بخش دیگری از مراقبتهای پیشگیرانه است.
تزریق انسولین راهکار اصلی دیابت نوع 1 و بخشی از درمان دیابت نوع 2 است، که گاهی داروهای خوراکی نیز به آن افزوده میشود. در نهایت، کنترل دقیق قند خون کلید زندگی سالم برای بیماران دیابتی است.
متاسفانه هیچ روش و درمانی نمیتواند از شروع دیابت نوع 1 جلوگیری کند. البته برخی از داروها به این دلیل که از تخریب سلولهای پانکراس توسط سیستم ایمنی جلوگیری میکنند، ممکن است باعث بهبود زودرس دیابت نوع 1 در برخی افراد شوند. بااینحال، این داروها عوارض جانبی زیادی دارند که استفاده از آنها را محدود میکند.
اما دیابت نوع 2 با تغییر سبک زندگی قابل پیشگیری است. افرادی که اضافهوزن دارند و با افزایش فعالیت بدنی (مثلاً ۳۰ دقیقه پیاده روی در روز) و بهبود رژیم غذایی ۷ درصد از وزن بدن خود را از دست میدهند؛ میتوانند خطر ابتلابه دیابت را تا بیش از ۵۰ درصد کاهش دهند. همچنین متفورمین و آکاربوز، داروهایی که برای درمان دیابت استفاده میشوند، ممکن است خطر ابتلا به دیابت را در افراد مبتلا به اختلال در تنظیم گلوکز کاهش دهند.
انتخاب مواد غذایی درست، نقش مهمی در کنترل قند خون و کاهش عوارض دیابت دارد. در ادامه جدول خلاصهای از بهترین خوراکیها برای افراد مبتلابه دیابت شیرین آمده است.
جدول مواد غذایی مفید برای دیابت
غذا
فواید کلیدی
ماهیهای چرب
منبع پروتئین و امگا 3، کاهش التهاب و بیماری قلبی
سبزیجات برگ سبز
سرشار از ویتامین C و آنتیاکسیدان، محافظت قلب و چشم
آووکادو
کم قند، بهبود کیفیت رژیم غذایی
تخممرغ
کمک به مدیریت قند و سلامت چشم
دانه چیا
فیبر بالا، کمک به کاهش وزن و کنترل قند
لوبیا
شاخص گلیسمی پایین، مغذی و ارزان
ماست
کنترل قند خون و کاهش خطر قلبی
آجیل
کاهش قند خون و کلسترول بد
بروکلی
کمکالری، سرشار از ترکیبات گیاهی مفید
روغن زیتون فرابکر
سلامت قلب و کاهش فشار خون
دانه کتان
کاهش التهاب و بهبود حساسیت به انسولین
توت فرنگی
ضد التهاب، بهبود مقاومت انسولین
سیر
کاهش قند خون، کلسترول و التهاب
کدو حلوایی
آنتیاکسیدان، کمک به کاهش قند خون
با گنجاندن این مواد غذایی در رژیم روزانه، میتوانید سلامت خود را بهبود دهید و کنترل بهتری روی دیابت داشته باشید. همیشه بهتر است با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید تا برنامه غذایی مناسب شما تدوین شود.
دیابت شیرین بیماریای پیچیده و درعینحال قابل مدیریت است که با آگاهی و تغییر سبک زندگی میتوان به بهبود قابل توجهی در کیفیت زندگی دست یافت. شناخت دقیق علل ایجاد این بیماری از جمله عوامل ژنتیکی، تغذیه نادرست و سبک زندگی کمتحرک، به پیشگیری بهتر کمک میکند. بخش دوم، اهمیت کنترل منظم قند خون و پیروی از توصیههای پزشکی است. با مصرف داروهای تجویزی، ورزش منظم و رژیم غذایی سالم، میتوان از عوارض جدی دیابت پیشگیری کرد و سلامت را حفظ نمود. بهطورکلی، دیابت شیرین یک چالش است؛ اما با دانش و اراده، مدیریت آن کاملاً ممکن و مؤثر است.
خیر، مصرف شیرینیها باید محدود و کنترلشده باشد. انتخاب جایگزینهای سالم و استفاده در حد متعادل برای بیماران دیابتی مجاز است.
بله، استرس باعث ترشح هورمونهای خاصی میشود که قند خون را بالا میبرند. مدیریت استرس بخشی از درمان دیابت است.
دیابت شیرین (Diabetes Mellitus) نوعی اختلال متابولیکی است که در آن سطح قند خون به دلیل نقص در ترشح یا عملکرد انسولین افزایش مییابد. این بیماری شامل دو نوع اصلی است: نوع ۱ (وابسته به انسولین) و نوع ۲ (غیروابسته به انسولین).
خیر، دیابت شیرین میتواند در کودکان و نوجوانان هم رخ دهد، به خصوص نوع 1 که ناشی از نقص ایمنی است. بنابراین مراقبتهای بهداشتی در همه سنین مهم است.
ورزش به کنترل قند خون کمک میکند؛ اما جایگزین دارو نیست. همیشه باید تحت نظر پزشک داروها را مصرف کرد و ورزش را به عنوان مکمل در نظر گرفت.
از سال 95 با ورود به مجموعه دکتر کرمانی وارد حوزهی محتوا و به طور تخصصی محتوای تغذیه و سلامتی شدم. ابتدا کار رو با ترجمه شروع کردم و بعد از اون بخش سرپرستی و نظارت بر محتوا رو به عهده گرفتم. به شدت عاشق تولید محتوا هستم و به معجزهی کلمات باور دارم.
نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخشهای موردنیاز علامتگذاری شدهاند *
نظر شما
نام *
ایمیل
برای دریافت مشاوره خرید رژیم دکتر کرمانی شماره همراه خود را ثبت کنید ما با شما تماس میگیریم
برای دریافت مشاوره با کارشناسان فیتامینشماره همراه خود را ثبت کنید ما با شما تماس میگیریم